ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΛΕΒΕΝΤΟΓΙΑΝΝΗΣ
Νεκρική σιγή... Ένας καυτός άνεμος σάρωνε την παραλία της Σμύρνης. Η μυρωδιά του καμένου ξύλου ήταν παντού. Πυκνός μαύρος καπνός γέμιζε τον ουρανό πάνω από το όρος Πάγο. Αποκαΐδια... Μικρά φλεγόμενα κομμάτια ξύλου, στροβιλίζονταν στον αέρα και έπεφταν στην πάλαι ποτέ κοσμοπολίτικη προκυμαία της Σμύρνης. Το νερό εκεί που σκάει το κύμα στο μώλο, είχε πάρει ένα βαθύ κόκκινο χρώμα. Το αίμα στο λιθόστρωτο έτρεχε σαν ποτάμι και χυνόταν στη θάλασσα. Μια βρωμερή μυρωδιά δεν επέτρεπε σε κανένα να αναπνεύσει. Στην επιφάνεια δεκάδες πτώματα. Παραμορφωμένα, αφύσικα φουσκωμένα, “χόρευαν” στο ρυθμό του κύματος. Στην παραλία 300.000 άνθρωποι εξουθενωμένοι, φοβισμένοι, στριμωγμένοι, εγκλωβισμένοι κρατούσαν την αναπνοή τους. Δεν ήθελαν καν να ανασάνουν. Δεν ήθελαν να τους ακούσει ο θάνατος που πλησίαζε. Τα πρόσωπα τους μαύρα από τη φωτιά και τη στάχτη, ήταν γεμάτα δάκρυα. Τα μάτια τους ήταν ανέκφραστα, ήταν τα μάτια του ανθρώπου που έχασε τα πάντα. Που τον κορόιδεψαν που τον σκότωσαν που τον βίασαν που έχασε τα παιδιά του, και τώρα δεν τον ενδιαφέρει τίποτε. ..
Από τα βρώμικα ανήλεα σοκάκια που οδηγούσαν στην προκυμαία, κάπου κάπου ακουγόταν μια κραυγή από κάποιο κορίτσι που βιάζονταν. Ύστερα πάλι σιγή. Κάποια μάνα ούρλιαζε τραβώντας από το στεγνό της στήθος το νεκρό μωρό της που κουβαλούσε μέρες τώρα, στο ταξίδι του θανάτου. Είχε χάσει τα μυαλά της... Ύστερα πάλι σιγή... Αίμα... θάνατος...αγωνία... Ουρλιαχτά , εκκλήσεις , παρακλήσεις... Τίποτε από αυτά δεν μετέφερε ο αέρας στα “συμμαχικά” πλοία που περίμεναν αδιάφορα στο κέντρο του λιμανιού. Ένας κανονιοβολισμός στον αέρα και όλη η σφαγή θα σταματούσε. Μάταια.
Η Ιωνία χάθηκε. Ο αέρας ύπουλος και αυτός δεν μετέφερε τις κραυγές ούτε καν στην άλλη πλευρά του Αιγαίου. Στην Αθήνα...
Η Σμύρνη, καιγόταν. Η Σμύρνη πέθαινε αργά, αφημένη στην μοίρα της. Ο Ελληνισμός της Ιωνίας, έσβηνε για πάντα από τον χάρτη...
1922 το όνειρο έγινε εφιάλτης... Οι αναλύσεις ένα αιώνα σχεδόν τώρα που έχουν γραφτεί για τα αίτια της καταστροφής, είναι άπειρες. Φταίει ο Βασιλιάς και η μανία του να γίνει κάποτε ηγέτης χωρίς να μπορεί. Φταίει ο Βενιζέλος που μας έμπλεξε. Φταίει ο Γούναρης που αποδείχτηκε νάνος, ανίκανος να διαχειριστεί μια κρίση. Φταίει η ...μαϊμού. Φταίνε οι κομμουνιστές οι οποίοι για να μην χαλάσουν τη γραμμή του Λένιν, σαμπόταραν εκ των έσω την εκστρατεία. Φταίνε οι σύμμαχοι που μας “πούλησαν”. Φταίει ο στρατός που γύρισε τα νώτα του και άρχισε να τρέχει προς τη θάλασσα. Φταίνε οι Τούρκοι...
Μια ψυχρή ματιά στα γεγονότα δίχως μικροκομματικές και κοντόφθαλμες ερμηνείες αποδεικνύει εύκολα ποιος έφταιξε. Δυστυχώς για κάποιους δεν έφταιξε ο Βενιζέλος. Δυστυχώς για κάποιους η στάση των κομμουνιστών δεν ήταν εκείνη που άλλαξε τα γεγονότα εις βάρος μας. Δυστυχώς για κάποιους δεν έφταιξε η μαϊμού που δάγκωσε τον Βασιλιά Αλέξανδρο, τον πιο αγαπητό βασιλιά στην ιστορία του Ελληνικού κράτους. Δυστυχώς για κάποιους φυσικά και δεν έφταιξε ο Στρατός.
1920 Παρίσι. Σιδηροδρομικός σταθμός ΛΥΩΝ.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος επικεφαλής της Ελληνικής αποστολής, ετοιμάζεται να επιβιβαστεί στο τρένο για να επιστρέψει νικητής στην Ελλάδα. Σε μια Ελλάδα που πλέον δεν είναι “μικρά πλην όμως τιμία” αλλά στην Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών. Πριν το τρένο ξεκινήσει είχε τηλεγραφήσει: “ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΛΑΟΝ. Είμαι ευτυχής αγγέλων προς υμάς, ότι σήμερον υπεγράφη η συνθήκη ειρήνης μετά της Τουρκίας. Η συνθήκη δι' ης αι κυριώταται σύμμαχοι δυνάμεις, μεταβιβάζουσι εις την Ελλάδα, την κυριαρχίαν επί της Δυτικής Θράκης, (...) και η συνθήκη μετά της Ιταλίας δι' ης αυτή μεταβιβάζει εις ημάς τα Δωδεκάνησα. Καθ' ην στιγμήν , το έργον όπερ διαξάγομεν, εν μέσω τοσούτων δυσχερειών, στεφανούται δια τοιάυτης επιτυχίας. Αισθάνομαι το καθήκον όπως εκφράσω προς τους συμπολίτας μου τη βαθιά ευγνωμοσύνη μου δια την σταθεράν εμπιστοσύνην με την οποίαν με περιέβαλον τόσα έτη...”
