Ο Δρ ΚΩΣΤΑΣ ΒΙΤΚΟΣ για τις Επιστολές του Σόλωνα

Γράφει ο ΔΡ. ΚΩΣΤΑΣ ΒΙΤΚΟΣ

Προχθές «σκάλιζα» (πάλι) τον Διογένη Λαέρτιο –αρχαίο βιογράφο (3ος μ.Χ. αι.) – από το συγγραφικό έργο του οποίου (Βίοι φιλοσόφων) μαθαίνουμε πολλά και ενδιαφέροντα πράγματα για τους Έλληνες σοφούς.

Στάθηκα για λίγο σε κάποιες επιστολές, που ο Λαέρτιος τις αποδίδει στον μεγάλο νομοθέτη Σόλωνα. Μία από τις εν λόγω επιστολές (που φαίνεται κάπως επίκαιρη σε ό,τι αφορά στα σημερινά πολιτικά δρώμενα στην Ελλάδα) απευθύνεται στον Κρητικό ιερέα και φιλόσοφο Επιμενίδη, στον άνθρωπο δηλ. που απάλλαξε την Αθήνα από το λεγόμενο «Κυλώνειον άγος», το 596 π.Χ.

Όμως τι είναι αυτό το «Κυλώνειον άγος»; Ο Αθηναίος Ολυμπιονίκης Κύλων αποπειράθηκε να γίνει τύραννος στην Αθήνα. Κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων, πήρε ένα απόσπασμα στρατού από τον πεθερό του Θεαγένη (τύραννο των Μεγάρων) και κάποιους Αθηναίους φίλους του, και κατέλαβε την Ακρόπολη.

Οι Αθηναίοι έμαθαν το γεγονός και περικύκλωσαν την Ακρόπολη. Ο Κύλων και ο αδερφός του κατάφεραν να δραπετεύσουν, αλλά οι άλλοι, εξουθενωμένοι από την πείνα, ζήτησαν άσυλο στο ιερό της Αθηνάς. Οι Αθηναίοι υποσχέθηκαν ότι θα τους δίκαζαν δίκαια, αν παραδίδονταν. Οι άνθρωποι το πίστεψαν και παραδόθηκαν, αλλά οι Αθηναίοι δεν τήρησαν την υπόσχεσή τους και, με επικεφαλής τον άρχοντα Μεγακλή, τους κατάσφαξαν κοντά στην είσοδο της Ακρόπολης. Η ανίερη αυτή πράξη της σφαγής των ικετών ονομάστηκε «Κυλώνειον άγος», εξαιτίας του οποίου έπεσαν θανατηφόρες επιδημίες στην Αθήνα. Με εισήγηση του Σόλωνα, ο Μεγακλής και οι άνθρωποί του δικάστηκαν, καταδικάστηκαν και εξορίστηκαν ισόβια.

Ο Επιμενίδης, φτάνοντας στην Αθήνα από την Κρήτη, κατόρθωσε να εξαγνίσει την πόλη, κάνοντας θυσίες και ιεροτελεστίες. Οι Αθηναίοι πρόσφεραν στον Επιμενίδη χρήματα, αλλά αυτός δέχτηκε μόνο ένα κλωνάρι ελιάς από το ιερό δέντρο της Αθηνάς, που ήταν φυτεμένο πάνω στην Ακρόπολη.

Η ΕΠΙΣΤΟΛΗ

«Σόλων Επιμενίδηι. Ούτε οι νόμοι οι δικοί μου επρόκειτο να ωφελήσουν πολύ τους Αθηναίους, ούτε εσύ, καταργώντας τους, πρόσφερες μεγαλύτερη ωφέλεια. Διότι και η θρησκεία και η νομοθεσία δεν μπορούν, από μόνες τους, να ωφελήσουν τα κράτη, αλλά σημαντικό ρόλο παίζουν οι εκάστοτε ηγέτες του λαού που δίνουν τις κατευθύνσεις. Έτσι η θρησκεία και οι νόμοι είναι ωφέλιμα, εάν υπάρχει καλή διοίκηση. Εάν δεν υπάρχει, σε τίποτε δεν ωφελούν (ουδέν ωφελούσιν).
»Ούτε οι δικοί μου νόμοι και όσα εγώ νομοθέτησα είναι τα καλύτερα. Εκείνοι όμως από τους λαϊκούς ηγέτες που επέτρεψαν να παραβιάζονται οι νόμοι, έκαναν κακό στην πόλη και άνοιξαν τον δρόμο στον Πεισίστρατο να εγκαταστήσει τη δικτατορία του. Ούτε έγινα πιστευτός εγώ, όταν τα προέλεγα αυτά. Ο Πεισίστρατος, κολακεύοντας τους Αθηναίους, θεωρήθηκε πιο αξιόπιστος από μένα που έλεγα την αλήθεια.

