Η ΠΟΝΕΜΈΝΗ ΓΙΟΡΤΗ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ...Ειρήνη Πετρακάκη*

Πονεμένη ιστορία ο ετήσιος εορτασμός των Ελληνικών Γραμμάτων και της Εκπαίδευσης. Ενώ το υπουργείο θα μπορούσε να μετατρέψει τη γιορτή των Τριών Ιεραρχών σε πανηγυρικό εορτασμό της Ελληνικής Παιδείας, και ενώ θα μπορούσε να αναθεωρήσει και να εμπλουτίσει το περιεχόμενο αυτής της γιορτής που αφορά σε ολόκληρη την εκπαιδευτική κοινότητα, τη συντηρεί περιχαρακωμένη στον κατηχητικό χαρακτήρα της, την υποβαθμίζει σε μια κοινή εργάσιμη ημέρα, και την εξισώνει με οποιαδήποτε άλλη επετειακή αναφορά.
Η ημέρα αυτή θα έπρεπε να γιορτάζεται με μεγάλη επισημότητα και σε όλο της το εύρος. Αντ' αυτού, συρρικνώνεται σε μια εκκλησιαστική επέτειο που επικαλύπτει τις άλλες πνευματικές κινήσεις κατά τη διάρκεια της ελληνικής ιστορίας, και μάλιστα αυτές της αρχαιότητας, η οποία προηγήθηκε χρονικά και η οποία σηματοδότησε και το ζητούμενο: την έναρξη της ανθρωπιστικής παιδείας και του διαφωτισμού.
Διότι, στα σχολεία δεν έχει οριστεί ετήσια επέτειος τιμής για τους παγκόσμιας εμβέλειας Έλληνες παιδαγωγούς και διανοητές. Δεν μνημονεύεται ο Όμηρος, δεν μνημονεύεται η δελφική διδασκαλία, δεν τιμώνται οι «επτά σοφοί» της αρχαιότητας, δεν τιμώνται οι Προσωκρατικοί και η Ιωνική Σχολή, δεν τιμώνται οι δραματουργοί μας, οι Σοφιστές, ο Σωκράτης, ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, οι Επικούρειοι, οι Στωικοί, οι Νεοπλατωνικοί, δεν γίνεται αναφορά στο έργο της Πλατωνικής Ακαδημίας, της Ελεατικής ή της Περιπατητικής Σχολής, δεν γίνεται αναφορά στην ευρύτατη διάδοση της ελληνικής παιδείας κατά τους αλεξανδρινούς χρόνους και την ελληνιστική περίοδο, δεν γίνεται αναφορά στην εκπαίδευση του παροικιακού ελληνισμού που κράτησε όρθιο το Γένος μας σε χρόνους σκοτεινούς και δίσεκτους, δεν αγγίζεται καν η περίοδος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Τιμώνται τρεις ιεράρχες της Πρωτοβυζαντινής εποχής, ως «μέγιστοι φωστήρες», ως «πυρσεύσαντες την οικουμένην ακτίσι δογμάτων θείων», ως «μελίρρυτοι ποταμοί της σοφίας» και τα λοιπά, λες και η πνευματική φώτιση προήλθε αποκλειστικά και μόνον από τη διδασκαλία και το έργο των τριών θεολόγων του 4ου αιώνα, που ρύθμισαν ευεργετικά για το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος το θρησκευτικό ζήτημα!

Ενδιαφέρον είναι ότι οι τρεις Ιεράρχες της ορθόδοξης λατρείας, ο Βασίλειος Καισαρείας, ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, μορφώθηκαν από Εθνικούς: οι δύο πρώτοι σπούδασαν στην Πλατωνική Ακαδημία, ενώ ο τελευταίος στη σχολή του περίφημου φιλοσόφου Λιβάνιου. Και οι τρεις διαμόρφωσαν το δόγμα και θεμελίωσαν με το συγγραφικό τους έργο τη χριστιανική θεολογία αντλώντας κυρίως από την αρχαιοελληνική φιλοσοφία. Αυτά όμως είναι ψιλά γράμματα για το Υπουργείο Παιδείας που δημιουργεί στους μαθητές την εντύπωση ότι πριν από τους τρεις Ιεράρχες επικρατούσε σκοτάδι μαύρο και πηχτό και ούτε παιδεία υφίστατο ούτε άνθηση Γραμμάτων υπήρχε. Δεν λειτουργούσαν εκπαιδευτικά ιδρύματα και διδασκαλεία, δεν δίδασκαν φωτισμένοι δάσκαλοι, δεν ρητόρευαν «μελίρρυτοι ποταμοί της σοφίας». Το ότι η Αθήνα ήταν «Ελλάδος παίδευσις», όπως λέει ο Θουκυδίδης, ουδεμία σημασία έχει. Οι συνειδήσεις ήταν πεπλανημένες και αφώτιστες, και οι ελληνικές πόλεις συσκοτισμένες και «ειδωλολατρικές». Τραγική άγνοια δηλαδή και μαύρη σύγχυση στο μυαλό των παιδιών μας και ενός λαού ολόκληρου που φαντασιώνεται για προγόνους του αυτούς που για τη ζωή και το έργο τους δεν έχει ιδέα.

Ο εορτασμός των τριών Ιεραρχών ξεκίνησε τον 11ο αιώνα στο Βυζάντιο ως μια καθαρά εκκλησιαστική υπόθεση, ως μια προσπάθεια ειρήνευσης και σύμπνοιας στο ορθόδοξο ποίμνιο που τον καιρό εκείνο ταλανιζόταν από θρησκευτικές έριδες. Η γιορτή όμως καθιερώθηκε ως εκπαιδευτική το 1842, ενώ η θεσμοθέτησή της σχετιζόταν περισσότερο με τον προσδιορισμό του ρόλου του νεοσύστατου τότε Πανεπιστημίου Αθηνών και τη λεπτή σχέση της κοσμικής με την εκκλησιαστική παιδεία, παρά με την ουσία του πράγματος. Σήμερα, θα περίμενε κανείς ο ρόλος αυτός να είναι ξεκαθαρισμένος, οι τρεις Ιεράρχες να εορτάζονται στο μέτρο που τους αναλογεί και η γιορτή αυτή να αναδεικνύει την ιστορική αξία, τη διαχρονικότητα και την οικουμενικότητα της ελληνικής παιδείας εν γένει. Αλλά δεν...

Στη φωτογραφία είναι η σύγχρονη Ακαδημία Αθηνών, το ύψιστο πνευματικό ίδρυμα της χώρας μας. Στον περίβολο μάς υποδέχονται ο Σωκράτης και ο Πλάτων μέσα από τα εξαίρετα γλυπτά των Δρόση - Piccarelli. Πιο πίσω, και πάνω σε ιωνικούς κίονες, λάμπουν στον αττικό ουρανό τα αγάλματα των δύο αλληγορικών μορφών του ελληνικού πνεύματος: της Αθηνάς Προμάχου και του Απόλλωνος Κιθαρωδού.
Καλό σας βράδυ..

*Ειρήνη Πετρακακη
Φιλόλογος