Ο Τζερόνυμο – η άγρια δύση και η «σύγκρουση πολιτισμών» Από Θανάσης Μπαντές

Ο Apache αρχηγός Geronimo (δεξιά) απεικονίζεται με μια μικρή ομάδα οπαδών του στο βόρειο Μεξικό, 1886

Όταν στις 28 Μαΐου 1830 υπογράφτηκε η «Πράξη για τη Μετατόπιση των Ινδιάνων» όλες οι φυλές συνετίστηκαν και πήγαν να εγκατασταθούν στην περιοχή που ορίστηκε στα δυτικά του Μισισιπή. Χιλιάδες Τσερόκι, Οτάβα, Ποταουτάμι κ.τ.λ. μεταφέρθηκαν στα δυτικά, όπως όριζε το αμερικάνικο διάταγμα. Οι λίγοι που αντιστάθηκαν συντρίφτηκαν μέσα σε 3-4 μήνες από τους ήρωες του αμερικανικού στρατού όπως ο Αβραάμ Λίνκολν κι ο Τζέφερσον Ντέιβις. Το γεγονός ότι οι Ινδιάνοι ζούσαν νομαδικά και δεν ήταν εύκολο να προσαρμοστούν στο νέο δυτικόφερτο στατικό τρόπο ζωής δεν είχε σημασία. Ούτε η οικολογική καταστροφή της περιοχής που σαρώθηκε από τον υπερπληθυσμό είχε σημασία. Φυσικά, η τελική εξόντωση των Ινδιάνων από την πείνα, τους λιμούς και τους πολέμους που κάναν μεταξύ τους για την εξασφάλιση τροφής, αφού όπως είναι λογικό οι φυσικοί πόροι της περιοχής δεν επαρκούσαν για τόσες χιλιάδες, όχι μόνο δεν είχε σημασία αλλά μάλλον ήταν ο τελικός σκοπός. Θα λέγαμε ότι η «Πράξη για την μετατόπιση των Ινδιάνων» ήταν το πρώτο θεσμοθετημένο γκέτο στην ιστορία της Αμερικής. Όταν το 1862 οι Σιού της Μινεσότα εξεγέρθηκαν και σκότωσαν 500 λευκούς δόθηκε η αφορμή για τις εκκαθαρίσεις που κράτησαν ως το 1890. Tο εγχείρημα ανατέθηκε στους ήρωες του αμερικανικού εμφυλίου πολέμου και η φιλοσοφία του αποτυπώνεται στα λόγια του Αμερικάνου λαϊκού ήρωα Ουίλιαμ Τεκούμση Σέρμαν: «Οφείλουμε να απαντήσουμε στους Σιού με επιθετική βία, ακόμα κι αν χρειαστεί να φτάσουμε στην πλήρη εξόντωση τους, ακόμα κι αν χρειαστεί να σκοτώσουμε άντρες, γυναίκες και παιδιά». Ο ίδιος λαϊκός ήρωας έγραψε στο γερουσιαστή αδερφό του: «Όσο περισσότερους σκοτώσουμε φέτος, τόσο λιγότερους θα έχουμε να σκοτώσουμε του χρόνου, γιατί όσο παρατηρώ τους Ινδιάνους, τόσο πείθομαι ότι πρέπει να τους εξοντώσουμε όλους ή να τους διατηρήσουμε σε κατάσταση μόνιμης εξαθλίωσης». Αν αναλογιστούμε πόσο ελάχιστοι απόγονοι των Ινδιάνων υπάρχουν σήμερα καταλαβαίνουμε ότι επρόκειτο για γενοκτονία χιτλερικού βεληνεκούς.των Τσιρικάουα, μία από τις τέσσερις διαφορετικές φυλές των Απάτσι. Ο Τζερόνυμο δεν υπάκουσε ποτέ στο περίφημο διάταγμα «Πράξη για την Μετατόπιση των Ινδιάνων» και ξεκίνησε το δικό του κλεφτοπόλεμο με ελάχιστους πολεμιστές και γελοίο εξοπλισμό. Σκληρός και ανυπόταχτος έγινε θρύλος στη Δύση και παγκόσμιο σύμβολο ανυπακοής. Αιχμαλωτίστηκε αρκετές φορές και κατάφερε να αποδράσει για να μαζέψει πάλι άντρες και να συνεχίσει να περιπλανιέται δίνοντας μάχες, απελπιστικά μόνος, χωρίς καμία ελπίδα. Θα λέγαμε ότι ο αγώνας του ήταν καθαρά προσωπικός, ήταν περισσότερο αγώνας αρχής παρά οράματος. Παραδόθηκε οριστικά στις 4 Σεπτέμβρη του 1886 με μια χούφτα πεινασμένους, κουρελιασμένους άντρες και φορτώθηκε σ’ ένα τρένο για τη Φλώριδα. Ο θρύλος λέει ότι τα σκυλιά που είχαν οι Ινδιάνοι ακολουθούσαν το τρένο για 30 χιλιόμετρα. Πέθανε το 1909 ως αιχμάλωτος πολέμου.