Η συνθήκη των Σεβρών ήταν θεωρητικά για την Ελλάδα η μεγαλύτερη διπλωματική νίκη στην ιστορία της. Εκτός των άλλων παραχωρήσεων, η χώρα θα αναλάμβανε τη διοίκηση της περιοχής της Σμύρνης και της ενδοχώρας, για πέντε χρόνια. Στη συνέχεια με δημοψήφισμα ο λαός της Ιωνίας θα αποφάσιζε για το μέλλον της περιοχής του. Επίσης στην Ελλάδα δόθηκαν, η Ίμβρος, η Τένεδος και η Ανατολική Θράκη. Η Ελλάδα του 1910 των 64.679 τ.χλμ και των 2.632.000 κατοίκων μέσα σε 10 χρόνια είχε γίνει μια Ελλάδα των 173.779 τ.χλμ και των 7.156.000 κατοίκων. Όλα αυτά αποκλειστικά χάρη στον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον Ελληνικό λαό που αγόγγυστα τροφοδοτούσε ένα ισχυρότατο αήττητο στρατό που “υπολόγιζαν οι φίλοι και έτρεμαν οι εχθροί.”
Και ενώ όπως πολλοί ιστορικοί έχουν γράψει “το μελάνι των υπογραφών δεν είχε ακόμη στεγνώσει”, 2 απότακτοι βασιλόφρονες αξιωματικοί πυροβολούν για να δολοφονήσουν, 10 φορές τον Βενιζέλο μέσα στον σταθμό. Ο Έλληνας πρωθυπουργός τραυματίζεται ελαφρά αλλά η χώρα μπαίνει στο τούνελ ενός νέου εθνικού διχασμού. Στην Αθήνα όχλος Βενιζελικών δολοφονεί σαν αντίποινα, τον Ίωνα Δραγούμη, λίγο πιο κάτω από εκεί που χρόνια μετά θα χτιστεί το Μέγαρο Μουσικής στη Β. Σοφίας.
Με την επιστροφή του με το θωρηκτό ΑΒΕΡΩΦ ο Βενιζέλος είναι αναγκασμένος να προκηρύξει εκλογές. Η Βουλή που με 4 αναγκαστικά διατάγματα από το 1915, (λόγω των πολέμων) συνέχιζε να υφίσταται έπρεπε να διαλυθεί. Στην Ελλάδα οι Βασιλόφρονες συμπράττουν με τους κομμουνιστές και αποκαλούν τον Βενιζέλο “τύραννο”. Οι εφημερίδες με πύρινα άρθρα ομιλούν για το “ΟΙΚΑΔΕ” για τον “άθλιο Βενιζέλο που έχει τον στρατό μας από το 1913 σε πόλεμο και που επιτέλους πρέπει τα παιδιά μας να επιστρέψουν στην πατρίδα”.
Ο κόσμος πονάει από τον πόλεμο και παρά την εθνική υπερηφάνεια θέλει να τελειώσουν όλα. (όχι μόνο δεν επέστρεψαν οι στρατιώτες με τη νέα κυβέρνηση και τον Βασιλέα, όπως είχαν δεσμευτεί ότι θα κάνουν, αλλά επιστρατεύτηκαν και επιπλέον κλάσεις...)
Ο Βενιζέλος προκήρυξε εκλογές για να έχει την νέα λαϊκή εντολή σαν επιπλέον διαπραγματευτικό χαρτί με τους άλλους Ευρωπαίους στις όποιες συνομιλίες. Ήδη κάποιοι “σύμμαχοι” (Ιταλοί) στην Ευρώπη του είχαν πει: “ Εσείς ποιόν εκπροσωπείτε κύριε Βενιζέλε; ”
Η κατάσταση μέσα στο κοινοβούλιο ήταν ηλεκτρισμένη. Οι βουλευτές της “Ηνωμένης Αντιπολίτευσης” ξέσκιζαν επιδεικτικά, από το βήμα της Βουλής, τους χάρτες της Μεγάλης Ελλάδας (βουλευτής Κουμουνδούρος). Ωρύονταν και κραύγαζαν “Δεν τα θέλουμε” (εννοώντας τα χώματα της Ιωνίας και της Σμύρνης) ενώ έφταναν σε σημείο να ερωτούν τους ψηφοφόρους τους, όπως ο βουλευτής Μεσσηνίας Μοσχούλας, “και που μεγάλωσε η Ελλάδα, εσένα μήπως μεγάλωσε το χωράφι σου;”
Την 1η Νοεμβρίου έγιναν οι εκλογές. Την 1η Νοεμβρίου η Ελλάδα έχασε την Ιωνία. Η χώρα αποφάσισε να παραμείνει “μικρά και πτωχή”. Το κόμμα των Φιλελευθέρων κέρδισε σε ψήφους αλλά λόγω του εκλογικού συστήματος έπαθε πανωλεθρία σε έδρες στη Βουλή. Λίγες ημέρες πριν ο Βασιλέας Αλέξανδρος πέθαινε βασανιστικά στο κρεββάτι του ύστερα από το δάγκωμα μιας μαϊμούς. Αλέξανδρος και Βενιζέλος συγκροτούσαν ένα δίδυμο όπου ο καθένας ήξερε τις αρμοδιότητες του και δεν έμπλεκε στα πόδια του άλλου. Ο Αλέξανδρος ήταν ο αγαπημένος Βασιλιάς της Ελλάδας από ιδρύσεως του κράτους. Η επιστροφή του Κωνσταντίνου ήταν πια γεγονός.
Τα χωριά της Αττικής και της Βοιωτίας συγκεντρώθηκαν στην Αθήνα και γιόρταζαν με ζουρνάδες και κλαρίνα και με συνθήματα «ελιά, ελιά και Κώτσο βασιλιά». «Ζήτω το Μενίδι», «ζήτω το Λιόπεσι», «ζήτω ο Κουμπάρος». Κομμουνιστές και Βασιλόφρονες πανηγύριζαν δίπλα δίπλα φωνάζοντας: “ Σφυρί δρεπάνι και ελιά στεφάνι” ( η ελιά ήταν το σύμβολο των αντιβενιζελικών - Βασιλικών)
Οι εκλογές και η λαϊκή εντολή έπρεπε να γίνει σεβαστή. Ενδεχομένως εάν η νέα κυβέρνηση δεν προέβαινε σε εκκαθαρίσεις στο στράτευμα τα πράγματα να ήταν διαφορετικά. Οι “αμυνίτες”, Βενιζελικοί αξιωματικοί (ανώτατοι και ανώτεροι) πολεμούσαν από το 1913. Ήταν μπαρουτοκαπνισμένοι, είχαν αποκτήσει την αντίληψη του πεδίου των μαχών, ήξεραν να “διαβάζουν” τις αδυναμίες του εχθρού και να τον κατατροπώνουν. Οι αξιωματικοί του Ελληνικού στρατού είχαν γίνει ένα με τους στρατιώτες τους. Ο Ελληνικός στρατός ήταν μέχρι τότε ΑΗΤΤΗΤΟΣ.
