Ποίηση ΤΟ ΑΝ ΤΟΥ ΚΙΠΛΙΝΓΚ ΚΑΙ Η ΠΑΡΩΔΙΑ ΤΟΥ ΒΑΡΝΑΛΗ

ΑΝ..

Αν μπορείς στην πλάση τούτη να περιφρονείς τα πλούτη
κι αν οι έπαινοι των γύρω δεν σου παίρνουν το μυαλό,
αν μπορείς στην τρικυμία να κρατήσεις ψυχραιμία,
κι αν μπορείς και στους εχθρούς σου να σκορπίσεις το καλό,
αν μπορείς με μιας να παίξεις κάθε τι που ’χεις κερδίσει,
στην καταστροφή ν’ αντέξεις και να δώσεις κάποια λύση,
αν μπορείς να υποτάξεις πνεύμα, σώμα και καρδιά
αν μπορείς όταν σε βρίζουν να μην βγάζεις τσιμουδιά,
αν μπορείς στην καταιγίδα να μη χάνεις την ελπίδα,
κι αν μπορείς να συγχωρήσεις όταν σ’ έχουν αδικήσει,
αν μπορέσεις τ' όνειρό σου να μη γίνει ο όλεθρός σου,
κι αν μπορέσεις ν’ αγαπήσεις όσους σ’ έχουνε μισήσει,
αν μπορείς να είσαι ο ίδιος στην χαρά και στην οδύνη,
αν η πίστη στην ψυχή σου μπρος σε τίποτα δεν σβήνει,
αν μιλώντας με τα πλήθη τη συνείδηση δεν χάνεις,
αν μπορέσεις να χωνέψεις πως μια μέρα θα πεθάνεις,
αν ποτέ δεν σε μεθύσει του θριάμβου το κρασί,
αν στα ψέματα των άλλων δεν λες ψέματα κι εσύ,
αν μπορείς να μη θυμώνεις, αλλά μήτε και να κλαις
όταν άδικα σου λένε πως εσύ μονάχα φταις.
Αν μπορείς με ηρεμία δίχως νεύρα ή δυσφορία
και τα ίδια σου τα λόγια να τ’ ακούς παραλλαγμένα,
αν μπορείς κάθε λεπτό σου να ’ναι μια δημιουργία
και ποτέ σου να μην μένεις με τα χέρια σταυρωμένα.
Αν οι φίλοι σου κι οι εχθροί σου δεν μπορούν να σε πληγώσουν
αν οι σχέσεις με μεγάλους τα μυαλά δεν σου σηκώνουν
αν τους πάντες λογαριάζεις μα… κανένα χωριστά,
αν μπορέσεις να φυλάξεις και τα ξένα μυστικά…
Έ! Παιδί μου τότε…
Θα μπορέσεις ν’ απολαύσεις όπως πρέπει τη ζωή σου…
Θα ’σαι άνθρωπος σπουδαίος κι όλη η γη θα ’ναι δική σου!

(Ρ। Κίπλινγκ, Άγγλος ποιητής και πεζογράφος 1865-1936,
 Βρ. Νόμπελ 1907)

ΣΤΟ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΠΟΙΗΜΑ Ο ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΡΝΑΛΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕ

Αν ημπορείς την παλαβή να κάνεις, όταν οι άλλοι σου κάνουνε το γνωστικό κι όλοι σε λένε φταίχτη, αν δεν πιστεύεις τίποτα κι άλλοι δε σε πιστεύουν, 

αν σχωρνάς όλα τα δικά σου, τίποτα των άλλων, 

κι αν το κακό που πας να κάνεις, δεν το αναβάλλεις, 

κι αν όσα ψέματα σου λεν με πιότερα απανταίνεις, 

κι αν να μισείς ευφραίνεσαι κι όσους δε σε μισούνε 

κι αν πάντα τον πολύξερο και τον καλόνε κάνεις. 

