 |
| H φωτογραφία απο το χωριό Πετρωτό Τρικάλων |
«Ήρθ’ ο Λάζαρος, ήρθαν τα βάγια, ήρθ’ η Κυριακή που τρων’ τα ψάρια…». [1]
 |
| ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ-ΚΙΣΣΑ |
Ως παιδί -και δη κοριτσάκι- αισθανόμουν την έλευση των Αγίων ημερών του Πάσχα, μόνο όταν σίμωνε το Σάββατο του Λαζάρου και έφτανε η ώρα να τραγουδήσω τα κάλαντα. Από βραδύς ετοιμάζαμε όλα τα κορίτσια, μαζί με τις μανάδες μας, τα καλάθια μας, τα οποία ήταν απαραιτήτως ψάθινα για να μπορούμε να τα στολίσουμε με λουλούδια. Τα λουλούδια τα κόβαμε από τις αυλές μας. Κυρίως ορτανσίες και σύριγγες και πασχαλιές. Μέσα στο καλάθι στρώναμε φύλλα και βάζαμε για φώλι ένα αυγό μουτζουρωμένο με κάρβουνο, για να φέρει κι άλλα και για να το ξεχωρίσουμε στο τέλος πως ήταν το δικό μας. Βλέπετε το έθιμο καλούσε –και καλεί ακόμα, ασχέτως αν δεν είναι πια τόσο ευρέως διαδεδομένο– όλα τα μικρά κορίτσια, αλλά και τα πιο μεγάλα, τις κοπέλες τις λεύτερες, να πηγαίνουν στις γειτονιές πόρτα-πόρτα και να τραγουδάνε τον Λάζαρο. Έτσι, οι «λαζαρίνες» προμήνυαν τον ερχομό της γιορτής και διέδιδαν το χαρμόσυνο μήνυμα της αναστάσεως του Λαζάρου.
Γενικά, ο Άγιος Λάζαρος είναι μία μορφή που ειδικά τα παλαιότερα χρόνια ενέπνεε σεβασμό στον κόσμο, δημιουργούσε δέος. Θες που τον παρουσιάζουν φασκιωμένο στα σάβανα, θες που πέθανε και αναστήθηκε, θες που ήταν φίλος αγαπητός του Χριστού, θες που ζούσες μέσα από τα κάλαντα του Λαζάρου το δράμα των αδελφών του, η γιορτή αυτή ανέκαθεν λειτουργούσε ως «ψυχολογικός» προπομπός για τον ερχομό της Μεγάλης Εβδομάδας. Ξεχνάω εγώ που λέγαμε το «εις την πόλη Βηθανία, Μάρθα κλαίει και Μαρία, έχασαν τον αδελφό τους, Λάζαρο τον καρδιακό τους» [2] και πήγαινε το κλάμα γόνα; Καλέ ναι σας λέω, το ζούσαμε το θέμα, όχι χαζαμάρες! Διότι από κάλαντα είχαμε να διαλέγουμε ανάμεσα σε δύο εκτελέσεις: η μία ήταν πιο χαρμόσυνη και σύντομη και η άλλη ήταν η long version [3] που λέμε. Θλιβερή, μακροσκελέστατη και περιγραφικότατη. Και ντιπ [4] άσχετος να ήσουν με το τι γιορτάζουμε του Λαζάρου, ε, θα το μάθαινες από τα κάλαντα. Εννοείται ότι βάζαμε κόντρα ποια θα ξέρει απ’ έξω φαρσί τα μεγάλα κάλαντα και εννοείται ότι αυτά μας ζητούσαν να τους λέμε οι μεγάλοι και δη οι γιαγιάδες μας – δικές μας και μη. Αλλιώς δεν είχε κέρασμα!
