Πουλώντας την κληρονομιά μας. του Δρα Γιάννη Βασιλακάκου*

Γιάννης Βασιλακάκος

Πουλώντας την κληρονομιά μας

Η μετανάστευση υπήρξε ανέκαθεν από τις μεγαλύτερες πληγές του ελληνικού έθνους· ένα κακοφορμισμένο απόστημα το οποίο ουσιαστικά ουδέποτε επουλώθηκε....
Η μετανάστευση υπήρξε ανέκαθεν από τις μεγαλύτερες πληγές του ελληνικού έθνους· ένα κακοφορμισμένο απόστημα το οποίο ουσιαστικά ουδέποτε επουλώθηκε. Απόδειξη ότι, μισόν αιώνα μετά τη μαζική μετανάστευση τη δεκαετία του '60, η ιστορία θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως «επαναλαμβανόμενη φάρσα», αν δεν αποτελούσε επώδυνη τραγωδία για τόσους συνανθρώπους μας.
Ωστόσο, ενώ τις περασμένες δεκαετίες η Ελλάδα έχανε το καλύτερο ανθρώπινο δυναμικό που διέθετε (σε σώματα), σήμερα χάνει το καλύτερο δυναμικό σε «brain power», σε μυαλά. Κατά τα άλλα, οι ιθύνοντες πιπιλίζουν νυχθημερόν ότι «το μεγαλύτερο κεφάλαιο της χώρας είναι το ανθρώπινο δυναμικό της»! (το οποίο - αποσιωπούν βεβαίως να προσθέσουν - μηδέποτε αξιοποιείται· εξού και αναγκάζεται να «αποχαιρετά την Αλεξάνδρεια» που πρόδωσε τα όνειρά του...).
Αυτοί οι ατυχείς, κούφιοι βερμπαλισμοί των πολιτικών μας μού θυμίζουν πάντα μια αποστροφή του λόγου του αξέχαστου φίλου - συγγραφέα Αντώνη Σαμαράκη. Σε μια δημόσια ομιλία του στη Μελβούρνη, πριν 31 χρόνια, θυμάμαι ότι είχε τονίσει τα εξής: «Στη συνείδησή μου ήξερα πάντα και ήμουν βέβαιος - και τώρα είμαι βέβαιος - ότι ο τόπος μας, η Ελλάδα, είχε και έχει δυνατότητες να δώσει ψωμί σ' όλα τα παιδιά του. Το γιατί δεν αξιοποίησε και δεν αξιοποιεί αυτές τις δυνατότητες είναι ένα θέμα φοβερό, σκοτεινό... Το γιατί, δηλαδή, αναγκάζονται τόσα εκατομμύρια παιδιά του τόπου μας να ξεριζώνονται από το πατρικό χώμα και να πηγαίνουν αλλού...» (28/6/1981). Ευτυχώς που δεν ζει ο αγαπημένος φίλος για να... καμαρώσει τη σημερινή κατάντια της πατρίδας του - όπου, εκτός από τον εκπατρισμό ανθρώπων, έχουμε αρχίσει να φλερτάρουμε και με τον εκπατρισμό της πνευματικής μας κληρονομιάς.
Αναφέρομαι με πόνο ψυχής στο όχι ιδιαίτερα γνωστό φαινόμενο, συγγενείς τεθνεώτων κορυφαίων συγγραφέων μας (ορισμένοι με διεθνή απήχηση) να ψάχνουν απεγνωσμένα στο εξωτερικό προκειμένου να ξεφορτωθούν - με το αζημίωτο, αλλά όχι πάντα - τα πολύτιμα αρχεία τους που κληρονόμησαν (βιβλιοθήκες, χειρόγραφα, άγνωστη αλληλογραφία, προσωπικά αντικείμενα κ.τ.λ.). Το φαινόμενο προϋπήρχε της κρίσης, αλλά ήταν περιορισμένο. (Θυμίζω λ.χ. ότι το χειρόγραφο διήγημα του Α. Παπαδιαμάντη «Ο αλιβάνιστος» δημοπρατήθηκε στο Λονδίνο πριν αρκετά χρόνια έναντι ευτελούς ποσού!). Τελευταία, ωστόσο, η κατάσταση έχει χειροτερέψει για ευνόητους λόγους, οι κυριότεροι εκ των οποίων είναι οι εξής:
