Σαν σήμερα στις 17 Αυγούστου του 1974 στον δρόμο Δερύνειας -Αμμοχώστου, έγινε η σφαγή στα Περβόλια της Πέρτζιενας.
Ο «Π» δημοσιοποιεί σήμερα φωτογραφία που τραβήχθηκε εκείνο το πρωινό της 17ης Αυγούστου 1974 στη συγκεκριμένη περιοχή, όπου απεικονίζονται αυτοκίνητα ένθεν και ένθεν του δρόμου αλλά και σοροί σκεπασμένων όπως-όπως με κάποια ρούχα
Σαν σήμερα, 17 Αυγούστου 1974, τα ίχνη αριθμού αγνοουμένων Ελληνοκυπρίων χάθηκαν σε μια περιοχή μεταξύ Δερύνειας και Αμμοχώστου, γνωστή στους Βαρωσιώτες ως «Περβόλια της Πέρτζιενας».
Πρόκειται για αρκετούς Ελληνοκύπριους οι οποίοι ακούγοντας μια παραπλανητική και επικίνδυνη, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, ανακοίνωση που μετέδωσε την 16η Αυγούστου 1974 το ραδιόφωνο του ΡΙΚ, ότι «οι κάτοικοι της Αμμοχώστου μπορεί να επιστρέψουν στα σπίτια τους», επιχείρησαν να πάνε πίσω στην πόλη τους. Στον δρόμο της επιστροφής από τη Δερύνεια προς την Αμμόχωστο, στην περιοχή «Περβόλια της Πέρτζιενας», έπεσαν σε ενέδρα (road block) που είχαν στήσει Τούρκοι στρατιώτες και Τουρκοκύπριοι ένοπλοι.
Σύμφωνα με μαρτυρίες που έχουν συλλεγεί, αρκετοί από όσους επιχείρησαν να επιστρέψουν το πρωινό της 17ης Αυγούστου δολοφονήθηκαν εν ψυχρώ. Κάποιοι άλλοι συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν σε γειτονική περιοχή και τα ίχνη τους έκτοτε έχουν επίσης χαθεί, ενώ αρκετοί άλλοι πιάστηκαν αιχμάλωτοι και αφέθηκαν ελεύθεροι με τη διαδικασία της ανταλλαγής στο τέλος Σεπτεμβρίου - αρχές Οκτωβρίου του 1974.
Ενδεικτικό της ανοργανωσιάς που επικρατούσε εκείνες τις μέρες είναι η μαρτυρία που κατέθεσε στον «Π» Αμμοχωστιανός ο οποίος ήταν μεταξύ αυτών που επιχείρησαν να επιστρέψουν εκείνη την ημέρα και συνελήφθη αιχμάλωτος: «Πέρα από την ανακοίνωση που ακούσαμε στο ΡΙΚ την προηγουμένη μέρα, στην έξοδο της Δερύνειας προς την Αμμόχωστο συναντήσαμε και αξιωματικό της ΕΦ (σ.σ. μας τον κατονόμασε) ο οποίος μας διαβεβαίωσε ότι μπορούμε να πάμε χωρίς οποιοδήποτε πρόβλημα. Τελικά μας έστειλε στο στόμα του λύκου», κατέληξε.
Η φωτογραφία-ντοκουμέντο
Εκείνη την ημέρα της 17ης Αυγούστου 1974 κάποιος, μάλλον μέλος της ΟΥΝΦΙΚΥΠ, τράβηξε μια φωτογραφία από το επίμαχο σημείο του δρόμου όπου είχε στηθεί η ενέδρα, αντίγραφο της οποίας εξασφάλισε και δημοσιεύει σήμερα και ο «Π». Η φωτογραφία μιλά από μόνη της. Σε αυτήν εικονίζονται γύρω στα δέκα μικρά (σαλούν και βαν) αυτοκίνητα ακινητοποιημένα ένθεν και ένθεν του δρόμου, κάποια από αυτά με ανοικτές πόρτες και πορτ μπαγκάζ. Το πιο συγκλονιστικό κομμάτι είναι στο πρώτο πλάνο της φωτογραφίας, όπου είναι ακινητοποιημένο ένα ταξί με αριθμούς εγγραφής (....). Στο δεξιό πίσω ελαστικό του είναι εμφανής μια λίμνη αίματος στην άσφαλτο ενώ λίγο πιο πέρα υπάρχουν σωροί πτωμάτων σκεπασμένων όπως-όπως με κάποια ρούχα. Στη φωτογραφία φαίνεται επίσης και ένα παιδικό καροτσάκι.
