Γράφει ο δρ. ΚΩΣΤΑΣ ΒΙΤΚΟΣ*
Σε προηγούμενο άρθρο, με τίτλο «Επιστολές του Σόλωνα» , είχαμε συναντήσει τον Κρητικό ιερέα και φιλόσοφο Επιμενίδη, ο οποίος είχε απαλλάξει τους Αθηναίους από το Κυλώνειο άγος, το 596 π.Χ. Οι Αθηναίοι, για να ευχαριστήσουν τον ευεργέτη τους, του πρόσφεραν πολλά χρήματα, αλλά εκείνος δέχτηκε μόνο ένα κλωνάρι ελιάς από το ιερό δέντρο της Αθηνάς, που ήταν φυτεμένο πάνω στην Ακρόπολη.
Σήμερα θα φροντίσουμε να γνωρίσουμε τον Επιμενίδη από πιο κοντά, πάλι αντλώντας τις πληροφορίες μας από τον αρχαίο βιογράφο Διογένη Λαέρτιο.
Η «ΓΝΩΡΙΜΙΑ»
Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Διογένη Λαέρτιο, ο Επιμενίδης καταγόταν από την Κνωσό της Κρήτης, αν και τα μακριά μαλλιά του δεν έδιναν την εντύπωση Κρητικού. Κάποτε τον έστειλε ο πατέρας του να ψάξει να βρει ένα χαμένο πρόβατο στο χωράφι. Ο Επιμενίδης ξεστράτισε προς τα δυτικά και κατέληξε σε μια σπηλιά, όπου ξάπλωσε και κοιμήθηκε πενήντα εφτά χρόνια («κατεκοιμήθη επτά και πεντήκοντα έτη»)!
Όταν ξύπνησε, άρχισε πάλι να ψάχνει για το πρόβατο, νομίζοντας ότι είχε πάρει έναν μικρό υπνάκο («νομίζων επ’ ολίγον κεκοιμήσθαι»). Καθώς δεν το έβρισκε κι έβλεπε τα πάντα αλλαγμένα γύρω του, και το χωράφι να το έχει άλλος, επέστρεψε στην πόλη απορημένος («ήκεν εις άστυ διαπορούμενος»).
Έφτασε στο σπίτι του και τον ρωτούσαν ποιος είναι. Τελικά βρήκε τον νεότερο αδερφό του – γεροντάκι πια – από τον οποίο έμαθε όλη την αλήθεια. Το πράγμα μαθεύτηκε απ’ όλους τους Έλληνες, και τον θεώρησαν ως πολύ αγαπητό από τους θεούς («θεοφιλέστατος είναι υπελήφθη»).
Έφτασε στο σπίτι του και τον ρωτούσαν ποιος είναι. Τελικά βρήκε τον νεότερο αδερφό του – γεροντάκι πια – από τον οποίο έμαθε όλη την αλήθεια. Το πράγμα μαθεύτηκε απ’ όλους τους Έλληνες, και τον θεώρησαν ως πολύ αγαπητό από τους θεούς («θεοφιλέστατος είναι υπελήφθη»).
Όταν οι Αθηναίοι προσβλήθηκαν από πανούκλα και η Πυθία έβγαλε χρησμό ότι πρέπει να καθαριστεί η πόλη, έστειλαν ένα πλοίο στην Κρήτη με τον Νικία επικεφαλής, να προσκαλέσουν τον Επιμενίδη να έρθει στην Αθήνα να βοηθήσει. Πραγματικά, αυτός ήρθε στην Αθήνα στη διάρκεια της 46ης Ολυμπιάδας (595-592 π.Χ.), καθάρισε την πόλη και σταμάτησε την πανούκλα με τον εξής τρόπο: Πήρε κάμποσα πρόβατα, άσπρα και μαύρα, και τα πήγε στον Άρειο Πάγο. Εκεί τ’ άφησε ελεύθερα να πάνε όπου θέλουν, προστάζοντας να παρακολουθήσουν πού θα κοιμηθεί το καθένα, κι εκεί να κάνουν θυσία στον τοπικό θεό («θύειν τω προσήκοντι θεώ»).
Δεν πέρασε πολύς καιρός αφότου γύρισε στο σπίτι του, και πέθανε σε ηλικία εκατόν πενήντα ετών, όπως λέει ο Φλέγων στο βιβλίο του Περί μακροβίων. Ο Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος λέει ότι άκουσε πως πέθανε σε ηλικία 154 ετών.
Δεν πέρασε πολύς καιρός αφότου γύρισε στο σπίτι του, και πέθανε σε ηλικία εκατόν πενήντα ετών, όπως λέει ο Φλέγων στο βιβλίο του Περί μακροβίων. Ο Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος λέει ότι άκουσε πως πέθανε σε ηλικία 154 ετών.
ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΚΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ
Ο Επιμενίδης έγραψε ένα ποίημα για τη γένεση των Κουρήτων και των Κορυβάντων, καθώς και μια Θεογονία, συνολικά 5000 στίχους. Επίσης έγραψε ένα ποίημα (6500 στίχων) για τη ναυπήγηση της Αργούς και για το ταξίδι τού Ιάσονα στην Κολχίδα. Έγραψε και σε πεζό λόγο το έργο Περί θυσιών και του εν Κρήτη πολιτεύματος.
