Ποια μεγαλύτερη καταγγελία μπορεί να υπάρξει για ένα σύστημα από μία επιδημία ψυχικών ασθενειών; Και όμως, το άγχος, η αγωνία, η κατάθλιψη, η κοινωνική φοβία, οι διατροφικές διαταραχές και η μοναξιά πλήττουν σαν μάστιγα τους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Το πιο πρόσφατο είναι η εμφάνιση καταστροφικών στοιχείων για την ψυχική υγεία των παιδιών στην Αγγλία που αντανακλούν μια παγκόσμια κρίση.
Υπάρχει μια σειρά δευτερευουσών λόγων για αυτή τη διαταραχή αλλά πιστεύω ότι η υποβόσκουσα αιτία είναι παντού η ίδια: τα ανθρώπινα όντα, τα κατεξοχήν κοινωνικά θηλαστικά, οι εγκέφαλοι των οποίων είναι προγραμματισμένοι για να ανταποκρίνονται σε άλλους ανθρώπους, αποσαρθρώνονται. Η οικονομική και τεχνολογική αλλαγή παίζει σημαντικό ρόλο, το ίδιο όμως ισχύει για την ιδεολογία.
Παρόλο που η ευημερία μας είναι αξεδιάλυτα δεμένη με τις ζωές των άλλων, παντού μας λένε ότι θα προοδεύσουμε μέσα από την ανταγωνιστική ιδιοτέλεια και τον ακραίο ατομισμό.
Στη Βρετανία, άνθρωποι που έχουν περάσει όλη τους τη ζωή στηριζόμενοι σε προνόμια – στο σχολείο, στο κολλέγιο, στο μπαρ, στο κοινοβούλιο – μας συμβουλεύουν να στηριχθούμε στα δικά μας πόδια και μόνο. Το εκπαιδευτικό σύστημα γίνεται πιο βάρβαρα ανταγωνιστικό κάθε χρόνο. Η απασχόληση είναι μία μάχη μέχρι το χείλος του θανάτου με μια πληθώρα απελπισμένων ανθρώπων να κυνηγούν όλο και λιγότερες δουλειές. Οι σύγχρονοι επιτηρητές των φτωχών επιρρίπτουν ατομικές ευθύνες για τις οικονομικές συνθήκες. Ατελείωτοι διαγωνισμοί στην τηλεόραση μας ταΐζουν με άπιαστες φιλοδοξίες, τη στιγμή που περιορίζονται οι πραγματικές δυνατότητες.
Ο καταναλωτισμός γεμίζει το κοινωνικό κενό. Όμως απέχει πολύ από το να θεραπεύσει την ασθένεια της απομόνωσης, ενώ εντείνει την κοινωνική σύγκριση σε βαθμό που, έχοντας καταναλώσει τα πάντα, κατασπαράζουμε τον εαυτό μας. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μας φέρουν πιο κοντά και μας απομακρύνουν, επιτρέποντας μας να ποσοτικοποιήσουμε με ακρίβεια την κοινωνική θέση μας και να δούμε ότι οι άλλοι άνθρωποι έχουν περισσότερους φίλους και οπαδούς από ό,τι εμείς.
Όπως κατέγραψε εξαιρετικά η Rhiannon Lucy Cosslett σε άρθρο της, τα κορίτσια και οι νεαρές γυναίκες συστηματικά αλλάζουν τις φωτογραφίες που δημοσιεύουν για να φαίνονται πιο όμορφες και πιο λεπτές. Κάποια κινητά τηλέφωνα, χρησιμοποιώντας τις δικές τους ρυθμίσεις «ομορφιάς», το κάνουν για σένα χωρίς να σε ρωτήσουν: πλέον επιδιώκεις να γίνεις όπως είσαι στην εικόνα. Καλωσορίσατε στη μετά-χομπσιανή δυστοπία: ένας πόλεμος όλων ενάντια στον εαυτό τους.