Το ταξί μάρκας OPEL RECORD, με τους συγκεκριμένους αριθμούς εγγραφής, όπως καταφέραμε να μάθουμε από το αρχείο που διατηρεί το Τμήμα Οδικών Μεταφορών είναι ιδιοκτησία προσώπου, το όνομα του οποίου περιλαμβάνεται στον κατάλογο των αγνοουμένων.
Ο Σωτήρης Κουτσού
Στο ίδιο σημείο, την 17η Αυγούστου φέρεται να χάθηκε και ο πατέρας του πρώην βουλευτή Νίκου Κουτσού, Σωτήρης, από την Περιστερωνοπηγή Αμμοχώστου. Ο Σωτήρης Κουτσού, ηλικίας τότε 50 χρόνων, οδηγώντας το αυτοκίνητό του με αρ. εγγραφής ΗΑ221 και έχοντας ως επιβάτες τους δύο γιους του (ετεροθαλή αδέλφια του Νίκου Κουτσού) Παναγιώτη και Αναστάση επιχείρησαν το πρωί της 17ης Αυγούστου να διέλθουν από τη συγκεκριμένη περιοχή. Ανακόπηκαν στην ενέδρα. Ο Σωτήρης Κουτσού αναγνωρίσθηκε από Τουρκοκύπριο ο οποίος τον μετέφερε σε γειτονική περιοχή. Έκτοτε το όνομά του βρίσκεται στον κατάλογο των αγνοουμένων. Τα δύο παιδιά του πιάστηκαν αιχμάλωτοι.
Σύμφωνα με μαρτυρίες ανθρώπων που επέζησαν, οι Τούρκοι στρατιώτες εκείνους τους οποίους δεν εκτέλεσαν επί τόπου τους συγκέντρωναν σε παρακείμενη περιοχή. Τους έδεναν τα χέρια πισθάγκωνα και τους υποχρέωναν να καθίσουν οκλαδόν σχηματίζοντας κύκλους. Τουρκοκύπριοι με συγκεκριμένες φωτογραφίες στα χέρια, εάν αναγνώριζαν κάποιους που αναζητούσαν, τους οδηγούσαν και τους φόρτωναν σε μικρά φορτηγά. Σύμφωνα με μαρτυρία ανθρώπου που επέζησε, άτομα τα οποία απομακρύνθηκαν με αυτόν τον τρόπο θα πρέπει να εκτελέστηκαν σε γειτονική περιοχή, διότι λίγη ώρα μετά τη μεταφορά τους ακούγονταν ριπές αυτομάτων. Όσοι γλύτωσαν συνελήφθησαν αιχμάλωτοι και αφέθηκαν ελεύθεροι με τη διαδικασία της ανταλλαγής.
«Την μια ημέρα είσαι Τούρκος τζιαι την άλλη Χριστιανός; Έλα να σε πάρω στη γεναίκα σου ρε...»
Η ιστορία του Δημήτρη Χριστοδούλου – Φικρί
Η πιο συγκλονιστική ιστορία είναι αυτή του Δημήτρη Χριστοδούλου (Σουτζούκου) από την Αχερίτου.
Όπως έχουμε πληροφορηθεί, ο Δημήτρης Χριστοδούλου τη δεκαετία του 1960 εργαζόταν ως γκαρσόνι στην Αμμόχωστο. Ήταν νυμφευμένος με τη Σταυρούλα από την Περιστερωνοπηγή και είχε αποκτήσει μαζί της 5 παιδιά. Ο Δημήτρης, ωστόσο, δημιούργησε μια παράλληλη σχέση με μια Τουρκοκύπρια, η οποία κατοικούσε στον θύλακα της Αμμοχώστου. Ένα βράδυ ο Χριστοδούλου εξερχόμενος από το σπίτι της Τουρκοκύπριας ανακόπηκε από συγγενικά της πρόσωπα που του ζήτησαν εξηγήσεις. Ο Χριστοδούλου τους διαβεβαίωσε ότι την αγαπούσε και ότι ήθελε να την παντρευτεί. Οι Τουρκοκύπριοι έθεσαν όμως ως προϋπόθεση ότι θα έπρεπε προηγουμένως να ασπασθεί τον μουσουλμανισμό. Θέλοντας και μη ο Χριστοδούλου, ηλικίας τότε 30 περίπου χρόνων, αλλαξοπίστησε. Η τελετή της περιτομής έγινε δημοσίως και αξιοποιήθηκε δεόντως από τους Τουρκοκύπριους, λόγω και των πρώτων διακοινοτικών ταραχών του 1963-64. Λέγεται μάλιστα ότι στην τελετή παρέστη και ο Ραούφ Ντενκτάς, ο οποίος έφθασε με πάσα μυστικότητα από τη Λευκωσία στον τ/κ θύλακα της Αμμοχώστου. Ο Δημήτρης εγκατέλειψε την Ε/Κ σύζυγό του και τα παιδιά του, προσέθεσε στο όνομά του και το «Fikri» και για κάποια χρόνια διέμενε με την Τουρκοκύπρια στον θύλακα της Αμμοχώστου. Γύρω στο 1970 την εγκατέλειψε όμως και επέστρεψε αρχικά στο πατρικό του σπίτι στην Αχερίτου, ενώ τα χρόνια πριν από την τουρκική εισβολή κατοικούσε στην Αμμόχωστο, όπου και εργαζόταν.