Φαίνεται ως δική του μία επιστολή προς τον Σόλωνα τον νομοθέτη, που περιέχει ένα πολίτευμα διακυβέρνησης, σχεδιασμένο από τον Μίνωα για τους Κρητικούς. Η επιστολή λέει:
Φαίνεται ως δική του μία επιστολή προς τον Σόλωνα τον νομοθέτη, που περιέχει ένα πολίτευμα διακυβέρνησης, σχεδιασμένο από τον Μίνωα για τους Κρητικούς. Η επιστολή λέει:
«Επιμενίδης Σόλωνι. Θάρρει, ω εταίρε. Μην αποθαρρύνεσαι, φίλε μου. Γιατί, αν ο Πεισίστρατος είχε πλήξει ανθρώπους συνηθισμένους στη δουλεία και οι οποίοι δεν είχαν διοικηθεί ποτέ με καλούς νόμους, θα εξασφάλιζε για πάντα την εξουσία, εξανδραποδίζοντας τον λαό. Αλλά εδώ υποδούλωσε όχι άνανδρους, αλλά ανθρώπους που με πόνο και ντροπή θυμούνται τις προειδοποιήσεις του Σόλωνα, και οι οποίοι δεν θα ανεχθούν να τυραννιούνται. Αλλά εάν ο Πεισίστρατος έγινε κύριος της πόλης, ωστόσο δεν θα μπορέσει να μεταβιβάσει την εξουσία στα παιδιά του. Γιατί είναι δύσκολο, άνθρωποι που έζησαν ελεύθεροι και με άριστους νόμους, να παραμείνουν για πολύ καιρό υπόδουλοι.
»Όσον αφορά εσένα, μην περιπλανιέσαι, αλλά έλα σ’ εμένα, στην Κρήτη, όπου δεν υπάρχει επικίνδυνος μονάρχης. Ενώ, ταξιδεύοντας διαρκώς, φοβούμαι μήπως πάθεις κανένα κακό από τη μεριά των φίλων του Πεισίστρατου».
Αυτά λέει η επιστολή του Επιμενίδη προς τον Σόλωνα.
»Όσον αφορά εσένα, μην περιπλανιέσαι, αλλά έλα σ’ εμένα, στην Κρήτη, όπου δεν υπάρχει επικίνδυνος μονάρχης. Ενώ, ταξιδεύοντας διαρκώς, φοβούμαι μήπως πάθεις κανένα κακό από τη μεριά των φίλων του Πεισίστρατου».
Αυτά λέει η επιστολή του Επιμενίδη προς τον Σόλωνα.
ΕΝΤΥΠΩΣΙΑΚΟ
Καθώς διάβαζα τις τελευταίες δύο παράγραφοι αυτής της συγκεκριμένης βιογραφίας του Διογένη Λαέρτιου, «σκόνταψα» πάνω σε κάτι που απαντά στη σκηνή της βάπτισης του Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό. Στον Λαέρτιο διαβάζουμε:
«Ο Θεόπομπος γράφει στα Θαυμάσιά του, πως, όταν ο Επιμενίδης ασχολούνταν με την ανέγερση του ιερού των Νυμφών, ακούστηκε μια φωνή από τον ουρανό (φωνήν εξ ουρανού), που έλεγε: «Επιμενίδη, όχι ιερό των νυμφών, αλλά του Διός». Προφανώς η «φωνή εξ ουρανού» ήταν του Δία.
«Ο Θεόπομπος γράφει στα Θαυμάσιά του, πως, όταν ο Επιμενίδης ασχολούνταν με την ανέγερση του ιερού των Νυμφών, ακούστηκε μια φωνή από τον ουρανό (φωνήν εξ ουρανού), που έλεγε: «Επιμενίδη, όχι ιερό των νυμφών, αλλά του Διός». Προφανώς η «φωνή εξ ουρανού» ήταν του Δία.
Έρχεται ο Ευαγγελιστής Λουκάς και γράφει: «... και φωνήν εξ ουρανού γενέσθαι, Συ εί ο υιός μου ο αγαπητός, εν σοι ευδόκησα» (3:22). Παρατηρούμε εδώ (και στον Θεόπομπο και στον Λουκά) να γίνεται λόγος για «φωνή» που ακούεται από τον ουρανό. Στην περίπτωση του Επιμενίδη, η «φωνή» ανήκε στον Έλληνα θεό Δία. Στην περίπτωση του Ιησού, η «φωνή» ανήκε στον Εβραίο Θεό που δεν έχει προσωπικό όνομα (η λέξη «θεός» είναι επίθετο).
Τέλος, με τους Ευαγγελιστές έχουμε ένα μικρό πρόβλημα: Ο Μακεδονικής καταγωγής Λουκάς, που φαίνεται να κατέχει καλύτερα την ελληνική γλώσσα, μιλά για «φωνή εξ ουρανού». Ο Ματθαίος και ο Μάρκος μιλούν για «φωνή εξ ουρανών» (3:17 και 1:11, αντίστοιχα). Για «πολλούς ουρανούς» μιλούν και λίγο ενωρίτερα, στα ίδια κεφάλαια. Ο Ματθαίος λέει: «ηνεώχθησαν οι ουρανοί» (άνοιξαν οι ουρανοί), ο Μάρκος λέει: «σχιζομένους τους ουρανούς» (οι ουρανοί που σχίσθηκαν), λες και οι «ουρανοί» ήσαν κομμάτια από μεταξωτό ύφασμα!
Ποιοι «ουρανοί», αδερφέ; Ένας ουρανός υπάρχει, και αυτός είναι πλανήτης! Στον ουρανό δεν υπάρχουν ούτε οικόπεδα ούτε βασιλείες ούτε φωνές...
* Ο Κώστας Βίτκος είναι Δρ Φιλοσοφίας και διδάσκει δωρεάν τα αρχαία Ελληνικά στη Μελβούρνη. Είναι εκδότης αρχαιόφιλου περιοδικού και αρθρογράφος του παροικιακού Ν.Κόσμου.
