Λαογραφία. «Ο Φλεβάρης των Φλεβών». Γράφει η φιλόλογος Γιώτα Ιωακειμίδου

Της Γιώτας Ιωακειμίδου*

Ο Φεβρουάριος ήταν ο τελευταίος μήνας στο ρωμαϊκό ημερολόγιο. Το 153 πχ με το Γρηγοριανό ημερολόγιο πήρε τη δεύτερη θέση. Όπως όλοι οι μήνες, έτσι και αυτός έχει λατινικό όνομα. Ήταν ο μήνας ο αφιερωμένος στους εξαγνισμούς, februo στα λατινικά σημαίνει καθαρίζω και ονομάστηκε Februarius mensis,δηλαδή ο μήνας των καθαρισμών.

Σύμφωνα με τη ρωμαϊκή μυθολογία η θεά Februa, η Φεβρούα, ήταν αυτή που είχε την ευθύνη των καθαρμών, των εξαγνισμών. Ο februus, Φέβρουος , ήταν ο θεός των νεκρών. Τον μήνα αυτό γινόταν όλες οι λατρευτικές τελετές για τους νεκρούς και επειδή είναι ένας βροχερός μήνας,ήταν αφιερωμένος στον θεό Ποσειδώνα. Ο Φλεβάρης με νερό,κουτσός μπαίνει στο χορό. Λέει η παροιμία της νέας ελληνικής.

Στο αττικό ημερολόγιο αντιστοιχούσε στον μήνα Ανθεστηριώνα κατά τον οποίο τελούνταν κάποιες ανάλογες τελετές που αφορούσαν τις ψυχές. Γίνονταν σπονδές στους τάφους και προσφέρονταν άνθη και μαγειρεμένα λαχανικά με σιτάρι. Τα παγανιστικά αυτά έθιμα επειδή δεν μπόρεσε να τα εκριζώσει ο χριστιανισμός υιοθέτησε.

Τα ονόματα του είναι πολλά. Τον λένε κουτσοφλέβαρο, κούτσουρο (κοντό) και στον Πόντο κούντουρο (κοντή ουρά) και κουτσούκ (τούρκικη λέξη με την ίδια σημασία). Τον έλεγαν σε πολλά μέρη και «Αλυκοχαντζού»,από το λύκος και Χαντζού. Αυτή ήταν ένα τέρας με μορφή λύκου ή σκύλου που επισκεπτόταν τα σπίτια την Σαρακοστή για να κάνει κακό. «Λυκοχάντζε» έλεγαν τις τελευταίες μέρες του Φεβρουαρίου και τις πρώτες του Μαρτίου. Τον αποκαλούσαν ακόμα χωλό και σημαδιάρη, γι αυτό οι έγκυες δεν έκαναν δουλειές για να μην γεννήσουν σημαδεμένο παιδί. Για να αποφύγουν κάθε κακό ενδεχόμενο σκάλιζαν την φωτιά και έλεγαν «ό,τι πιάνω ατέν να πιάν».

Το Φλεβάρη μη φυτέψεις, ούτε να στεφανωθείς,
Τρίτη μέρα μη δουλέψεις, Σάββατο μη στολιστείς.

Οι παροιμίες που αναφέρονται στον μήνα αυτόν είναι πάρα πολλές,τόσο και της νέας ελληνικής,όσο και της ποντιακής .

Ο κούντουρον έν λειφτός

Έν ολίγον πα ζαντός ή ποδεζίζω το Χριστό ΄σ΄

(είναι λειψός,είναι και λίγο τρελός)

Στον Πόντο τον μήνα αυτόν έκανε πάρα πολύ κρύο τον έλεγαν και «πασαλοκάφτες», ενώ στην Ελλάδα «παλουκοκαύτη» έλεγαν τον Μάρτιο. Παρόλα τα κρύα του όμως πίστευαν ότι η γη προετοιμάζεται για την άνοιξη και  είχε την θερμότητα «από εφτά φουρνία». Φλεβάριμ΄ και αν θλίβεσαι καλοκαιρνός μυριεις, έλεγαν. Το ίδιο έλεγαν και εδώ «Ο φλεβάρης και αν φλεβίσει καλοκαίρι θα μυρίσει».

Πολλές και σημαντικές γιορτές τον μήνα αυτόν γιόρταζαν στον Πόντο. Την πρώτη Φεβρουαρίου ο Άγιος Τρύφωνας, προστάτης των σπαρτών και των αμπελιών και προστάτευε τις ρίζες των δέντρων από τα σκουλήκια. Τον έλεγαν «σκωλεκέα» και ράντιζαν την μέρα αυτή τα χωράφια με αγιασμό. Στις 2 Φεβρουαρίου γιόρταζαν την υπαπαντή «το σαράντισμα της Παναγίας». Ήταν μέρα πολύ αυστηρής αργίας που την τιμούσαν ακόμα και οι Τούρκοι. Με την Υπαπαντή έκλειναν οι αργίες του χειμώνα «Υπαπαντήν –Υπαπαντήν/σ΄εξεργους εμπαίν κλειδίν. Το ίδιο ακριβώς έλεγαν και στην Ελλάδα: «Η Παπαντή διώχνει τις γιορτές με τ’ αντί».

Στον Πόντο, όπως και στην Ελλάδα, τον θεωρούσαν γρουσούζη μήνα και δεν γινόταν γάμος, γιατί υπήρχε η δοξασία ότι αυτοί οι γάμοι δεν στεριώνουν . Ακόμα δεν έκαναν κάποια επιχείρηση ούτε ταξίδι. Για κανέναν λόγο δεν έπρεπε να κάνουν οποιαδήποτε δουλειά την μέρα του Αγίου Συμεών, γιατί θα πάθαιναν κακό, ειδικά οι έγκυες θα γεννούσαν παιδί με πρόβλημα: « Τ΄Α-Συμιωνί ση βαρεσμέντζας το σπίτ κάρφωμαν, ράψιμον,κόψιμον κι ίνεται». Στις 10 γιόρταζε ο άγιος Χαράλαμπος. Την μέρα αυτή έκαναν κόλλυβα χωρίς ζάχαρη και τα φύλαγαν για τις μέρες που είχε φουρτούνα στην θάλασσα, τα έριχναν τότε στα κύματα και την καλόπιαναν να γαληνέψει. Πίστευαν επίσης ότι ο Άγιος γιατρεύει τα βόδια και τις έγκυες να γεννήσουν με ευκολία.

Κλείνω με τον τελευταίο άγιο τον Πόντιο Άγιο –Βλάσιο. Ήταν γιατρός και μαρτύρησε στον Πόντο το 305μ.Χ. Τα ζώα την εποχή εκείνη ήταν όλη τους η περιουσία, γι αυτό τα προστάτευαν πολλοί άγιοι, ανάμεσα σε αυτούς και ο Αι-Βλάσιος. Ήταν λοιπόν γιατρός των ζώων, της υδρωπικίας και του λαιμού. Την εποχή αυτή γεννούσαν τα μεγάλα ζώα και χρειάζονταν και αυτά τον προστάτη άγιο.

Έτσι περνούσε ο χειμώνας και όταν πια έμπαινε ο Μάρτιος έλεγαν ανακουφισμένοι:

«εδέβεν πλάν ο Κούντουρον, τη Μαρτή τα ώτία εφάνθαν»

Τα χιόνε όλε ελίγανε και ας σα ραχία εχάθαν.
Γ.Ι.