Επιχείρηση επιστροφής
Το πρωί της 17ης Αυγούστου 1974 ο Δημήτρης Χριστοδούλου, μαζί με άλλα τέσσερα πρόσωπα, τον Φώτη Σωκράτους, τον Γεώργιο Κακουλλή, τον Μιχάλη Φυλακτού και τον Δήμο Φωτίου επιχείρησαν να επιστρέψουν στην Αμμόχωστο. Το όχημα στο οποίο επέβαιναν, ένα ταξί μάρκας Mercedes με αριθμούς εγγραφής TER789 της εταιρείας «Vassos Papadopoulos TAXI Acropolis», το οποίο οδηγούσε ο Σωκράτους, ανακόπηκε από Τούρκους στρατιώτες και Τουρκοκύπριους ενόπλους στην περιοχή «Περβόλια της Πέρτζιενας». Ένας Τουρκοκύπριος αναγνώρισε τον Δημήτρη, σύμφωνα με τις μαρτυρίες των υπολοίπων, και φέρεται να του είπε τα εξής: «Φικρί είνταμ που κάμνεις; Έρκεσαι στη γεναίκα σου; (σ.σ. την Τουρκοκύπρια). Την μια ημέρα είσαι Τούρκος τζιαι την άλλη Χριστιανός;». Στη συνέχεια τον πήρε από το χέρι και με οργίλο ύφος συμπλήρωσε: «Έλα να σε πάρω στη γεναίκα σου, ρε π...βεγκε».
Οι υπόλοιποι επιβαίνοντες πιάστηκαν αιχμάλωτοι, όμως τα ίχνη του Δημήτρη Χριστοδούλου από εκείνη την ώρα χάθηκαν.
«Δύσκολη περίπτωση»
Το 2006, στο πλαίσιο συνέντευξής του στην τ/κ εφημερίδα «Κίμπρις» (δημοσίευμα «Π» 23/09/2006), ο τότε βοηθός τ/κ μέλους της Διερευνητικής Επιτροπής για τους Αγνοουμένους, Αχμέτ Ερντεγκίζ, αναφέρθηκε στον εντοπισμό των λειψάνων του Δημήτρη Χριστοδούλου, σε περιοχή της Μεσαορίας. Όμως στη συνέχεια τα λείψανα που είχαν εντοπισθεί αποδείχθηκε (με την ταυτοποίηση) ότι δεν ανήκαν σε αυτόν.
Ωστόσο είναι ενδιαφέρον να θυμίσουμε τα όσα είπε σε εκείνη τη συνέντευξη ο κ. Ερντεγκίζ. Υποστήριξε ότι η συγκεκριμένη περίπτωση είναι ιδιαίτερα δύσκολη υπόθεση. «Το στοιχείο που ξεχωρίζει τη συγκεκριμένη υπόθεση, όπως είπε, από τις υπόλοιπες των Ελληνοκυπρίων, Ελλαδιτών και Τουρκοκυπρίων αγνοουμένων είναι το γεγονός ότι ο Δημήτρης Χριστοδούλου αρκετά χρόνια πριν δολοφονηθεί (το 1974) και αφού είχε χωρίσει με την Ελληνοκύπρια σύζυγό του νυμφεύθηκε στη συνέχεια με Τουρκοκύπρια, ασπάστηκε τον μουσουλμανισμό και άλλαξε το όνομά του σε Δημήτρης Φικρί αντικαθιστώντας το επώνυμό του με το μικρό όνομα (Φικρί) που του δόθηκε πλέον ως Τουρκοκύπριου». Η ΔΕΑ λοιπόν τώρα, όπως είπε το 2006 ο κ. Ερντεγκίζ, «προβληματίζεται για το κατά πόσο τα οστά που εντοπίστηκαν στη Μεσαορία και πιστεύεται ότι ανήκουν στον Χριστοδούλου θα πρέπει να επιστραφούν στη μια ή στην άλλη οικογένεια».