Το κέρασμα για τα κάλαντα του Λαζάρου ήταν παραδοσιακά τα αυγά. Ωμά βεβαίως-βεβαίως. Και φυσικά χρήματα, που τότε παίρναμε δίφραγκα και τάλιρα και αν μας έδινε και κανένας εικοσάρικο ή χάρτινο πενηντάρικο, περπατούσαμε μετά από τη χαρά μας μισό μέτρο πάνω απ’ το χώμα! Και τις μεγάλες τις κοπέλες, του Λυκείου για να καταλάβετε, τις ρώταγαν «εσύ τώρα τι θες, αυγό ή γαμπρό;». Όχι, δεν τους κάνανε χαβαλέ βρε παιδί μου! Καθίστε, θα σας τα εξηγήσω με τη σειρά. Το πιστεύετε ή όχι, κάποτε, τα όχι και τόσο παλιά χρόνια, τα σπίτια τα φτωχικά που δεν είχανε κοτούλες δικές τους, ούτε έτρεχε το χρήμα από τα πατζάκια τους, αυτά τα αυγουλάκια περίμεναν για να βάψουν κατά το έθιμο την Μεγάλη Πέμπτη! Κι όμως, ναι. Κι επίσης, οι κοπέλες δράττονταν της ευκαιρίας για να μπούνε σε άλλα σπίτια λέγοντας τα κάλαντα, να τις δει ο κόσμος, να τις νυφοδιαλέξουνε – έθιμο μάλιστα που κρατάει από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας… Κι όμως, ναι (δις). Είδατε που τώρα βγάζει νόημα το όλο σκηνικό;
Λατρεύω τα ελληνικά έθιμα και είμαι υπέρμαχος της διατήρησής τους. Πασέ και ντεμοντέ θα μου πείτε. Εντάξει, ladies and gentlemen [5], εσείς που είστε και πολύ «προχώ» [6], μην στέλνετε τα παιδάκια σας να τραγουδήσουν τα κάλαντα του Λαζάρου, της Σταυρωμένης Παρασκευής, της Πρωτοχρονιάς, οποιαδήποτε κάλαντα γενικώς, τελεία. Και μετά αναρωτηθείτε κουνώντας το κεφάλι σας στοχαστικά με εκείνο το βλέμμα της βαθιάς νοσταλγίας «τι σκατά πάθαμε ρε γαμώτο και γίναμε έτσι οι άνθρωποι;». Θα μου πείτε, πώς γίναμε δηλαδή; Ξέρω κι εγώ; Απομακρυνθήκαμε να το πω, κλειστήκαμε ο καθένας στο κονάκι του και μονοχνωτιάσαμε να το πω, ζαβλακώθηκαν τα παιδιά μας με τα ηλεκτρονικά να το πω κι έτσι και δουν έστω και πασχαλίτσα [7]alive [8] παθαίνουν έναν ζαβλαμά [9]; Κάτι τέτοιο…
Τα έθιμα και τις παραδόσεις της πατρίδας μας, της θρησκείας μας (ως ελληνικό κράτος έχουμε «επίσημη» θρησκεία, τουλάχιστον ακόμα), δεν είναι ανάγκη να τα σνομπάρουμε, να τα χλευάζουμε, να τα αντιμαχόμαστε. Ούτε είναι ανάγκη να προσκυνήσετε Χριστόν για να τα ακολουθήσετε και για να τα διδάξετε στα παιδιά σας, αν κι εδώ που λέμε δεν θα σας έβλαπτε. Ο Χριστούλης εννοώ. Επί σειρά γενεών αυτά τα έθιμα και οι παραδόσεις μάς κράτησαν Έλληνες, μας στήριξαν να αντέξουμε ζυγό, φτώχια, ξενιτιά. Μας βοήθησαν να κάνουμε φίλους, να αποκτήσουμε υπέροχες αναμνήσεις, να βιώνουμε το νόημα κάθε εορτής. Τυχαίο νομίζετε πως είναι;
Τα έθιμα και οι παραδόσεις δεν είναι οπισθοδρόμηση. Είναι από εκείνα τα βασικά συστατικά που συγκολλούν μεταξύ τους πολλούς από συγγενείς πρώτου βαθμού έως και εντελώς άσχετους μεταξύ τους ανθρώπους και διαμορφώνουν ένα… ένα… να δεις πώς το λένε… Α, ναι! Θυμήθηκα! Ένα έθνος.
[1] & [2] Αποσπάσματα από τα Κάλαντα του Λαζάρου. Κατά παράδοση τα τραγουδούν συνήθως μόνο κορίτσια την ημέρα της εορτής του Αγίου Λαζάρου, που είναι πάντα ημέρα Σάββατο, ακριβώς μία εβδομάδα πριν το Μεγάλο Σάββατο.
[3] Long version: στα αγγλικά σημαίνει «μακρά έκδοση».
[4] Ντιπ: Θεσσαλιώτικος γλωσσικός ιδιωματισμός. Σημαίνει τελείως, εντελώς.
[5] Ladies and gentlemen: στα αγγλικά σημαίνει «κυρίες και κύριοι».
[6] Προχώ: σύντμηση της λέξης «προχωρημένος». ‘Έκφραση που στην αργκό σημαίνει ότι κάποιος έχει εξελιγμένες, πρωτοποριακές απόψεις ή συμπεριφορά.
[7] Πασχαλίτσα: μικρό έντομο με χαρακτηριστικό χρώμα φτερών κόκκινο με μαύρες βούλες. Είναι εντελώς άκακο και μάλιστα επειδή τρέφεται με άλλα βλαβερά έντομα, είναι ιδιαίτερα αγαπητό από τους γεωργούς. Απαντάται στην ελληνική ύπαιθρο. Ονομάζεται «πασχαλίτσα» ή «λαμπρίτσα» επειδή συνήθως πρωτοεμφανίζεται κοντά στις ημέρες του Πάσχα και φέρει το χρώμα κόκκινο, που η ελληνική θρησκευτική παράδοση αποδίδει στην Ανάσταση.
[8] Alive: στα αγγλικά σημαίνει «ζωντανός».
[9] Ζαβλαμάς: στην αργκό σημαίνει «έντονο σοκ».
