Ελληνων πλάκες: Έξεστι Κλαζομενίοις ασχημονείν. Γράφει ο Θόδωρος Βουδικλάρης*

Οι αρχαίοι είχαν την πλάκα τους

Από την κλειδαρότρυπα της ιστορίας

Οι Κλαζομενές ήταν μια σπουδαία, πλούσια και ισχυρή πόλη, σύμμαχος της Σπάρτης, κτισμένη επί της ακτής της Ιωνίας, πλησίον της ομώνυμης νησίδας, περίπου στην ευθεία που συνδέει τη Χίο με τη Σμύρνη. Από εκεί καταγόταν ο διάσημος φιλόσοφος Αναξαγόρας (490-428 π.Χ.), φίλος του Περικλή.

Σε κάποια χρονική στιγμή επισκέφθηκαν τη Σπάρτη απεσταλμένοι των Κλαζομενίων. Κατά την παραμονή τους στη Σπάρτη η συμπεριφορά τους ήταν αυτό που σήμερα θα λέγαμε συμπεριφορά “χωριάτη”, άσεμνου και χυδαίου, που ούτε γνωρίζει, ούτε ενδιαφέρεται να ακολουθήσει κανόνες συμπεριφοράς και έθιμα καλής διαγωγής, ελαττώματα για τα οποία είχαν γενικώς κακό όνομα οι Κλαζομένιοι. Μεταξύ των άλλων, τους καταλογίζουν ότι, κατά την παραμονή τους στη Σπάρτη, “ελέρωσαν” (άλλοι λένε ότι μαύρισαν με καπνιά) τους θώκους των εφόρων, που βρίσκονταν στον χώρο της εκκλησίας του δήμου.

Οι Σπαρτιάτες μαθημένοι στην πειθαρχία και την αυστηρή τήρηση των νόμων, δυσφορούσαν, τόσο με τους Κλαζομένιους για την απαράδεκτη συμπεριφορά τους, όσο και με τους εφόρους για την ανοχή τους σ΄αυτή τη διαγωγή./

Οι Έφοροι βρέθηκαν σε δύσκολη θέση, γιατί δεν ήθελαν να χαλάσουν τις σχέσεις της Σπάρτης με μια σημαντική συμμαχική πόλη, ενώ εξ άλλου ανεγνώριζαν την δικαιολογημένη αγανάκτηση των Σπαρτιατών, τους οποίους δεν ήθελαν να συνηθίσουν στην ανοχή της απειθερχίας και της αυθαιρεσίας απέναντι του νόμου. Αντέδρασαν λοιπόν με τον εξής τρόπο: έβαλαν τον κήρυκα να περιφέρεται στην πόλη κεφωνίζοντας “έξεστι Κλαζομενίοις ασχημονείν”, δηλαδή επιτρέπεται στους Κλαζομένιους να κάνουν απρέπειες. Με τον τρόπο αυτόν πετύχαιναν δύο στόχους:

-         “νομιμοποιούσαν” τη συμπεριφορά  των Κλαζομενίων, που είχαν πια την ειδική “κατ΄εξαίρεσιν” άδεια να συμπεριφέρονται διαφορετικά από τους άλλους και να ασχημονούν

-         “χτυπούσαν καμπανάκι” για τους Κλαζομένιους, που όσο “βλάχοι” κι αν ήταν, καταλάβαιναν ότι δεν φέρονται σωστά και ότι η διαγωγή τους ενοχλεί.

Η φράση παρέμεινε έκτοτε παροιμιώδης και χρησιμοποιείται συχνά ως τις μέρες μας. Αν κάποιος συκοφαντείται ή κατηγορείται αδίκως ή ίσως κι αν θέλει απλώς να δείξει ότι αυτό συμβαίνει, απαντά στις κατηγορίες λέγοντας “έξεστι (τοις) Κλαζομενίοις ασχημονείν” που δείχνει την έκφραση μιας περιφρόνησης και σημαίνει περίπου “από τέτοιας ποιότητας ανθρώπους, σαν τους κατηγόρους μου, είναι αναμενόμενο, μόνο τέτοια συμπεριφορά μπορείς να περιμενεις” ή ίσως “δεν αξίζει να ασχοληθώ και να απαντήσω σε γνωστούς συκοφάντες” ή ενδεχομένως “είναι γνωστό ότι αυτός που με κατηγορεί είναι σεσημασμένος για απρέπεια και χυδαιότητα” ή κάτι παρόμοιο. Οι “Κλαζομένιοι” στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι οι χυδαίοι, οι άεμνοι, οι έτοιμοι να “λερώσουν θώκους” ασχημονούντες.

Οι Λατίνοι χρησιμοποιούσαν μια διαφορετική φράση, όχι ακριβώς με την ίδια έννοια, αλλά με την ίδια πρόθεση, για να απαντήσουν σε ορισμένες αστήρικτες κατηγορίες: “Υπάρχουν κατηγορίες που είναι για σένα ο καλύτερος έπαινος”.

Τις πιο πολλές φορές η παραπάνω φράση ισχύει, είναι πιο σωστή, πιο κοντά στην αρχαία φράση του τίτλου μας και μπορεί να λεχθεί, λιγάκι τροποποιημένη: “Υπάρχουν άνθρωποι, που η κατηγορία τους είναι για σένα ο καλύτερος έπαινος”. 

---

* Ο Θόδωρος Βουδικλάρης είναι πολιτικός μηχανικός