Αν περπατάς με την κοιλιά κι ονείρατα δεν κάνεις 

κι αν να στοχάζεσαι μπορείς μονάχα το ιντερέσο, 

το νικημένο αν παρατάς και πάντα διπλαρώνεις το νικητή, 

μα και τους δυό ξετσίπωτα προδίνεις, 

αν ο τι γράφεις κι ο τι λες, το ξαναλέν κ' οι άλλοι γι' αληθινό- να παγιδεύουν τον κουτό κοσμάκη, 

αν λόγια κ' έργα σου καπνόν ο δυνατός αέρας τα διαβολοσκορπά και συ ξαναμολάς καινούριον. 

Αν όσα κέρδισες μπορείς να τα πληθαίνεις πάντα και την πατρίδα σου κορώνα γράμματα να παίζεις, κι αν να πλερώνεις την πεντάρα που χρωστάς αρνιέσαι και μόνο να πληρώνεσαι σωστό και δίκιο το ' χεις, 

αν η καρδιά, τα νεύρα σου κι ο νους σου εν αμαρτίαις γεράσανε κι όμως εσύ τα στύβεις ν' αποδίδουν, αν στέκεις πάντα δίβουλος και πάντα σου σκυμμένος 

κι αν όταν φωνάζουν οι άλλοι «εμπρός»! εσύ φωνάζεις «πίσω»! 

Αν στην πλεμπάγια να μιλάει αρνιέται η αρετή σου κι όταν ζυγώνεις δυνατούς, στα δυό λυγάς τη μέση 

κι αν μήτε φίλους μήτε εχθρούς ποτέ σου λογαριάζεις και κάνεις πως τους αγαπάς, αλλά ποτέ κανέναν, 

αν δεν αφήνεις ευκαιρία κάπου να κακοβάνεις και μόνο, 

αν κάνεις το κακό, η ψυχή σου γαληνεύει, 

δικιά σου θά ναι τούτ' η Γης μ' όλα τα κάλλη πού χει 

κ' έξοχος θά σαι Κύριος, 

αλλ' Άνθρωπος δε θά σαι.

ΚΒ

Κώστας Βάρναλης, 1884-1974 (Σαν σήμερα)

Γράφει ο Πάμπος Σ. Χατζηλαμπής

Από σημερινή διαδικτυακή ανάρτηση/μνημόσυνο της Ιωάννας Φουρουκλά για τον Κώστα Βάρναλη αρύομαι το παρακάτω ποίημα του: 

Ξαφνικὰ μοῦ φασκιώνουνε τὰ μάτια γιὰ νὰ βλέπω τὸ φῶς τὸ ἀληθινό! 

Μὲ καρυδώνουν, γιὰ νὰ μὴ φωνάζω: «Ὄρσε, Ἑλλάδα Γραικύλων ἀντιχρίστων!»

 Ἄχερα μὲ μπουκώνουν κάθε μέρα. Καὶ ποιοί; Τοῦ σκλαβοπάζαρου ἡ σαβούρα. 

Καὶ πῶς; Ἔχουν ἀφέντη τὰ σκυλιὰ καὶ δαγκάνουν τὰ πόδια σου, Ἱστορία.

Πῶς θὰ σωθοῦμε ἀπ᾿ τὴν «ἐλευθερία» τῆς σκλαβιᾶς μας κι ἀπὸ τὸν «ὑπὲρ πατρίδος» τῶν

 προδοτῶν; Καὶ πότε ἀπ᾿ τοὺς θεοὺς τῶν ἀθέων καὶ τῶν ἀνθρωποφάγων;

Και για να συμπληρώσουμε τη σε πεζό λόγο άποψη (από την εξορία του, στον Αϊ Στράτη), του Βάρναλη για τον εξιδανικευμένο από τη συντήρηση Ίωνα Δραγούμη όταν περιέγραφε τι είδε αυτός ο «εθνικός απόστολος, Μεσσίας του σκλαβωμένου Έθνους» ως «απολογητής κι εργάτης της σκλαβιάς του», και «συνειδητό όργανο στα χέρια της ταξικής βίας των παρασίτων»,

μερικά αποσπάσματα αρκούν:

«Είδε λοιπόν (σ.σ.: ο Δραγούμης) στη Σαμοθράκη τους «σκλάβους» στην πιο καθυστερημένη τους μορφή. Στον μεγαλύτερό τους ξεπεσμό.