Παρασκευόπουλος, Νιδερ, Κονδύλης, Οθωναίος, Χατζημιχάλης, Πρωτοσύγκελος, Σαρηγιάννης, Σπυρίδωνος, Παπαθανασίου, Ζήρας, Τσάκαλος Μαζαράκης, Ναπολέων Ζέρβας, Φλούλης, Καλομενόπουλος, Τσερούλης, Ιωάννου, Κατσώτας, και άλλοι τόσοι αντικαταστάθηκαν μέσα σε μια νύχτα από άκαπνους αξιωματικούς με αντιλήψεις για τον πόλεμο από το 1910, με αξιωματικούς Βασιλόφρονες που νόμιζαν ακόμη ότι ο πόλεμος διεξάγεται ακόμη στα χαρακώματα. Αξιωματικούς που το μόνο που τους ενδιέφερε ήταν να είναι αρεστοί στον Βασιλιά Κωνσταντίνο, και τον πολιτικό τους προϊστάμενο, Δ. Γούναρη. Το νέο καθεστώς δεν τόλμησε να πειράξει τον ακραιφνώς Βενιζελικό, Νίκο Πλαστήρας, διοικητή του ενδόξου 5/24. Και αυτό γιατί οι ακραιφνώς Βασιλικοί εύζωνες του θρυλικού Συντάγματος, που διοικούσε ο Μαύρος Καβαλάρης, δήλωσαν ότι δεν θα πολεμούσαν υπό τις διαταγές άλλου αξιωματικού.
Στην Τουρκία ο Κεμάλ πανηγυρίζει. Οι Έλληνες βγάζουν μόνοι τους τα μάτια τους. Οι Τούρκοι ξεκινάνε διπλωματικό μαραθώνιο στην Ευρώπη και καταφέρνουν από την ανυπαρξία της Ελληνικής διπλωματίας να γίνουν ισότιμα μέλη με την Ελλάδα στις συζητήσεις. Αναγνωρίζονται de facto. Οι “σύμμαχοι” δηλώνουν την αντίθεση τους στην επάνοδο του Γερμανόφιλου Κωνσταντίνου στο θρόνο. Οι Έλληνες ταγοί δεν καταλαβαίνουν την κρισιμότητα της κατάστασης. Στη Σμύρνη που ο κόσμος σιχαίνεται οτιδήποτε αφορά το στέμμα και πίνει νερό στο όνομα του Βενιζέλου, τραγουδά πένθιμα: “ και πως να κλείσω μάτι πια, Λευτέρη που είσαι μακρυά από τη Σμύρνη τη χρυσή που την λευτέρωσες εσύ”. Ενώ στην Αθήνα αμέσως μετά τις εκλογές και τη διαφαινόμενη καταστροφή η Πηνελόπη Δέλτα θα γράψει: “ Με τι δικαίωμα η άμορφη αυτή αγέλη ρίχνει στη σκλαβιά εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες; Με τι δικαίωμα παραιτείται από Ελληνικά μέρη. Με τι δικαίωμα “Δεν τα θέλετε” Ποιος σας ρώτησε Πλακιώτες στενόψυχοι και αποφασίζετε ότι δεν θέλετε το ένωμα της φυλής.”
Ο Μητροπολίτης Σμύρνης, Χρυσόστομος που έβλεπε την καταστροφή να πλησιάζει, λίγες ημέρες μετά τις εκλογές και ενώ το στράτευμα αποψιλωνόταν από τους έμπειρους αξιωματικούς, έστειλε επιστολή στον Βενιζέλο: “Αγαπητέ φίλε και αδελφέ Ελευθέριε Βενιζέλε. Ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας, το Ελληνικόν κράτος αλλά και σύμπαν το Ελληνικόν έθνος, κατεβαίνει πλέον εις τον Άδην, από του οποίου καμία πλέον δύναμις δεν θα δυνηθή να το αναβιβάση και να το σώση. Της αφαντάστου ταύτης καταστροφής, βεβαίως αίτιοι είναι οι πολιτικοί και προσωπικοί σας εχθροί, πλην και Υμείς φέρετε μέγιστον της ευθύνης βάρος, δια δύο πράξεις σας. Πρώτον διότι αποστείλατε εις Μικράν Ασίαν, ως Ύπατον Αρμοστήν έναν τουτ' αυτόν παράφρονα και εγωιστήν, φλύαρον, απερροφημένον εν τω αυτοθαυμασμώ του και καταφρονούντα και υβρίζοντα και δέροντα και εξορίζοντα και φυλακίζοντα όλα τα υγιή και σώφρονα στοιχεία του τόπου. Και δεύτερον διότι πριν αποπερατώσετε το έργον σας και θέσητε την κορωνίδα και το επιστέγασμα επί του ανεγερθέντος, αφαντάστως ωραίου και μεγαλοπρεπούς δημιουργήματος σας, είχατε την ατυχή και ένοχον έμπνευσιν, να διατάξητε εκλογάς, κατ'αυτάς ακριβώς τας παραμονάς της προς εκτέλεσην των όρων της -οίμοι- δια παντώς καταστραφείσης Συνθήκη των Σεβρών”
Η νοοτροπία πάντως της νέας κυβέρνησης και του ιδίου του Βασιλέα για τα ιερά χώματα της Ιωνίας αποτυπώνεται πλήρως σε απόσπασμα επιστολής του Πρίγκηπα Ανδρέα, αδερφού του Κωνσταντίνου και αρχιστράτηγου πλέον, προς τον Ιωάννη Μεταξά, λίγο πριν την καθοριστική μάχη του Σαγγάριου.