Στα απομνημονεύματα του εξηγεί την ινδιάνικη φιλοσοφία ζωής που βασιζόταν στον απόλυτο εναρμονισμό με τη φύση. Οι Ινδιάνοι δεν προσαρμόζονταν στο φυσικό περιβάλλον, εντάσσονταν σε αυτό. Σκότωναν τόσα ζώα, όσα τους χρειάζονταν για να φάνε και να φτιάξουν ρούχα. Θεωρούσαν τρομακτικό παράπτωμα και ύψιστη ανηθικότητα το να σκοτώνει κανείς ζώα χωρίς λόγο. Καλλιεργούσαν τη γη για να μαζέψουν τους καρπούς χωρίς ιδιοκτησιακά σύνδρομα. Η γη δεν ανήκε σε κανένα, ανήκε στη φυλή και καλλιεργούταν για τις ανάγκες της φυλής. Η θρησκεία τους ήταν καθαρά ανθρωποκεντρική και καθρέφτιζε το θαυμασμό τους προς τη φύση, αφού η τελική θεότητα ήταν η ίδια η φύση. Το κυνήγι και ο πόλεμος ήταν βαθιά ριζωμένα στην κουλτούρα τους. Είχαν τελετουργικά και ειδικές ενδυμασίες γι’ αυτά. Ο πόλεμος αφορούσε την επιβίωση της φυλής και όχι προσωπικά συμφέροντα. Πόλεμοι γίνονταν για τη γη, την απόκτηση ζώων και λαφύρων. Το θεματικό κέντρο της φιλοσοφίας τους ήταν η απλότητα. Ακόμα και τα κοσμήματα που έφτιαχναν ήταν από απλά καθημερινά υλικά όπως κόκαλα, χρωματιστές πέτρες, φανταχτερά φτερά και η αξία τους δεν στηριζόταν ούτε στη σπανιότητα ούτε στο χρήμα, αλλά μόνο στο αισθητικό αποτέλεσμα που επιθυμούσαν. Όσο για το χρήμα δεν είχε απολύτως καμία αξία. Ο Τζερόνυμο γράφει ότι όταν έπεφταν λεφτά στα χέρια τους από ανταλλαγές με εμπόρους ή λεηλασίες τα έδιναν στα παιδιά για να παίζουν. Η καθημερινή σκληρότητα που εκδηλωνόταν τόσο στο μόχθο για την επιβίωση όσο και στις ανθρώπινες απώλειες από τους πολέμους αντιμετωπίζονταν ως κάτι φυσικό, αφού και η ίδια η φύση είναι σκληρή. Το γεγονός που σημάδεψε τη ζωή του Τζερόνυμο ήταν ο θάνατος της πρώτης του γυναίκας και των παιδιών του που σφαγιάστηκαν, μαζί με όλο τον καταυλισμό, από Μεξικανούς επιδρομείς όταν οι άντρες ήταν στο κυνήγι. Για πολλά χρόνια ο Τζερόνυμο έκανε επιδρομές στο Μεξικό, λεηλατούσε χωριά και σκότωνε όποιο Μεξικανό στρατιώτη έπεφτε στα χέρια του. Το πείσμα του για εκδίκηση ήταν τόσο πρωτόγονο που τελικά ούτε οι άντρες του ήθελαν να τον ακολουθήσουν. Έφτασε στο σημεία να ξεκινά επιδρομή στο Μεξικό με 3-4 άντρες. Αυτό το πείσμα είχαν αργότερα να αντιμετωπίσουν οι Αμερικάνοι. Τα τελευταία του χρόνια ήταν μάλλον εξευτελιστικά. Περιφερόταν από πανηγύρι σε πανηγύρι ως ατραξιόν κι έβγαινε φωτογραφίες με τουρίστες για λεφτά. Δεν έκανε τίποτε χωρίς λεφτά. Ακόμα και τα απομνημονεύματα του τα υπαγόρευσε σε κάποιον Μπάρετ με αμοιβή. Ο μεγάλος αρχηγός είχε μπει για τα καλά στο νόημα του δυτικού κόσμου.