Η Ida Pershitz
Με αφορμή τη σφαγή στα «Περβόλια της Πέρτζιενας» αναζητήσαμε να μάθουμε και από πού πήρε το όνομά της η συγκεκριμένη περιοχή. Σύμφωνα με το βιβλίο του Γιάγκου Κλεόπα «Αμμόχωστος: Ατέλειωτη ιστορία», τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, κυρίως τη δεκαετία του 1930, «καταφθάνει στην Αμμόχωστο μικρός αριθμός Εβραίων εσπεριδοκαλλιεργητών, γεγονός το οποίο βοήθησε στη βελτίωση και συστηματοποίηση της καλλιέργειας, ενώ εκσυγχρονίζεται και το σύστημα συσκευασίας και φόρτωσης (σ.σ. εσπεριδοειδών) το οποίο αποτελεί σημαντική πηγή εργασίας. Πολύ γνωστή στην Αμμόχωστο ήταν η οικογένεια Pershitz και ιδιαίτερα η δυναμική Ida Pershitz, η αποκαλούμενη Πέρτζιενα. Ήλθαν από τη Ρωσία και την Παλαιστίνη και δημιούργησαν τα περβόλια της Πέρτζιενας, όπου εγκατέστησαν μεγάλες μηχανές που κινούσαν ηλεκτροτουρμπίνες για πότισμα των δένδρων και εισήγαγαν σύγχρονες μεθόδους καλλιέργειας. Η ίδια ήταν πολύ δραστήρια στις πολιτιστικές εκδηλώσεις της πόλης (Γιορτή του Πορτοκαλιού, Ανθεστήρια κ.λπ.) και για την εβραϊκή κοινότητα. Η ζωή της οικογένειας της Πέρτζιενας ήταν άνετη (κυκλοφορούσαν με άμαξες, είχαν ίσως και το πρώτο ψυγείο στην πόλη) ενώ η Ida ήταν από τις πρώτες γυναίκες που φόρεσε παντελόνι στην Κύπρο....».
Να ανοίξουν τα αρχεία της UNFICYP
Στο τέλος Ιουλίου του 2003 ο Ανδρέας Παράσχος δημοσίευσε στον «Π» πληροφορίες για γραπτά στοιχεία, του Αυγούστου του 1974, από αναφορά του αποσπάσματος της UNFICYP με έδρα την Αμμόχωστο, σχετικά με νεκρούς που βρέθηκαν σε δρόμους και πεζοδρόμια της πόλης και που η «τ/κ ηγεσία» της Αμμοχώστου αρνήθηκε να θάψει. Η σχετική αναφορά βρίσκεται καταχωρισμένη στο αρχείο της Ειρηνευτικής Δύναμης Κύπρου (UNFICYP) και σε αυτήν συγκεκριμένα σημειώνεται: «17 Αυγούστου. Αμμόχωστος. Η UNCIVPOL (Αστυνομία της Ειρηνευτικής Δύναμης) ανακάλυψε ένα νεκρό πρόσωπο στην οδό ..., δύο νεκρούς άνδρες και μια νεκρή γυναίκα στην οδό..., όλοι πολίτες. Τα πτώματα βρίσκονταν στους δρόμους και σε πεζοδρόμια. Όλα πυροβολημένα. Από την τουρκοκυπριακή ηγεσία της Αμμοχώστου ζητήθηκε όπως μετακινήσει τα πτώματα. Στις 18 Αυγούστου ήταν ακόμα εκεί, γι’ αυτό η UNCIVPOL τα έθαψε. Ουδέν στοιχείο ταυτότητας».
Συνεπώς με αφορμή και το σημερινό δημοσίευμα, επανέρχεται επιτακτικά το θέμα των αρχείων και κυρίως αυτών της UNFICYP.
Ευχαριστούμε την Eva Cool