Αναφέρει λοιπόν ο πρίγκηψ (η οικογένεια του οποίου λίγα χρόνια πριν ενώ φοιτούσε στη σχολή Ευελπίδων, πίεσε με κάθε τρόπο τον τότε διοικητή της σχολής, Νικόλαο Ζορμπά να δώσει προαγωγές στον εύελπη Ανδρέα επειδή ήταν... πρίγκηπας. Κάτι τέτοιο δεν έγινε και δημιουργήθηκε μάλιστα και κρίση εντός σχολής, διότι ο Διοικητής έκρινε πως ο Θ. Πάγκαλος -νυν επιτελάρχης της Στρατιάς και εκ των ικανοτέρων επιτελικών πράγματι- άξιζε και πήρε τις προαγωγές.): “ Απαίσιοι πραγματικώς είναι οι εδώ Έλληνες. Επικρατεί Βενιζελισμός ογκώδης και κατά την 15η Δεκεμβρίου - εορτή του Αγ. Ελευθερίου- είχον κλείσει σχεδόν όλα τα καταστήματα. Θα ήξιζε πράγματι να παραδώσωμεν την Σμύρνην εις τον Κεμάλ δια να τους πετσοκόψει όλους αυτούς εδώ τους αχρείους”
Εδώ να αναφέρουμε και τη νοοτροπία των κομμουνιστών για την εκστρατεία όπως γράφτηκε σε φύλο του ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ την 12η Ιουλίου του 1935, πιστή στη γραμμή των Σοβιετικών:
«Αν δεν νικιόμασταν στην Μ. Ασία, η Τουρκία θα ήτανε σήμερα πεθαμένη και εμεις μεγάλη Ελλάδα. Τη «λευτεριά» μας θα την στηρίζαμε στην υποδούλωση του τουρκικού λαού. Αυτό εμείς δεν το δεχόμαστε. Το αποκρούουμε κατηγορηματικά. Η αστικο-τσιφλικάδικη Ελλάδα στην Μ. Ασία πήγε όχι ως εθνικός απελευθερωτής αλλά ως ιμπεριαλιστική δύναμη, όργανο των Εγγλέζων μεγαλοκαρχαριών. Πήγαινε αυτού όχι μόνο για να διαιωνίση την ξενική κυριαρχία πάνω στον τουρκικό λαό μα και να κάμη την Τουρκία αντισοβιετικό ορμητήριο. Δεν είναι αυτός ο δρόμος της ειρηνικής δημοκρατικής συμβίωσης των λαών της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Η Μικρασιατική εκστρατεία δεν χτυπούσε μόνο την νέα Τουρκία, μα στρεφότανε ενάντια στα ζωτικότατα συμφέροντα του Ελληνικού λαού. Για αυτό εμείς, όχι μόνο δεν λυπηθήκαμε για την αστικο-τσιφλικάδικη ήττα, στην Μ. Ασία, μα και την επιδιώξαμε».
Σε στρατιωτικό επίπεδο η εκστρατεία στη Μικρασία μπορεί να χωριστεί σε δύο μεγάλες περιόδους.
Την πρώτη περίοδο όπου ο Στρατός φτάνει στη Σμύρνη και ξεκινάει τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην ευρύτερη περιοχή προκειμένου να ανακουφιστεί από την πίεση και τις δολοφονίες των Τσετών και των ατάκτων. Σε αυτή την περίοδο (πριν τις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου) το πνεύμα είναι επιθετικό και η χώρα λαμβάνει βοήθεια από τους συμμάχους. Ακόμη αυτή την περίοδο ο Κεμάλ υπολείπεται τόσο σε δυνάμεις όσο και σε υλικό. Η δεύτερη φάση ξεκινά σχεδόν μετά τις εκλογές όπου το στράτευμα αν και ουσιαστικά ευνουχίζεται συνεχίζει να έχει ακμαιότατο ηθικό. Όμως σε αυτή τη Β περίοδο ο Κεμάλ έχει ήδη δημιουργήσει στρατό, οι σύμμαχοι και κυρίως οι Γάλλοι και οι Ιταλοί (και φυσικά οι Σοβιετικοί) συνάπτουν συμφωνίες μαζί του. Οι χειρισμοί της πολιτικής αλλά και της στρατιωτικής ηγεσίας είναι ερασιτεχνικοί. Σε διπλωματικό επίπεδο η χώρα είναι ανύπαρκτη και ανίκανη πλέον να επιβάλει τη γνώμη και τις απόψεις της στην Ευρώπη, ενώ σε στρατιωτικό επίπεδο ο Κεμάλ έξυπνα παρασύρει το Ελληνικό στράτευμα στην αχανή ενδοχώρα. Αυτό έχει δύο τεράστια οφέλη για τους Τούρκους: α) οι γραμμές ανεφοδιασμού των Ελλήνων ανοίγουν επικίνδυνα με αποτέλεσμα και οι βάσεις να είναι έρμαια στις επιθέσεις των ατάκτων στα μετόπισθεν αλλά και το στράτευμα που όλο προχωρούσε προς Ανατολάς να εξαντλείται και να φθείρεται πριν την μεγάλη μάχη έξω από την Άγκυρα. Και β) Όσο ο Ελληνικός στρατός έφευγε από τα παράλια και προχωρούσε μέσα στην ενδοχώρα τόσο απομακρυνόταν από περιοχές με καθαρά ελληνικό και χριστιανικό στοιχείο. Πλέον τα μέρη που διέσχιζε ήταν Τουρκικά. Ο Κεμάλ το εκμεταλλεύτηκε και παρουσίαζε συνέχεια τον αγώνα τους ως Απελευθερωτικό και αγώνα ανεξαρτησίας.
Ένα μικρό χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πόσο εγκληματική ήταν η τοποθέτηση άκαπνων αξιωματικών σε καίριες θέσεις είναι το εξής. Οι νέο αφιχθέντες αξιωματικοί της επιμελητείας και τροφοδοσίας που ήταν υπεύθυνοι να στέλνουν στην πρώτη γραμμή, που ολοένα προχωρούσε, τρόφιμα και πυρομαχικά, έκαναν το εξής τραγικό: Λίγο πριν τη μάχη στο Σαγγάριο, και ενώ οι στρατιώτες μας διέσχιζαν εξαντλημένοι την αχανέστατη και άνυδρη Αλμυρά έρημο, η επιμελητεία σαν τροφή τους προμήθευε...παστό ψάρι και ρέγγες, δίχως νερό. Ο Ελληνικός στρατός είχε να πολεμήσει εκτός από τους Τούρκους και την ανικανότητα των ηγετών του.
Είναι χαρακτηριστική η ανταπόκριση του Έρνεστ Χέμινγουεϊ, που κάλυπτε τότε τα γεγονότα σαν απεσταλμένος της TORONDO SUN στον πόλεμο:
“Οι Ελληνες ήταν πρώτης τάξεως πολεμιστές και σίγουρα, κάμποσα σκαλοπάτια παραπάνω από το στρατό του Κεμάλ. Αυτή είναι η άποψη του Γουίτταλ. Πιστεύει ότι οι τσολιάδες θα είχαν καταλάβει την Άγκυρα - και θα είχαν τελειώσει τον πόλεμο αν δεν είχαν προδοθεί. Όταν ο Κωνσταντίνος ήρθε στην εξουσία όλοι οι Έλληνες αξιωματικοί που ήταν σε επιτελικές θέσεις υποβαθμίστηκαν αμέσως σε χαμηλότερα πόστα. Πολλοί απ' αυτούς είχαν πάρει τα γαλόνια τους με ανδραγαθήματα στο πεδίο της μάχης. Ηταν έξοχοι πολεμιστές και σπουδαίοι ηγέτες. Αυτό δεν εμπόδισε το κόμμα του Κωνσταντίνου να τους διώξει και να τους αντικαταστήσει με αξιωματικούς που δεν είχαν ακούσει ποτέ τους να πέφτει ούτε μια ντουφεκιά. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να σπάσει το μέτωπο.”
