Γράφει η φιλόλογος
ΓΙΏΤΑ ΙΩΑΚΕΙΜΙΔΟΥ
Λέμε «νερό», αλλά οι αρχαίοι της κλασικής εποχής έλεγαν «ύδωρ», όπως και οι παλιότεροι αρχαίοι της εποχής του Ομήρου. Τη λέξη την κράτησε ζωντανή η καθαρεύουσα, έστω κι αν κανείς ποτέ δεν ζήτησε ύδωρ για να πιει, κυρίως σε σύνθετα και παράγωγα, από το υδραγωγείο και την ύδρευση ως τις νεότατες υδατοκαλλιέργειες.
Το τρεχούμενο, το φρέσκο νερό, οι αρχαίοι το έλεγαν «νεαρόν ύδωρ» ή «νηρόν ύδωρ» με τη συναίρεση. Ο Φρύνιχος, ο πρώτος λαθοθήρας στην ιστορία της ελληνικής γλώσσας (σήμερα έχουμε πολλούς) δεν αγαπούσε τις καινοτομίες, και δεν ήθελε να λένε «νηρόν» το φρέσκο νερό, και διάταζε τους μαθητές του: Νηρόν ύδωρ ουκ είποις, αλλά πρόσφατον, ακραιφνές. H έκφραση «νηρόν ύδωρ» καθιερώθηκε, κι ύστερα το ουσιαστικό (ύδωρ) έφυγε και το επίθετο (νηρόν) μετατράπηκε σε ουσιαστικό.
Αυτό το φαινόμενο, η απόπτωση του ουσιαστικού και η ουσιαστικοποίηση του επιθέτου, συμβαίνει πολύ συχνά στη γλώσσα μας, από παλιά (ποντικός μυς > ποντικός, συκωτόν ήπαρ > συκωτόν > συκώτιον) ως τα σήμερα (κινητό τηλέφωνο > κινητό). Η τεράστια σημασία του νερού στη ζωή και στον πολιτισμό μας, φαίνεται και από την επιρροή του στη φρασεολογία μας. Λέμε «έριξε νερό στο κρασί του» για κάποιον που έγινε πιο διαλλακτικός, «του γλυκού νερού» για κάποιον άπειρο, «έβαλε το νερό στ’ αυλάκι» για μια δουλειά που άρχισε σωστά, «δεν έπεσε κι η ζάχαρη στο νερό» όταν δεν υπάρχει ανάγκη για βιασύνη, «το ξέρει νεράκι» για τους μαθητές που αποστήθισαν τέλεια το μάθημά τους, «κάνει νερά» για κάποιον που αμφιταλαντεύεται, που δεν είναι αξιόπιστος, «πίνουν νερό στ’ όνομά του» για κάποιον που χαίρει του σεβασμού όλων, «πνίγεται σε μια κουταλιά νερό» για κάποιον που τα χάνει με την παραμικρή περιπλοκή, «δεν δίνει του αγγέλου του νερό» για κάποιον φιλάργυρο και άσπλαχνο, «ίσα βάρκα ίσα νερά» για μια επιχείρηση που δεν αποδίδει κέρδος αλλά ούτε προκαλεί ζημιά, «μοιάζουν σαν δυο σταγόνες νερό» για δυο ολόιδιους ανθρώπους, «σαν τα κρύα τα νερά» για μια δροσερή, ελκυστική κοπέλα, «έκανε μια τρύπα στο νερό» για κάποιον που δεν κατάφερε τίποτα, που απέτυχε παταγωδώς, «τον φέρνω στα νερά μου» όταν καταφέρνω να προσεταιριστώ κάποιον, να τον κάνω να συμφωνήσει μαζί μου, «ψαρεύω σε θολά νερά» όταν επωφελούμαι από τη σύγχυση που επικρατεί», «νερό κι αλάτι», φράση που τη λέμε για να δηλώσουμε ότι όσα είπαμε πρέπει πια να ξεχαστούν, «έδωσε γη και ύδωρ» που χαρακτηρίζει την πανικόβλητη, υποχωρητική στάση, ιδίως σε διαπραγματεύσεις με δανειστές• και «είπαμε το νερό νεράκι», φράση που φοβάμαι πως θα ακούγεται συχνά στο μέλλον.