»Αποθέτοντας τα όπλα μου μπροστά στο στρατηγείο, εγώ τόνισα ότι είμαι πιο διορατικός από εκείνους που δεν αντιλαμβάνονται τα σχέδια του Πεισίστρατου, και πιο παλικάρι από εκείνους που δειλιάζουν να αντιτάξουν άμυνα. Έλεγαν ότι ο Σόλων είναι τρελός. Στο τέλος διαμαρτυρήθηκα και είπα: «Ω πατρίδα, ο Σόλων είναι έτοιμος να σε υπερασπισθεί με λόγια και με έργα (λόγω και έργω αμύνειν).

»Αλλά πάλι τους φαίνομαι τρελός. Γι’ αυτό φεύγω από τη μέση, αφού είμαι ο μόνος εχθρός του Πεισίστρατου, και αυτοί ας γίνουν και σωματοφύλακές του, αν το θέλουν (δορυφορούντων αυτόν εί τι βούλονται)». Διότι γνωρίζεις τον άντρα, φίλτατε, ότι είχε απροσμέτρητη φιλοδοξία να γίνει δικτάτορας. Άρχισε με δημοκοπίες. Ύστερα, αφού αυτοτραυματίστηκε, παρουσιάστηκε μπροστά στο λαϊκό δικαστήριο της Ηλιαίας, κραυγάζοντας ότι τον τραυμάτισαν οι εχθροί του, και ζήτησε να του δώσουν μία φρουρά από τετρακόσιους νέους άντρες, οι οποίοι ήσαν οπλισμένοι με ρόπαλα, και ύστερα κατέλυσε τη δημοκρατία. Άδικα βιαζόμουν ν’ απαλλάξω τους φτωχούς από τα χρέη τους. Δες τους τώρα: όλοι τους έγιναν δούλοι ενός ανδρός, του Πεισίστρατου».
ΑΛΛΗ ΜΙΑ . . .
Ο Σόλων στέλνει άλλη μία επιστολή στον περιβόητο πάμπλουτο βασιλιά της Λυδίας Κροίσο. Η επιστολή αυτή είναι σύντομη και λέει τα εξής:
 «Σόλων Κροίσωι. Άγαμαί σε της περί ημάς φιλοφροσύνης, και, νη την Αθηνάν, ει μη περί παντός μοι ήν οικείν εν δημοκρατία, εδεξάμην αν μάλλον την δίαιταν έχειν εν τη παρά σοι βασιλεία ή Αθήνησι, τυραννούντος βιαίως Πεισιστράτου. Αλλά και ηδίων ημίν η βιοτή, ένθα πάσι τα δίκαια και ίσια. Αφίξομαι δ’ ούν παρά σε, σπεύδων τοι ξένος γενέσθαι».

Δηλαδή: «Χάρηκα για τα φιλικά σου αισθήματα και, μα την Αθηνά, αν δεν ήταν για μένα ηθική ανάγκη να ζω σε δημοκρατικό καθεστώς, θα δεχόμουν να μείνω κοντά σου, παρά στην Αθήνα κάτω από την ωμή δικτατορία του Πεισίστρατου. Αλλά είναι γλυκύτερη η ζωή εκεί όπου ισχύει για όλους δικαιοσύνη και ισονομία. Ωστόσο, ανυπομονώντας να γίνω φιλοξενούμενός σου, θα έρθω να σε επισκεφτώ».

Πραγματικά, ο Σόλων επισκέφτηκε τον Κροίσο – μια επίσκεψη που τόσο ζωντανά την περιγράφει ο Ηρόδοτος. Από την επίσκεψη αυτή, μας έμεινε η περιβόητη σοφή ρήση του Σόλωνα: «Μηδένα προ του τέλους μακάριζε», δηλ. «μη μακαρίζεις κανέναν πριν έρθει το τέλος του».

Αλλά ο Σόλων είπε και ετούτο εδώ το ωραίο, που μας το μεταφέρει ο Πλούταρχος: «Γηράσκω αεί πολλά διδασκόμενος». Απόλυτα δικαιολογημένα, λοιπόν, ο Σόλων συγκαταλέχθηκε ανάμεσα στους επτά αρχαίους Έλληνες σοφούς. Σε μια εποχή που πολλοί φτωχοί Αθηναίοι δανείζονταν χρήματα, με ενέχυρο τον ίδιο τους τον εαυτό, και αν δεν μπορούσαν να αποπληρώσουν το χρέος τους γίνονταν δούλοι του δανειστή, ήταν ο Σόλων που εισήγαγε την περίφημη «σεισάχθεια», δηλ. τη γενική παραγραφή των χρεών. Μια τέτοια «σεισάχθεια» (τίναγμα του βάρους) χρειάζεται και η σημερινή Ελλάδα για να μη καταντήσουν οι Έλληνες δούλοι στους ανάλγητους τοκογλύφους.