2 Μαΐου 1919 Σμύρνη
Η προκυμαία έχει γεμίσει ασφυκτικά. Από τα Μπεζεστένια έως το Θέατρο. Οι κοσμοπολίτες κάτοικοι της Σμύρνης δεν κοιμήθηκαν το προηγούμενο βράδυ. Αγωνιούσαν, περίμεναν. Την επαύριο ο Ελληνικός στρατός θα πατούσε μετά από εκατοντάδες χρόνια, πάλι στο χώμα της Ιωνίας. Το λιμάνι στα παράλια της μικράς Ασίας είχε παρουσιάσει μια αξιοζήλευτη οικονομική και πολιτιστική άνοδο. Σχεδόν ολόκληρο το εμπόριο της Μεσογείου περνούσε από εκεί. Η Γαλλία η Ιταλία και η Αγγλία είχαν εγκαταστήσει τράπεζες, οι ΗΠΑ προξενείο. Η Σμύρνη είχε όπερα, είχε σχολές είχε γυμνάσια, είχε βιβλιοθήκες, είχε θέατρα και κινηματογράφους. Είχε λέσχες και μουσεία. Είχε εφημερίδες , περιοδικά. Είχε νοσοκομεία ιδρύματα και ορφανοτροφεία. Η Σμύρνη ήταν το Παρίσι της Μεσογείου. Την ίδια ώρα η Αθήνα προσπαθούσε να ξεπεράσει την νοοτροπία του μικρού χωριού και να αναπτυχθεί. Η σύγκριση εκείνη την εποχή ανάμεσα στις 2 πόλεις και το βιωτικό επίπεδο τους, ήταν συντριπτικά υπέρ της Σμύρνης.
Οι Ιταλοί την ήθελαν, το ίδιο και οι Γάλλοι (οι Άγγλοι προτιμούσαν τα πετρέλαια της Μοσούλης και τα Στενά), τελικά ο Βενιζέλος με το επιχείρημα ότι στη Σμύρνη ζει αμιγώς Ελληνικός πληθυσμός στην πλειοψηφία του, ο οποίος κινδυνεύει από τις σφαγές των Τούρκων, τους προλαβαίνει και με τις ευλογίες της Αγγλίας στέλνει στρατό.
ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ προς ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ
“Ταύτην την στιγμήν το Ανώτατον Συμβούλιον της Συνδιασκέψεως με πληροφορεί ότι εν τη σημερινή συνεδριάσει απεφάσισεν ομοφώνως, όπως το εκστρατευτικόν σώμα αναχωρήση ΑΜΕΣΩΣ δια Σμύρνην. ΖΗΤΩ ΤΟ ΕΘΝΟΣ”
Στις 2 Μαΐου του 1919 ο Μέραρχος Ζαφειρίου διοικητής της 1ης Μεραρχίας ελέγχει από το ΑΒΕΡΩΦ την προκυμαία και δίνει τη διαταγή. Στις 7.50 ο σηματωρός του ΠΑΤΡΙΣ σαλπίζει και οι εύζωνοι του 1/38 αποβιβάζονται. Ο πρώτος τσολιάς που πατάει την Ιωνική γη, σκύβει και φιλάει το χώμα. Ο κόσμος παραληρεί, κλαίει, τραγουδά τον Εθνικό ύμνο, ράνει με λουλούδια τους στρατιώτες. Αμέσως οι Έλληνες φαντάροι ακροβολίζονται σε καίρια σημεία της Πόλης. Οι πληροφορίες όμως που ήθελαν τους “συμμάχους” Ιταλούς να υποδαυλίζουν την απόβαση, βγαίνουν αληθινές. Οι Τούρκοι στο μαχαλά τους ήταν ήσυχοι. Εξάλλου με τους Έλληνες της Σμύρνης δεν είχαν κανένα πρόβλημα. Το αντίθετο. Όμως οι Ιταλοί δεν θα άφηναν αναπάντητη την διπλωματική τους ήττα από τον Βενιζέλο. Ξεσήκωσαν και όπλισαν τα ακραία τουρκικά στοιχεία και λίγα λεπτά μετά την αποβίβαση των Ελλήνων (η οποία έγινε με απίστευτη δυσκολία λόγω του πλήθους) άρχισαν να πυροβολούν αδιάκριτα, ταμπουρωμένοι σε κάποια κτίρια. Οι στρατιώτες απαντούν και σε λίγα λεπτά όλα έχουν τελειώσει. Οι Διαταγές του Βενιζέλου δεν χωρούν αμφισβήτηση: “Κανείς φαντάρος ή αξιωματικός δεν θα κάμει το παραμικρό ενάντια στο Τουρκικό στοιχείο. Η ποινή θα είναι θάνατος. Πρέπει να δείξουμε ότι το αξίζουμε”...
Έτσι ξεκίνησε το όνειρο της Μεγάλης Ελλάδας... η κατάληξη του θα γραφτεί τρία χρόνια αργότερα , πάλι στην ίδια προκυμαία. Το όνειρο θα γίνει ένας αιματοβαμμένος εφιάλτης...
Σε στρατιωτικό επίπεδο τώρα , είναι ίσως η πρώτη φορά που ένας στρατός που ξεπερνούσε τις 170.000, δίχως να χάσει, ουσιαστικά ηττήθηκε, διαλύθηκε, έγινε φάντασμα...
Ας δούμε κάποιες διαφορές με τον στρατό του Κεμάλ
Το βασικότερο όλων είναι το ΣΧΕΔΙΟ και ο προγραμματισμός. Ο Ελληνικός στρατός μετά τις εκλογές δεν είχε κάποιο πλάνο δράσης.
Θα κρατηθούμε στην γραμμή Εσκί Σεχίρ -Κιουτάχεια- Αφιον; Θα προελάσουμε ανατολικότερα να συντρίψουμε τον Κεμάλ στην Άγκυρα; Θα στείλουμε όλες τις δυνάμεις να καταλάβουν την ...Κωνσταντινούπολη για να πιέσουμε τους “Συμμάχους”; Θα υποχωρήσουμε στη γραμμή Σμύρνης και θα αμυνθούμε; Τίποτε και λίγο από όλα. Ηγεσία (στρατιωτική και πολιτική) ήταν ανύπαρκτη και ανίκανη να σχεδιάσει ένα επιτελικό σχέδιο.