Αφού εξοντώθηκαν οι Ινδιάνοι η Αμερική έχτισε ανεμπόδιστα τον πολιτισμό της. Σιδηρόδρομοι απλώθηκαν, δάση καταστράφηκαν, ζώα εξαφανίστηκαν, πετρέλαιο αντλήθηκε, βουνά σκάφτηκαν, χρυσός μαζεύτηκε, το εμπόριο αναπτύχθηκε, ο πολιτισμός εξαπλώθηκε. Η Αμερική έγινε οικονομική, στρατιωτική και πολιτισμική υπερδύναμη. Πως θα μπορούσαν να γίνουν όλα αυτά με τους Ινδιάνους; Η εξόντωση των Ινδιάνων παρουσιάζεται ως σύγκρουση πολιτισμών. Σύγκρουση του παλιού με το καινούριο. Τι σημαίνει όμως σύγκρουση πολιτισμών και γιατί οι πολιτισμοί πρέπει να συγκρούονται; Γιατί είναι τόσο αδύνατη η συνύπαρξη; Και η εξόντωση των Ινδιάνων ήταν τόσο αναπόφευκτη; Ξέρουμε ότι, αρχικά τουλάχιστον, οι Ινδιάνοι ήταν φιλικοί με τους λευκούς. Οι Τσερόκι είχαν σχεδόν δυτικοποιηθεί. Ασπάστηκαν τη δυτική θρησκεία, μπήκαν στο δυτικό τρόπο παραγωγής – όσο βέβαια επέτρεπε η εποχή – αποδέχτηκαν τους κανόνες του εμπορίου. Ο ίδιος ο Τζερόνυμο δυτικοποιήθηκε στο έπακρο θεοποιώντας το χρήμα. Γιατί ήταν τόσο αδύνατο να ενταχθούν οι Ινδιάνοι στα νέα δεδομένα; Η τεχνολογική πρόοδος επιβάλλεται εξ’ ορισμού από μόνη της. Οι Ινδιάνοι από τα τόξα και τα βέλη έμαθαν αμέσως να χειρίζονται τουφέκια και ήταν το κυριότερο εφόδιο που αναζητούσαν στις εμπορικές τους συναλλαγές. Η προσαρμογή τους στην πολεμική τεχνολογία ήταν σχεδόν ακαριαία. Δεν θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως εργατικά χέρια για την κατασκευή των σιδηροδρόμων; Ή δεν θα επιβιβάζονταν στα τρένα; Ή δεν θα αποκτούσαν αυτοκίνητα; Ή δεν θα μπορούσαν να διακριθούν σε τέχνες κι επιστήμες; Η εξόντωση τους όμως έφερε χιλιάδες στρέμματα γης σε νέους ιδιοκτήτες. Παρθένα δάση μοιράστηκαν σε καουμπόηδες. Οι νεκροί δεν έχουν οικονομικές αξιώσεις. Η εξόντωση είναι πιο συμφέρουσα από την ενσωμάτωση. Κάπως έτσι έγινε η Αμερική επίγειος παράδεισος, χώρα της ευκαιρίας κ.τ.λ. Το κατασκευασμένο ιδεολόγημα της σύγκρουσης πολιτισμών καταρρίπτεται πανηγυρικά και καθίσταται αμετάκλητα ψευδοέννοια και προσωπείο της σύγκρουσης οικονομικών συμφερόντων. Είναι η χυδαία μάσκα της καπιταλιστικής απανθρωπιάς, ο εξωραϊσμός του ανελέητου επεκτατισμού, το άλλοθι κάθε κτηνωδίας. Το ίδιο ακριβώς σενάριο έχει εκτυλιχθεί αμέτρητες φορές στην ιστορία και εκτυλίσσεται και σήμερα με τον αραβικό κόσμο που έχει απολίτιστους δικτάτορες που καταπατούν τα ανθρώπινα δικαιώματα και φανατικούς θρησκόληπτους κτλ κτλ, που δεν μπορεί να ανεχθεί ο δυτικός πολιτισμός και μοιραία συγκρούεται και …παρεμπιπτόντως παίρνει και το πετρέλαιο.

Οι φωτογραφίες είναι από εδώ: http://en.wikipedia.org/wiki/Geronimo