1. Οι κληρονόμοι δεν έχουν χώρους και αδυνατούν να αντεπεξέλθουν στα έξοδα συντήρησης και φύλαξης των αρχείων (ενοίκια, ασφάλειες κ.τ.λ.).
2. Φοβούνται ότι όταν κι αυτοί πεθάνουν, τα αρχεία θα πεταχτούν ή θα καταστραφούν από τους επιγόνους τους, αν στο μεταξύ δεν προκύψει κάποιο ατύχημα (πυρκαγιά, πλημμύρα, διάρρηξη κ.τ.λ.).
3. Δεν εμπιστεύονται το κράτος ή άλλους πνευματικούς/πολιτιστικούς φορείς να τα αναλάβουν λόγω της γνωστής ελληνικής ανευθυνότητας και τσαπατσουλιάς.
4. Το αδιάφορο και διεφθαρμένο κράτος αδυνατεί όχι μόνο να τους προσφέρει μια συμβολική έστω αμοιβή, αλλά ούτε καν την εγγύηση ότι θα τα συντηρήσει και αξιοποιήσει δεόντως. Γι' αυτό ορισμένοι κληρονόμοι προτιμούν - όπως μου λένε - ακόμη και να δωρίσουν τα αρχεία τους σε φορείς του εξωτερικού (πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες, τμήματα νεοελληνικών σπουδών κ.τ.λ.) όπου θα τα σεβαστούν, θα τα εκτιμήσουν και θα τα αξιοποιήσουν, παρά να τα εμπιστευθούν σε ελληνικά χέρια.
Κάποιοι ίσως πουν: εδώ καράβια χάνονται, βαρκούλες αρμενίζουν... Σύμφωνοι. Αλλά αν θέλουμε να βγούμε κάποτε από αυτό τον αδιέξοδο φαύλο κύκλο, χρειαζόμαστε ειλικρινή αυτοκριτική. Διότι το σημερινό τέλμα δεν είναι απότοκο ενός καπρίτσιου της μοίρας. Η κρίση δεν είναι μόνο οικονομική αλλά, πρωτίστως, ηθική, αξιακή, πολιτιστική. Πώς να μην είναι όμως όταν ανέκαθεν το κράτος επένδυε ψίχουλα στην Παιδεία και την κατ' ευφημισμόν «μεγάλη βιομηχανία της χώρας μας, τον Πολιτισμό»;
Γνωρίζοντας την αναλγησία των ιθυνόντων στα πολιτιστικά ζητήματα, δεν είμαι αφελής για να περιμένω κάποια λύση και στο προαναφερθέν πρόβλημα. Απλώς επισημαίνω ότι όταν ο λαός μιας χώρας είναι πρόθυμος να απαλλαγεί από τα «ασημικά» της πολιτιστικής του κληρονομιάς σαν να αποτελούν άχθος αρούρης, τότε αυτή η χώρα δεν είναι μόνο διαλυμένη - όπως έγραψαν πρόσφατα οι «New York Times» -, αλλά κάτι χειρότερο: μια χώρα Λωτοφάγων σ' έναν δρόμο χωρίς επιστροφή...

*Ο Δρ. Γιάνννης Βασιλακάκος είναι καθηγητής Νεοελληνικών,φιλόλογος στο Πολυτεχνείο Μελβούρνης,συγγραφέας και αρθρογραφεί στα Αθηναικά ΝΕΑ καθως και σε άλλα Ελλαδικά και ομογενειακά ΜΜΕ.