Την ίδια ώρα ο Κεμάλ συσπείρωνε τον στρατό αλλά και τον κόσμο γύρω του. Έριχνε το δόλωμα και υποχωρούσε. Και οι Έλληνες όλο και παρασυρόντουσαν σε ένα φαύλο κύκλο που άφηνε μόνο νεκρούς.
Την ανυπαρξία σχεδίου ήρθε να συμπληρώσει και η άγνοια. Οι Τούρκοι ήξεραν κάθε στιγμή, κάθε λεπτό όλες τις κινήσεις των Ελλήνων. Που κατευθύνονται, πόσοι είναι, τι οπλισμό φέρουν. Ήξεραν τα πάντα. Οι Έλληνες δεν γνώριζαν το παραμικρό. Έμπαιναν σε μια άγρια ενδοχώρα σαν τα πρόβατα στη σφαγή. Οπλισμένοι μόνο με το θάρρος τους αλλά αυτό δεν έφτανε. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην τελευταία μάχη στο Σαγκάριο έξω από την Άγκυρα, ενώ αρχικά η μία μετά την άλλη οι γραμμές άμυνας των Τούρκων έσπαγαν και διαφαινόταν ένας ακόμη ελληνικός θρίαμβος, η ηγεσία του στρατεύματος αγνοούσε ότι ο Κεμάλ είχε δημιουργήσει επί μήνες ένα ασύλληπτο δίκτυο άμυνας, με εκατοντάδες οχυρώματα και πυροβολεία που κάλυπτε το ένα το άλλο σε ένα απίστευτο βάθος. Οι ηγεσία αγνοούσε τα βασικά, τη διάταξη των Τούρκων. Που είναι το πυροβολικό που παραμονεύει το ιππικό, που βρίσκονται οι Τσέτες άτακτοι. Αγνοούσε τα αυτονόητα, δεν διάβαζε τον τρόπο που ο Κεμάλ εφάρμοζε “επιθετική άμυνα”. Έστελναν στον θάνατο έναν αήττητο στρατό και στην προσφυγιά εκατομμύρια κόσμου. Ακόμη και στις 13 Αυγούστου όταν οι Τούρκοι πέρασαν στην αντεπίθεση και επιτέθηκαν στο καλά οχυρωμένο Αφιόν, οι Έλληνες αιφνιδιάστηκαν γιατί περίμεναν επίθεση από άτακτες ομάδες και αντιμετώπισαν έναν οργανωμένο στρατό που χτύπησε με σχέδιο. Σε λίγη ώρα μια μια οι ελληνικές μεραρχίες συντρίφθηκαν και υποχώρησαν.
Οι γραμμές επίσης είχαν ανοίξει επικίνδυνα. Επικοινωνία δεν υπήρχε. Ούτε με τηλέγραφο ούτε με τηλέφωνο. Μια διαταγή για ένα ελιγμό έπρεπε να φύγει από τη Σμύρνη και πολλές φορές έφτανε στην πρώτη γραμμή όταν η μάχη είχε τελειώσει. Ο Αρχιστράτηγος Χατζηανέστης, ο έχων το γενικό πρόσταγμα, βρισκόταν στο αρχηγείο στη Σμύρνη και έδινε διαταγές επί χάρτου, (την ώρα της αρχικής Τουρκικής αντεπίθεσης ο Χατζηανέστης ήταν στην... Αθήνα και σχεδίαζε την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης) ενώ ο Κεμάλ, ήταν στην πρώτη γραμμή και έδινε διαταγές από το μέτωπο.
Τέλος να αναφέρουμε ότι το Ελληνικό εκστρατευτικό Σώμα της Μικρασίας αριθμούσε 177.000 στρατιώτες εκ των οποίων την κρίσιμη ώρα, οι μάχιμοι ήταν 70.000. Οι υπόλοιποι είχαν “αποσπαστεί” σε άλλες υπηρεσίες. Κάτι που ποτέ δεν θα γινόταν με άλλη ηγεσία στο στράτευμα. Η πειθαρχεία ήταν μια άγνωστη λέξη. Δεν θα αναφερθούμε στους καθημερινούς, εκατοντάδες αυτοτραυματισμούς. Όταν δεν σε εμπνέει η ηγεσία κάνεις τα πάντα να φύγεις από την κόλαση. Όταν η ηγεσία βρίσκεται μέσα στη φωτιά μαζί σου, τότε πρώτος πολεμάς...
Φυσικά δεν θα παραλείψουμε να αναφερθούμε στο ρόλο των συμμάχων.
Είναι γεγονός ότι ο Βενιζέλος είχε προσδεθεί στο άρμα των Άγγλων. Οι κινήσεις του βόλευαν τους Άγγλους, αλλά εξυπηρετούσαν και τους σκοπούς της Ελλάδας. Το χρήμα και τα εφόδια έρχονταν συνέχεια. Μια φορά οι Άγγλοι δεν συμφώνησαν με μια κίνηση του Βενιζέλου για να μην δυσαρεστήσουν τους Τούρκους και ο κρητικός πολιτικός απείλησε ότι θα απέσυρε τον στρατό από τη Σμύρνη. Θα άφηνε έτσι τα νώτα των Εγγλέζων στα στενά που είχαν καταλάβει, ΑΚΑΛΥΠΤΑ. Αμέσως υπαναχώρησαν.
Οι Γάλλοι και φυσικά οι “σύμμαχοι” Ιταλοί έπαιξαν έναν άθλιο ρόλο εις βάρος των Ελλήνων. Έναν ρόλο που η ηγεσία που διαδέχθηκε τον Βενιζέλο αποδέχτηκε και δεν αντέδρασε καθόλου. Μυστικά στην αρχή απροκάλυπτα μετά, εφοδίαζαν τον Κεμάλ με χρήματα και πολεμικό υλικό με αντάλλαγμα νέες συμφωνίες. Οι Τούρκοι στο νότο έβρισκαν καταφύγιο μέσα στις Ιταλικές γραμμές. Έβγαιναν χτυπούσαν, έκαιγαν χωριά δολοφονούσαν με ιταλικά όπλα και μετά έμπαιναν πάλι στις γραμμές των συμμάχων και δυτικών γειτόνων μας Ιταλών.