Στην Πόλη, στη Μακεδονία οι ρωμιοί έμποροι και τσελιγκάδες και τοκογλύφοι κατορθώνανε να είναι ελεύτεροι και να μπερδεύονται εξωτερικά (φορώντας φέσι) με τους αφέντες τους, τους Αγαρηνούς. Κ’ ήτανε σύμμαχοι αυτωνών.

Όπως κ’ οι τσορμπατζήδες* της Σαμοθράκης, ήτανε σύμμαχοι και κατάσκοποι των αγάδων».

[…]

«Είδε 5 τούρκους ζαπτιέδες να τρομοκρατούν τρεις χιλιάδες ψυχές. Είδε τους «τρεις-τέσσερις τσορμπατζήδες» να έχουνε όλα τα οφίκκια και να κλέβουνε το λαό στο ζύγι των καρβούνων και με την τοκογλυφία.

Κι ακόμα, να του κλέβουνε την οικογενειακή του τιμή**. Και να τον προδίνουνε στην τούρκικη εξουσία. Να κάνουνε δηλαδή το χαφιέ στους τυράννους.

Είδε το δεσπότη «άλλον κύριο των νησιωτών» να έρχεται στο νησί μια φορά το χρόνο από την Γκιουμουλτζίνα*** για να μαζεύει τα κανονικά του. Κι έφερνε μαζί του «διαταγή από τη Ρούμελη να μεταχειρίζεται στην ανάγκη και βία στρατιωτική» αν τυχόν οι υποταχτικοί του δείχνανε απροθυμία στην πληρωμή του εκκλησιαστικού χαρατσιού τους.

Είδε ακόμα τον ηγούμενο του Μετοχιού να φέρνει «θεριστάδες Βουλγάρους για να θερίσουνε να χωράφια της Μονής» γιατί -κι αυτό δεν μας το λέει, αλλά καταλαβαίνεται μόνο του- οι Βούλγαροι παίρνανε μικρότερο μεροκάματο από τους ντόπιους εργάτες και μ’ αυτό το μέσο θα αναγκαζόντανε και τούτοι να φτηνύνουν τη δουλειά τους!

Είδε τέλος και το λαό άμαθο, φοβισμένο, γεμάτον ελαττώματα, ακίνητο και μοιρολάτρη ν’ αφήνεται αμίλητος στην πείνα του και στην κακομοιριά του, που «αυγατίζει το τζορμπατζηλίκι».

[…]

Θύμωσε σαν ωραιόπαθος προσκυνητής και σαν αφέντης και κύριος (σ.σ.: ο Δραγούμης). Βρήκε πως φταίγανε αυτοί για τη σκλαβιά τους και για την κατάντια τους.

Φταίγανε αυτοί γιατί δεν αποφασίζανε να κουνηθούνε για να διώξουνε τον ξένο καταχτητή.

Δηλ. να αλλάξουνε καταχτητή. Να βάλουνε στη θέση του Τούρκου αγά, που είχε στα παλιά τα χρόνια «το δικαίωμα της πρώτης νύχτας» το Ρωμιόν αστό για να έχει το δικαίωμα όλων των νυχτών και όλων των ημερών απάνου στη μάζα των εργαζομένων!

Τιμή τους θα ήτανε κι ευτυχία να τους τυραννεί και να τους γδύνει ο Ρωμιός αφέντης. Γιατί αυτός θα ήτανε από το ίδιο αίμα!».

Σημειώσεις:

*Τσορμπατζής, Τσορμπατζήδες: οι άρχοντες και προεστοί των ορθόδοξων κοινοτήτων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

**Το «δικαίωμα της πρώτης νύχτας» των τούρκων αγάδων που ασκούσαν στις νεόνυμφες ελληνίδες.

*** Παλαιότερη ονομασία της ευρύτερης περιοχής της Κομοτηνής.

(Κώστας Βάρναλης, «΄Αϊ Στράτης, Θυμήματα της εξορίας», Εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα, 2014)

Υ.Γ.: ΣΗΜΕΡΙΝΕΣ ΑΝΑΛΟΓΙΕΣ, ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ, ΣΥΝΕΙΡΜΟΙ ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ…