Οι άξεστοι Κλαζομένιοι και οι ανόητοι άποικοί τους οι Αβδηρίτες είναι γνωστοί στην ιστορία οι μεν πρώτοι για την χοντροκοπιά και την άξεστη συμπεριφορά τους, οι δε δεύτεροι, άποικοι των πρώτων, για την ανοησία και την επιδειξιομανία τους στα όρια της αβελτηρίας.
Οι Κλαζομενές στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου ανήκαν αρχικά στην Αθηναϊκή συμμαχία. Μετά την αψυχολόγητη εκστρατεία των Αθηναίων στην Σικελία το 415 π.Χ. και τη συντριπτική τους ήττα, αλλάζουν στρατόπεδο οι Κλαζομενές. Ο Αλκιβιάδης ως γνωστόν κατέφυγε στη Σπάρτη για να γλυτώσει τη σίγουρη καταδίκη που τον περίμενε, μια και δική του ιδέα ήταν η ατυχής εκστρατεία στην Σικελία. Πρώτο μέλημα του Αλκιβιάδη ήταν να καταφέρει να αποστατήσουν οι σύμμαχοι της Αθήνας. Αποστατούν η Χίος, οι Κλαζομενές, η Μίλητος.
Η Σπάρτη κάνει ήδη επαφές με τον Τισσαφέρνη και μπορούμε να πούμε ότι έχει φέρει σε πολύ δύσκολη θέση την Αθήνα. Μέσα σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο και τις συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί, η Σπάρτη αναγκάζεται να κάνει τα «στραβά μάτια» σε καταστάσεις που στο παρελθόν δεν θα τις ανεχόταν.
Οι νέοι της σύμμαχοι της Σπάρτης, πρώην σύμμαχοι των Αθηναίων, οι Κλαζομένιοι στιγματίστηκαν από τους ίδιους τους Σπαρτιάτες για την άξεστη και απρεπή συμπεριφορά τους. Ο Ρωμαίος συγγραφέας Κλαύδιος Αιλιανός στο έργο του «ποικίλη στοά» γραμμένο τον 3ο αιώνα μ.Χ. αναφέρει το σχετικό περιστατικό: Περὶ τῶν τοὺς τῶν Ἐφόρων θρόνους ἀσβόλῳ χρισαμένων Κλαζομενίων τινὲς εἰς τὴν Σπάρτην ἀφικόμενοι καὶ ὔβρει καὶ ἀλαζονείᾳ χρώμενοι τοὺς τῶν ἐφόρων θρόνους, ἔνθα εἰώθασι καθήμενοι χρηματίζειν καὶ τῶν πολιτικῶν ἔκαστα διατάττειν, ἀλλὰ τούτους γε τοὺς θρόνους ἀσβόλῳ κατέχρισαν. μαθόντες δὲ οἱ ἔφοροι οὐκ ἠγανάκτησαν, ἀλλὰ τὸν δημόσιον κήρυκα καλέσαντες προσέταξαν αὐτὸν δημοσίᾳ κηρύξαι τοῦτο δὴ τὸ θαυμαζόμενον· «ἐξέστω Κλαζομενίοις ἀσχημονεῖν». (βιβλίο 2 κεφάλαιο 15)
(Σχετικά με τους θρόνους των Εφόρων στη Σπάρτη που μαυρίστηκαν, κάποιοι από τους Κλαζομένιους, όταν έφτασαν στη Σπάρτη, με ύβρη και αλαζονεία αντιμετώπισαν τους θρόνους των εφόρων, όπου αυτοί συνήθιζαν να κάθονται και να αποφασίζουν και για τα θέματα της πολιτείας να διατάσσουν — αυτούς τους θρόνους αυτοί τους καταμαύρισαν. Όταν δε το έμαθαν οι έφοροι, δεν αγανάκτησαν, αλλά αφού κάλεσαν τον δημόσιο κήρυκα, τον πρόσταξαν να διακηρύξει δημοσίως αυτό το θαυμαστό: «Ας επιτρέπεται στους Κλαζομένιους να διαπράττουν απρέπειες»).
Έτσι, οι Σπαρτιάτες κατάφεραν και τους Κλαζομένιους να βάλουν στην θέση τους και να καταστήσουν σαφές προς όλους ότι η αυστηρή πειθαρχία σε θέματα αρχής δεν μπορεί να παραβιαστεί ακόμα και από αυτούς που τους έχουμε ανάγκη. Σήμερα χρησιμοποιούμε τη φράση για να δηλώσουμε υποτιμητικά και απαξιωτικά για κάποιον ότι είναι γνωστή η απρεπής συμπεριφορά του και τέτοιος που είναι τέτοια θα κάνει.
Η έκφραση «ασβόλω χρίω» σημαίνει μαυρίζω, μουντζουρώνω με καπνιά. Στη Βυζαντινή εποχή ένας τρόπος διαπόμπευσης ήταν το μαύρισμα, το μουντζούρωμα με καπνιά του ατόμου που ήθελαν να διαπομπέψουν. Από εδώ έχουμε και τις απαξιωτικές λέξεις μούντζα, μουντζώνω και το αποσβολώνω, αποσλοβούμαι (ασβόλη=καπνιά).
Η χρήση καπνιάς ήταν ένας τρόπος με τον οποίο έδειξαν οι Κλαζομένιοι ότι δεν υπολογίζουν τους νέους τους συμμάχους, τους «έχουν γραμμένους», όπως θα λέγαμε σήμερα με τη λαϊκή αυτή φράση.
Η χρήση καπνιάς, το μουτζούρωμα συνηθιζόταν στο Βυζάντιο σαν τρόπος διαπόμπευσης. Έγδυναν από τα ρούχα του τον κατάδικο, τον μαστίγωναν δημόσια, τον κούρευαν και τον κάθιζαν πάνω σε έναν γάιδαρο γυρισμένο ανάποδα να κρατεί την ουρά του ζώου. Κατόπιν άλειφαν με καπνιά, μούντζα, το πρόσωπό του και τον περιέφεραν στους δρόμους μουντζώνοντας τον με χέρια μαυρισμένα με καπνιά, έτσι μας έμεινε η λέξη μούντζα και το ρήμα μουντζώνω.
Οι άποικοι των Κλαζομενών, οι Αβδηρίτες, χλευάζονταν στην αρχαιότητα για την ανόητη επίδειξή τους. Τα Άβδηρα κοντά στις εκβολές του ποταμού Νέστου απέκτησαν πλούτη και ευζωία. Λένε πως κοντά σε αυτά απέκτησαν και μια ματαιοδοξία, κενότητα και επιδειξιομανία. Λέγονται πολλές ανεκδοτολογικές ιστορίες σε βάρος τους. Κάποτε οι Αβδηρίτες αποφάσισαν να κατασκευάσουν ένα υδραγωγείο, για να υδρεύσουν την πόλη τους, που δεν είχε νερό. Έτσι άρχισαν έναν έρανο και με το σημαντικό ποσόν που μάζεψαν, κατασκεύασαν μια μεγάλη δεξαμενή και μια εξ’ ίσου ωραιότατη καλλιμάρμαρη βρύση. Όταν όλα αυτά ήταν έτοιμα, ανακάλυψαν ότι είχαν λησμονήσει το σπουδαιότερο: τη μεταφορά δηλαδή του νερού στην πόλη! Και επειδή στο μεταξύ τα λεφτά είχαν εξαντληθεί, έμειναν η δεξαμενή και η βρύση χωρίς νερό.
Σήμερα χρησιμοποιούμε τον όρο Αβδηριτισμός για την ανόητη επίδειξη και το Αβδηρίτης με την έννοια του ματαιόδοξου.
Γιώτα Ιωακειμίδου*
Φιλόλογος
Φιλόλογος
No comments:
Post a Comment