συγχέουμε την αναζήτηση εναλλακτικών με τους εύκολους δρόμους»

Η ουτοπία δεν έχει πει την τελευταία της λέξη», λέει ο Ανρί Μαλέρ, ο οποίος προσθέτει ότι δεν πρέπει να αναζητούμε εύκολους δρόμους και διευκρινίζει ότι η δημοκρατία μπορεί να έρθει μόνον ως προϊόν πολιτικών και κοινωνικών κινητοποιήσεων

• Μετά το 1989 και την κατίσχυση του νεοφιλελευθερισμού, τη θέση της ουτοπίας κατέλαβε ένας πραγματισμός της δυστοπίας, στον αστερισμό του οποίου βρισκόμαστε μέχρι σήμερα. Υπάρχει οδός διαφυγής και ποιος ο ρόλος της Αριστεράς;

Η κατάρρευση του σταλινοποιημένου κομμουνισμού παρέσυρε κατά την πτώση του όχι μόνο τις ελπίδες αυτών που βρίσκονταν χωρίς στόχευση στο πλευρό του, αλλά επίσης τα σχέδια αυτών που είχαν πολεμήσει στο πλευρό του. Η καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση και το γεωπολιτικό χάος αποτελούν ένα τμήμα των επιπτώσεων αυτής της κατάρρευσης χωρίς προηγούμενο.

Αυτή η παγκοσμιοποίηση κι αυτό το χάος είναι οι στόχοι της αμυντικής αντίστασης και των κατακερματισμένων εναλλακτικών. Αλλά όσο επείγουσες κι αν είναι αυτές, δεν καταγράφονται σε κανένα παγκόσμιο σχέδιο κοινωνικής και διεθνιστικής χειραφέτησης. Εκεί βρισκόμαστε σήμερα.

Αλλά η συγκεκριμένη ουτοπία δεν είπε ακόμη την τελευταία της λέξη, υπό την προϋπόθεση ότι δεν συγχέουμε την εναλλακτική λύση για την ανοικοδόμησή της με τους εύκολους δρόμους. Δεν υπάρχει εξουσία προς κατάληψη για την Αριστερά, εάν δεν υφίσταται μέλλον προς κατάκτηση. Είναι μια πραγματική επανίδρυση, στην οποία είμαστε προσκεκλημένοι. «Κομμουνισμός», «Ουτοπία», «Μαρξ»: το λεξιλόγιο της ελπίδας φαίνεται να ακυρώθηκε από την ιστορία του 20ού αιώνα.

Αλλά λίγη σημασία έχουν οι λέξεις εάν μπορούμε να κρατήσουμε ένα πράγμα... Θέλω να πω, δηλαδή, ότι ο στόχος μιας «κοινωνίας είναι η ελεύθερη ανάπτυξη του ενός να αποτελεί την προϋπόθεση για την ελεύθερη ανάπτυξη όλων», όπως έλεγε ο Μαρξ (ξανά αυτός) για να ορίσει τον «κομμουνισμό» (ε, ναι λοιπόν!). Λίγη σημασία έχει η λέξη: Ο πρώτος ρόλος μιας Αριστεράς της Αριστεράς (gauche de gauche) είναι να ξαναδώσει νόημα και να επαναφέρει μια τέτοια προοπτική.

• Ζώντας σ’ έναν κόσμο ακραίων ανισοτήτων και σκληρών οικονομικών ανταγωνισμών, σε τι μπορεί να μας χρησιμεύσει σήμερα ο Μαρξ;

Η επαναξιολόγηση χωρίς εφησυχασμό της σκέψης του Μαρξ βρίσκεται στην ημερήσια διάταξη. Αυτή δεν μπορεί απλώς να επιβεβαιώσει ότι ο Μαρξ ήταν δέσμιος του αιώνα του, ενώ εμείς θα απελευθερωθούμε από τον δικό μας. Ο Μαρξ είναι ακόμη σύγχρονος, εάν θέλουμε να κατανοήσουμε τις πηγές της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης και τις πλέον καταστροφικές συνέπειές της.

Επιπροσθέτως η επιστροφή στον Μαρξ, ακόμη κι από την οπτική του ίδιου του Μαρξ, δεν θα είχε κανένα νόημα. Η επιστροφή στον Μαρξ παραμένει παρ’ όλα αυτά απαραίτητη: Η επανίδρυση μιας θεωρίας και μιας πολιτικής χειραφέτησης δεν μπορεί να γεννηθεί από το μηδέν.

• Οι αποκαλύψεις των Wikileaks και του Εντουαρντ Σνόουντεν σκιαγραφούν μια «δημοκρατία υπό επιτήρηση». Ποιο βλέπετε να είναι το μέλλον της;

Αυτές οι αποκαλύψεις συμβάλλουν αναμφίβολα στην επιτήρηση των πολιτικών και οικονομικών εξουσιών και ενισχύουν το αίτημα για μια ριζοσπαστική δημοκρατία, η οποία θα καταργήσει τα κρυμμένα μυστικά σ’ αυτές τις παράνομες περιοχές πληροφόρησης, οι οποίες είναι οι οικονομικοί και πολιτικοί θεσμοί. Αλλά αυτή η δημοκρατία δεν μπορεί να γεννηθεί παρά μόνο μέσα από τις κοινωνικές και πολιτικές κινητοποιήσεις: μορφές εξέγερσης εξίσου ειρηνικές είναι δυνατόν να προκύψουν ως συνιστώσες δυνάμεις σε αρκετές χώρες και ειδικά στην Ευρώπη.

• Το χρέος έχει γίνει σήμερα το μέσο για τον έλεγχο κρατών και ατόμων. Υπάρχει τρόπος να βγούμε απ’ αυτόν τον φαύλο κύκλο;

Το χρέος, οι Ελληνες φίλοι μας το γνωρίζουν καλύτερα από τον καθένα, είναι αποτέλεσμα της χρηματιστικοποίησης της οικονομίας, η οποία έγινε «αυτόνομη» σε σχέση με την «πραγματική» ή, για την ακρίβεια, σε σχέση με τις παραγωγικές δυνατότητες που διαθέτουν οι χρεωμένες χώρες.

Τώρα, το μεγαλύτερο μέρος του χρέους (59%) είναι απολύτως παράνομο, όπως κατέδειξε στη Γαλλία η «Κολεκτίβα για τον έλεγχο του χρέους». Είναι απολύτως προφανές ότι ο «εκβιασμός του χρέους» έχει στόχο την επιβολή 

νεοφιλελεύθερων πολιτικών στους λαούς, οι οποίες, με την πρόφαση ότι θα τους επιτρέψουν να ξεχρεώσουν μόνοι τους, τους στερούν τους απαραίτητους πόρους και δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να αυξήσουν το ίδιο το χρέος, αφαιρώντας [από τους λαούς] τους απαραίτητους πόρους για να αναπτύξουν μια οικονομία που ανταποκρίνεται στις κοινωνικές ανάγκες της πλειονότητας των πληθυσμών.

Η άρνηση του χρέους πρέπει να γίνει ταυτοχρόνως από πολλές χώρες, πρόθυμες να εθνικοποιήσουν τις τράπεζες

Δεν βλέπω άλλον τρόπο πέραν της άρνησης αποπληρωμής του χρέους και τον αγώνα για την ακύρωσή του, αλλά υπό μία πολύ δεσμευτική προϋπόθεση: ότι αυτή η άρνηση θα προέρχεται ταυτοχρόνως από διάφορες χώρες έτοιμες να εθνικοποιήσουν τον τραπεζικό τους τομέα. Το ερώτημα του ευρώ τίθεται, νομίζω, με τους ίδιους όρους: Εάν αρκετές ευρωπαϊκές χώρες προτείνουν την έξοδο από την ευρωζώνη, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο το σοκ να είναι τόσο ισχυρό που θα προκαλέσει έναν ριζικό ανασχηματισμό στην ίδια την ευρωζώνη.

Κι ό,τι κι αν σκεπτόμαστε για τα πρόσφατα επεισόδια στην πολιτική ζωή της Ελλάδας, είναι ολοφάνερο ότι η απομόνωση της πρώτης ελληνικής κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ υπήρξε καταστροφική. Είναι περιττό να τονίσουμε την ευθύνη της ριζοσπαστικής Αριστεράς, σήμερα μειοψηφίας στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες.