Χαρακτηριστικό γεγονός. Στις 20 Ιουνίου του 1920. Ο συνταγματάρχης Τσάκαλος κυνηγούσε Τούρκους στη γραμμή Αζιζιέ- Αλάν Νταγ. Τότε εμφανίσθηκε ο Ιταλός διοικητής και τόνισε προκλητικά ότι τα μέρη εκείνα ανήκουν στην Ιταλία και να μην τολμήσει κανείς να επιτεθεί γιατί θα υποστεί τις συνέπειες. Ο Διοικητής του Α σώματος αντιστράτηγος Κ. Νίδερ ενημερώθηκε. Οργίστηκε και έδωσε διαταγή να συνεχιστούν οι Ελληνικές επιχειρήσεις καταδίωξης του εχθρού. Οι Ιταλοί αντέδρασαν πάλι υπέρ των Τούρκων. Τότε ο Νίδερ διέταξε επίθεση κατά πάντων και οποιουδήποτε εμποδίζει το έργο του Στρατού.Μέσα σε μια μέρα οι άνδρες του 5ου ΣΠ κατέλαβαν όλες τις Ιταλικές θέσεις πέριξ της Ν. Εφέσσου και έκαναν Ιταλούς και Τούρκους να τρέχουν προς τη θάλασσα. Ο Ιταλός στρατηγός Πόρτα μη μπορώντας να κάνει διαφορετικά δήλωσε πως αποδέχεται την κατάληψη “σαν προσωρινή” . Τελικά για λόγους ισορροπιών επεστράφησαν αυτά τα εδάφη στους Ιταλούς οι οποίοι (μέχρι να πέσει ο Βενιζέλος) δεν τόλμησαν παρόμοιες πράξεις βοήθειας.
ΤΟ ΤΕΛΟΣ
Τα γεγονότα του Αυγούστου και του Σεπτεμβρίου του 1922 είναι λίγο πολύ γνωστά. Ο Ελληνικός Στρατός στη Μικρά Ασία ουδέποτε ηττήθηκε επί της ουσίας. Ο στρατός στην Ιωνία προδόθηκε από τους ίδιους τους ηγέτες του, από τους ηγέτες της χώρας.
Στρατιωτικοί αναλυτές κατακεραυνώνουν την απόφαση να προχωρήσουμε προς την Άγκυρα . Ήταν μια απόφαση που αποδείχθηκε δολοφονική για το στράτευμα. Στο πυρωμένο από τον ήλιο χώμα έξω από την Άγκυρα ο Ελληνικός στρατός έχασε δεκάδες χιλιάδες στρατιώτες και αξιωματικούς. Ο ανθός του στρατεύματος. Η Άγκυρα, με το “ευφάνταστο” Ελληνικό σχέδιο να προβλέπει μόνο κατά μέτωπον επιθέσεις, δεν θα έπεφτε αλλά και εάν έπεφτε η ηγεσία αγνοούσε την δυνατότητα του Κεμάλ να την εγκαταλείψει και να αποσυρθεί Ανατολικότερα, όλο και πιο μέσα δίχως να μπορεί να νιώσει ότι απειλείται.
Ο αρχιστράτηγος Αναστάσιος Παπούλας (που διαδέχθηκε τον Παρασκευόπουλο και που θα έδινε σε λίγο τη θέση του στον Χατζηανέστη) έβλεπε ότι το μέτωπο έχει “κολλήσει” και ότι οι απώλειες του στρατεύματος μέρα με τη μέρα αυξάνονται δραματικά σε σημείο να απειλείται ή ίδια η υπόσταση του. Στις 26 Αυγούστου τηλεγραφεί στον Θεοτόκη και του λέει πως “η παράταση των επιχειρήσεων γίνεται πλέον επικίνδυνη σε αυτόν τον αγώνα των χαρακωμάτων. Πρέπει οπωσδήποτε να συναφθεί ανακωχή.” Ο Αρχιστράτηγος συνέλαβε ένα σχέδιο άμυνας στις γραμμές έξω από την Άγκυρα ενώ ταυτόχρονα προετοίμαζε μια ισχυρή επίθεση για να κάμψει τον εχθρό. Για τον λόγο αυτό είχε διατάξει τον Βασιλόπαι Ανδρέα (διοικητή του Β Σώματος Στρατού) να μετακινηθεί στην ευθεία των άλλων 2 σωμάτων. Επί 12 ημέρες (έως της 27 Αυγούστου) ο Πρίγκηπας προκλητικά δεν εφάρμοζε την διαταγή και άφηνε έτσι τις πρωτοβουλίες στους Τούρκους. Το στράτευμα έχασε κρίσιμες ημέρες αδράνειας που τις πλήρωνε με αίμα.
Η Στρατιά είχε ασφαλείς πληροφορίες ότι οι Τούρκοι θα προσπαθούσαν να επιτεθούν και να καταφέρουν ισχυρό πλήγμα κατά του Γ Σώματος. Θα απέκοπταν τις επικοινωνίες και θα εγκλώβιζαν το Α και το Β Σώμα με μια κυκλωτική κίνηση. Το Ελληνικό σχέδιο προέβλεπε τον άμεσο αιφνιδιασμό των Τούρκων με μια ταχεία και ισχυρή επίθεση από το Α και το Β Σώμα, ταυτόχρονα. Εάν πετύχαινε ο αιφνιδιασμός πολύ πιθανόν να είχε αλλάξει η ροή των γεγονότων. Οι Τούρκοι δεν θα περίμεναν τα δύο σώματα να επιτεθούν και ενδεχομένως να κατέρρεαν. ΟΜΩΣ, την κρίσιμη τελευταία ώρα, ο Πρίγκηπας Ανδρέας, σαν Διοικητής του Β Σώματος, είχε άλλη άποψη. Αυτοβούλως και δίχως να ενημερώσει κανένα σκέφτηκε να μεταφέρει το Β Σώμα πίσω από το Γ σώμα. Αυτό θα είχε δύο τραγικές συνέπειες. Άφηνε από δεξιά ακάλυπτο το Α Σώμα αλλά και δημιουργούσε ένα τεράστιο κενό στις γραμμές με αποτέλεσμα το Τουρκικό ιππικό με ταχείς μαζικές επιθέσεις να μπορέσει να μακελέψει ολόκληρη τη Στρατιά. (επαναλαμβάνουμε αναφερόμαστε σε ΣΩΜΑΤΑ και όχι σε μικρότερες μονάδες.)
Στις 27 Αυγούστου ο πρίγκηπας Ανδρέας κρατώντας στα χέρια του τη διαταγή της Στρατιάς, δεν αντιδρά όπως θα όφειλε. Αντί να εκτελέσει τη διαταγή, απαντά ότι η επίθεση που τον διατάζουν να εκτελέσει είναι “αδύνατος και ανωφελής” και ότι έχει ήδη διατάξει υποχώρηση και μετακίνηση στα νώτα του Γ Σώματος.