ΓΙΏΤΑ ΙΩΑΚΕΙΜΙΔΟΥ
Λέμε «νερό», αλλά οι αρχαίοι της κλασικής εποχής έλεγαν «ύδωρ», όπως και οι παλιότεροι αρχαίοι της εποχής του Ομήρου. Τη λέξη την κράτησε ζωντανή η καθαρεύουσα, έστω κι αν κανείς ποτέ δεν ζήτησε ύδωρ για να πιει, κυρίως σε σύνθετα και παράγωγα, από το υδραγωγείο και την ύδρευση ως τις νεότατες υδατοκαλλιέργειες.
Το τρεχούμενο, το φρέσκο νερό, οι αρχαίοι το έλεγαν «νεαρόν ύδωρ» ή «νηρόν ύδωρ» με τη συναίρεση. Ο Φρύνιχος, ο πρώτος λαθοθήρας στην ιστορία της ελληνικής γλώσσας (σήμερα έχουμε πολλούς) δεν αγαπούσε τις καινοτομίες, και δεν ήθελε να λένε «νηρόν» το φρέσκο νερό, και διάταζε τους μαθητές του: Νηρόν ύδωρ ουκ είποις, αλλά πρόσφατον, ακραιφνές. H έκφραση «νηρόν ύδωρ» καθιερώθηκε, κι ύστερα το ουσιαστικό (ύδωρ) έφυγε και το επίθετο (νηρόν) μετατράπηκε σε ουσιαστικό.
Αυτό το φαινόμενο, η απόπτωση του ουσιαστικού και η ουσιαστικοποίηση του επιθέτου, συμβαίνει πολύ συχνά στη γλώσσα μας, από παλιά (ποντικός μυς > ποντικός, συκωτόν ήπαρ > συκωτόν > συκώτιον) ως τα σήμερα (κινητό τηλέφωνο > κινητό). Η τεράστια σημασία του νερού στη ζωή και στον πολιτισμό μας, φαίνεται και από την επιρροή του στη φρασεολογία μας. Λέμε «έριξε νερό στο κρασί του» για κάποιον που έγινε πιο διαλλακτικός, «του γλυκού νερού» για κάποιον άπειρο, «έβαλε το νερό στ’ αυλάκι» για μια δουλειά που άρχισε σωστά, «δεν έπεσε κι η ζάχαρη στο νερό» όταν δεν υπάρχει ανάγκη για βιασύνη, «το ξέρει νεράκι» για τους μαθητές που αποστήθισαν τέλεια το μάθημά τους, «κάνει νερά» για κάποιον που αμφιταλαντεύεται, που δεν είναι αξιόπιστος, «πίνουν νερό στ’ όνομά του» για κάποιον που χαίρει του σεβασμού όλων, «πνίγεται σε μια κουταλιά νερό» για κάποιον που τα χάνει με την παραμικρή περιπλοκή, «δεν δίνει του αγγέλου του νερό» για κάποιον φιλάργυρο και άσπλαχνο, «ίσα βάρκα ίσα νερά» για μια επιχείρηση που δεν αποδίδει κέρδος αλλά ούτε προκαλεί ζημιά, «μοιάζουν σαν δυο σταγόνες νερό» για δυο ολόιδιους ανθρώπους, «σαν τα κρύα τα νερά» για μια δροσερή, ελκυστική κοπέλα, «έκανε μια τρύπα στο νερό» για κάποιον που δεν κατάφερε τίποτα, που απέτυχε παταγωδώς, «τον φέρνω στα νερά μου» όταν καταφέρνω να προσεταιριστώ κάποιον, να τον κάνω να συμφωνήσει μαζί μου, «ψαρεύω σε θολά νερά» όταν επωφελούμαι από τη σύγχυση που επικρατεί», «νερό κι αλάτι», φράση που τη λέμε για να δηλώσουμε ότι όσα είπαμε πρέπει πια να ξεχαστούν, «έδωσε γη και ύδωρ» που χαρακτηρίζει την πανικόβλητη, υποχωρητική στάση, ιδίως σε διαπραγματεύσεις με δανειστές• και «είπαμε το νερό νεράκι», φράση που φοβάμαι πως θα ακούγεται συχνά στο μέλλον.
No comments:
Post a Comment