• Ο έλεγχος των περισσότερων ΜΜΕ από μεγιστάνες του πλούτου και μεγάλες επιχειρήσεις αναδεικνύει περισσότερο από ποτέ τη ζωτική ανάγκη να υπάρξουν ανεξάρτητα Μέσα Ενημέρωσης. Στην Ελλάδα δημιουργήσαμε την αυτοδιαχειριζόμενη «Εφημερίδα των Συντακτών». Πόσος χώρος υπάρχει σήμερα για την ανάπτυξη τέτοιων μέσων;

Θεωρώ φρόνιμο να πω ότι στην περίπτωση της Γαλλίας η υπόθεση των ανεξάρτητων ΜΜΕ δείχνει να έχει στεριώσει (παράδειγμα, η περίπτωση της «Monde Diplomatique») αλλά και να ανθίζει (για παράδειγμα αναφέρω τις περιπτώσεις της «Mediapart» και της «Basta»), περιπτώσεις δηλαδή ανεξάρτητων Μέσων. Για να μην επισημάνω και τα διαρκώς αναδυόμενα sites και blogs πληροφόρησης ή και «αντιπληροφόρησης».

Το χαμηλότερο κόστος στην παραγωγή της είδησης στο Ιντερνετ ευνοεί αυτά τα Μέσα Ενημέρωσης, αλλά από μόνα τους αυτά τα εναλλακτικά Mέσα δεν αποτελούν εναλλακτική στα δεσπόζοντα-κυρίαρχα Μέσα. Και επειδή η πληροφόρηση αποτελεί το θύμα καπιταλιστικής οικειοποίησης και συγκεντροποίησης, το σύνολο του χώρου των μίντια χρειάζεται ριζική αλλαγή, ώστε η πλειονότητα των Μέσων Ενημέρωσης να γίνουν ανεξάρτητα.

Αυτό πρακτικά σημαίνει: περιορισμό της συγκέντρωσης στα χέρια των λίγων της ιδιοκτησίας των Μέσων Ενημέρωσης, διαχωρισμό της ιδιοκτησίας των Μέσων από την ιδιοκτησία βιομηχανικών επιχειρήσεων, απελευθέρωση του δημόσιου τομέα από τη «δαγκάνα» της εκτελεστικής εξουσίας και δημιουργία ενός «Δημόσιου Τομέα Πληροφόρησης και Πολιτισμού», που θα στηρίζεται σε δύο μορφές ιδιοκτησίας: στη δημόσια και τη συνεταιριστική. Σε μία τέτοια περίπτωση, τα ανεξάρτητα και αυτοδιαχειριζόμενα Μέσα Ενημέρωσης θα καθίσταντο συστατικό κομμάτι του δημόσιου τομέα. Δεν απαγορεύεται να ονειρεύεται κανείς!

Ποιος είναι

Από τις ηγετικές φυσιογνωμίες του Γαλλικού Μάη του 1968, στον οποίο συμμετείχε μέσα από τις τάξεις της Κομμουνιστικής Επαναστατικής Ενωσης (LCR), ο γεννημένος στην Τουλούζη το 1946 καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης είναι συγγραφέας του βιβλίου «Αναζητώντας το αδύνατο; Η ουτοπία, με τον Μαρξ, παρά τον Μαρξ» (1995). Είναι επίσης ο ιδρυτής της «Ενωσης Κριτικής στα ΜΜΕ» (Acrimed). www.henri-maler.fr

Επιμέλεια μετάφρασης από τα γαλλικά: ΔΗΜΗΤΡΗΣ Σ. ΦΑΝΑΡΙΩΤΗΣ

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

«Αυτό που εμποδίζει την αλλαγή είναι το παρόν πολιτικό σύστημα»

«Χρειάζεστε επιμήκυνση του χρέους και δημόσιες επενδυτικές τράπεζες»

«Τράπεζες και πιστωτές δεν θέλουν αθέτηση χρέους και αριστερές κυβερνήσεις»