Ο Αρχιστράτηγος Παπούλας κόντεψε να πάθει εμβολή μόλις διάβασε την απάντηση του πρίγκηπα. Οργισμένος τότε του τηλεγραφεί: “Έκπληκτος προ σκέψεως εγκαταλείψεως θέσεως σας, διατάσσω Σώμα να παραμείνει θέσεις του. Μόνος αρμόδιος κρίνει και αποφασίσει τυγχάνω εγώ ως διοικητής Στρατιάς. ΑΝΑΚΑΛΕΣΑΤΕ πάσαν διαταχθείσαν μετακίνησην”
Ο Κεμάλ που έβλεπε τόσες ημέρες τώρα μια γενική απραξία στο Ελληνικό στράτευμα αλλά και την αδράνεια του Β Σώματος και την προετοιμασία του για σύμπτυξη και υποχώρηση πίσω από το Γ σώμα διατάσσει γενική επίθεση κατά του απομονωμένου και ασθενέστερου Α Σώματος.
Οι πύλες της κολάσεως άνοιξαν εκεί ανατολικά του Σαγγάριου. Έλληνες και Τούρκοι σφάζονταν σε μάχες σώμα με σώμα. Ο Ελληνικός στρατός αν και ταλαιπωρημένος, μακρυά από βάσεις ανεφοδιασμού και απομονωμένος, δεν υποχωρεί. Πολεμά και δείχνει ότι μπορεί να νικήσει. Τα ξημερώματα της 29ης Αυγούστου ο Παπούλας πήρε την οριστική απόφαση για επιστροφή του στρατεύματος στις θέσεις άμυνας στο Εσκί Σεχίρ. Στις 09.15 τηλεγραφεί στους διοικητές το δραματικό: “ Ο στρατός απέδωκεν ότι ηδύνατο. Υποχωρούμε”.
Ειρωνεία: το Γ Σώμα μόλις είχε αποκρούσει τη μεγάλη επίθεση των Τούρκων και τους καταδίωκε, αλλά όπως είπαμε δεν υπήρχε καμία συνεννόηση με αποτέλεσμα να σταματήσει την καταδίωξη του εχθρού και να του δώσει τη δυνατότητα να ανασυνταχθεί.
Τι συνέβη όμως εκείνη τη δραματική νύχτα που ελήφθη η απόφαση για υποχώρηση, στο στρατόπεδο των Τούρκων; Ο Γάλλος βιογράφος του Κεμάλ, Μασσέν περιγράφει: “ Ο Κεμάλ περίμενε από στιγμή σε στιγμή ένας από τους δύο αντιπάλους να σπάσει. Και οι δύο ήταν στα όρια τους. Στριφογύριζε στο εκστρατευτικό του γραφείο, άγρυπνος, νευρικός ταραγμένος και αναποφάσιστος. Τελικά πήρε την απόφαση. Θα διέταζε υποχώρηση. Σηκώθηκε και κατευθύνθηκε στο μαγνητικό τηλέφωνο να δώσει τη δραματική του διαταγή. Δεν είχε διανύσει την απόσταση από το γραφείο του μέχρι το τηλέφωνο όταν εκείνο εχτύπησε. Ήταν ο Φεβζή πασάς: “Οι Έλληνες δίπλωσαν τις σημαίες τους. Υποχωρούν σε όλο το μέτωπο”, του ανήγγειλε. Τότε ο Κεμάλ έβγαλε ένα ουρλιαχτό λύκου όπως συνήθιζε σε ώρες αβυσσαλέας αποφασιστικότητας και διέταξε γενική αντεπίθεση”
Ο Ελληνικός στρατός υποχωρούσε δίχως ουσιαστικά να χάσει. 23.000 στρατιώτες και αξιωματικοί σκοτώθηκαν στη μάχη της Άγκυρας. Ακόμη και τώρα η έλλειψη οργάνωσης ήταν δραματική. Η διαταγή δεν έφτασε σε όλους με αποτέλεσμα άλλοι να υποχωρούν και άλλοι να μένουν πίσω και να πολεμούν μόνοι τους. Πλήρης αποδιοργάνωση που έφερε τον πανικό. Η υποχώρηση πλέον δεν γινόταν συντεταγμένα αλλά άτακτα. Το Τουρκικό ιππικό και οι Τσέτες χτυπούσαν τα μετόπισθεν των υποχωρούντων Ελλήνων. Οι επιθέσεις τους αποκρούονταν αλλά ο πανικός και η σύγχυση είχαν καταλάβει το στράτευμα. Ο Κεμάλ σκεπτόμενος στρατιωτικά αποφάσισε να μην καταδιώξει το στράτευμα αλλά μόνο να το παρενοχλεί, και να επιτεθεί κατά της γραμμής άμυνας στο Αφιόν. Να δημιουργήσει μια τεράστια δολοφονική μέγγενη αποκόπτοντας τη δίοδο προς τη θάλασσα. Έτσι και έκανε. Την ύστατη στιγμή στις μονάδες που είχαν παραμείνει πίσω και θα μεκελεύονταν μέχρι ενός, εμφανίσθηκε το 5/24. Οι εύζωνες του Πλαστήρα, το Σειτάν ασκέρ, συντεταγμένα και προκαλώντας βαριές απώλειες στους Τούρκους βοήθησαν πολλά τμήματα να απεγκλωβιστούν.
Στο Αφιόν τα Σώματα ανασυγκροτήθηκαν και η πορεία προς τη θάλασσα ξεκίνησε. Την στρατιά ακολουθούσαν χιλιάδες άμαχοι. Ξεριζωμένοι πρόσφυγες που ξεκίνησαν με αραμπάδες, με τρένα και με τα πόδια ένα μακρύ ταξίδι θανάτου για να μην πέσουν στα χέρια των τούρκων.
Η Ελλάδα άφησε την Ιωνία μόνη. Σε λίγες ημέρες θα ερχόταν η σειρά της Σμύρνης να πληρώσει με τον χειρότερο τρόπο την ανικανότητα εκείνων που είχαν στα χέρια τους τις τύχες και τις προσδοκίες ενός λαού. Η Γκιαβούρ Ισμίρ δεν θα υπήρχε ποτέ πια. Η ευχή του Πρίγκηπα Ανδρέα εισακούστηκε: “ Θα ήξιζε πράγματι να παραδώσωμεν την Σμύρνην εις τον Κεμάλ δια να τους πετσοκόψει όλους αυτούς εδώ τους αχρείους”...
Αναρτήθηκε 30 Αυγούστου 2011
http://arkoleon.blogspot.com/2011/08/blog-post_30.html