Είναι να απορεί κανείς που, μέσα σε αυτούς τους εσώτερους, μοναχικούς κόσμους, οι νέες γυναίκες κατακλύζονται από ψυχικές παθήσεις; Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα στην Αγγλία, μία στις τέσσερις γυναίκες μεταξύ 16 και 24 ετών έχουν βλάψει τον εαυτό τους και μία στις οχτώ πάσχει από μετατραυματική διαταραχή λόγω στρες. Το άγχος, η κατάθλιψη, οι φοβίες ή η ψυχαναγκαστική διαταραχή επηρεάζουν το 26% των γυναικών σε αυτό το ηλικιακό γκρουπ. Αυτή είναι εικόνα μιας κρίσης δημόσιας υγείας.
Αν η κοινωνική ρωγμή δεν αντιμετωπίζεται τόσο σοβαρά όσο ένα σπασμένο άκρο, αυτό οφείλεται στο ότι δεν μπορούμε να τη δούμε.
Όμως, οι νευρολόγοι μπορούν. Μια σειρά εντυπωσιακών επιστημονικών δημοσιεύσεων ισχυρίζονται ότι ο ψυχικός και ο σωματικός πόνος περνούν από τα ίδια νευρικά κυκλώματα. Αυτό μπορεί να εξηγεί το γιατί, σε τόσες πολλές γλώσσες, είναι δύσκολο να εξηγήσουμε την επίδραση της διάρρηξης των κοινωνικών δεσμών χωρίς τις λέξεις που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε το φυσικό πόνο και τον τραυματισμό. Και στους ανθρώπους και σε άλλα κοινωνικά θηλαστικά, η κοινωνική επαφή μειώνει το σωματικό πόνο. Για αυτό το λόγο αγκαλιάζουμε τα παιδιά όταν χτυπάνε: η στοργή είναι ένα ισχυρό αναλγητικό. Τα οπιούχα απαλύνουν και το σωματικό πόνο και την οδύνη του χωρισμού. Πιθανώς αυτό να εξηγεί τη σύνδεση ανάμεσα στην κοινωνική απομόνωση και τον εθισμό στα ναρκωτικά.
Πειράματα, που παρουσιάστηκαν περιληπτικά στο περιοδικό Physiology & Behaviour του τελευταίου μήνα, ισχυρίζονται ότι, δοθείσης μιας επιλογής ανάμεσα σε σωματικό πόνο ή απομόνωση, τα κοινωνικά θηλαστικά θα διαλέξουν το πρώτο. Μαϊμούδες καπουτσίνοι που έχουν στερηθεί φαγητό και κοινωνική επαφή για 22 ώρες, προτού φάνε θα επανενωθούν πρώτα με τους συντρόφους τους. Σύμφωνα με κάποια ευρήματα, τα παιδιά που βιώνουν συναισθηματική παραμέληση υποφέρουν από χειρότερες ψυχικές επιπτώσεις σε σύγκριση με τα παιδιά που βιώνουν συναισθηματική παραμέληση και σωματική κακοποίηση: όσο φρικτή και αν είναι, η βία εμπεριέχει προσοχή και επαφή. Ο αυτό-τραυματισμός χρησιμοποιείται συχνά ως προσπάθεια ανακούφισης της δυστυχίας: πρόκειται για άλλη μια ένδειξη ότι ο σωματικός πόνος δεν είναι τόσο κακός όσο ο συναισθηματικός. Όπως γνωρίζει υπερβολικά καλά το σωφρονιστικό σύστημα, μία από τις αποτελεσματικότερες μορφές βασανιστηρίου είναι η απομόνωση.
Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε ποιες μπορεί να είναι οι εξελικτικές αιτίες του κοινωνικού πόνου. Η επιβίωση ανάμεσα στα κοινωνικά θηλαστικά ενισχύεται σημαντικά όταν υπάρχουν ισχυροί δεσμοί μεταξύ της αγέλης. Τα απομονωμένα και περιθωριοποιημένα ζώα είναι αυτά που κινδυνεύουν περισσότερο να σκοτωθούν από τα αρπακτικά ή να πεθάνουν από την πείνα. Όπως ο σωματικός πόνος μας προστατεύει από τους σωματικούς τραυματισμούς, ο συναισθηματικός πόνος μας προστατεύει από τα συναισθηματικά τραύματα. Μας ωθεί να επανασυνδεθούμε. Όμως, πολλοί άνθρωποι δυσκολεύονται πάρα πολύ σε αυτό.
Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η κοινωνική απομόνωση σχετίζεται στενά με την κατάθλιψη, την αυτοκτονία, την αϋπνία, το φόβο και την αίσθηση απειλής. Είναι ακόμη πιο ενδιαφέρουσα, δε, η ανακάλυψη του εύρους των σωματικών παθήσεων που προκαλεί ή επιδεινώνει. Άνοια, υψηλή πίεση αίματος, παθήσεις της καρδιάς, εγκεφαλικά, μειωμένη αντίσταση σε ιούς ακόμα και ατυχήματα είναι πιο συνηθισμένα στους χρόνια μοναχικούς ανθρώπους. Η μοναξιά έχει επίδραση στη σωματική υγεία που είναι συγκρίσιμη με το κάπνισμα 15 τσιγάρων τη μέρα: εμφανίζεται να αυξάνει τον κίνδυνο θανάτου κατά 26%. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο ότι ενισχύει την παραγωγή της ορμόνης του άγχους, της κορτιζόλης, η οποία καταστέλλει το ανοσοποιητικό σύστημα.
Έρευνες που έχουν γίνει σε ζώα και ανθρώπους ισχυρίζονται ότι υπάρχει λόγος που τρώμε όταν δεν νιώθουμε καλά: η απομόνωση περιορίζει τον έλεγχο των παρορμήσεων, οδηγώντας στην παχυσαρκία. Καθώς εκείνοι που βρίσκονται στον πάτο της κοινωνικοοικονομικής κλίμακας είναι πιο πιθανό να υποφέρουν από μοναξιά, θα μπορούσε αυτό να εξηγεί την ισχυρή συσχέτιση ανάμεσα στη χαμηλή οικονομική θέση και την παχυσαρκία;
Ο καθένας μπορεί να δει ότι πάει στραβά κάτι πολύ πιο σημαντικό από ό,τι τα περισσότερα από τα ζητήματα για τα οποία αγχωνόμαστε. Επομένως, γιατί συμμετέχουμε σε αυτή τη μανία της περιβαλλοντικής καταστροφής και της κοινωνικής απομάκρυνσης, που καταστρέφει τον κόσμο και το άτομο, αν το μόνο που παράγει είναι αβάστακτος πόνος; Αυτό το ερώτημα δεν θα έπρεπε να βρίσκεται στα χείλη όλων στη δημόσια ζωή;
Υπάρχουν κάποιες εξαιρετικές φιλανθρωπικές οργανώσεις που κάνουν ότι μπορούν για να πολεμήσουν αυτή την παλίρροια, σε κάποιες από τις οποίες θα συμμετέχω ως μέρος του δικού μου σχεδίου κατά της μοναξιάς. Αλλά για κάθε άτομο που βοηθούν, πολλά άλλα ξεχνιούνται.
Αυτό το ζήτημα δεν απαιτεί μια αντίδραση σε επίπεδο εφαρμοσμένης πολιτικής. Απαιτεί κάτι πολύ μεγαλύτερο: την επανεκτίμηση μιας ολόκληρης κοσμοθεωρίας. Από όλες τις φαντασιώσεις που περνάνε από το μυαλό των ανθρώπων, η ιδέα ότι μπορούμε να τα καταφέρουμε μόνοι μας είναι η πιο παράλογη και, πιθανώς, η πιο επικίνδυνη. Ή στεκόμαστε όρθιοι μαζί ή καταρρέουμε.
Μετάφραση: Αλέξανδρος Μινωτάκης για το http://www.toperiodiko.gr/
Σχόλιο
Δηλαδή ο νεοφιλελευθερισμός προκαλεί μια δυσβάσταχτη και ανυπόφορη μοναξιά και αυτή η μοναξιά, η κοινωνική απομόνωση και περιθωριοποίηση είναι που προκαλεί το βασανιστικό άγχος, την εκτεταμένη νοσηρότητα, τις αυτοκτονίες και τη δυστυχία.
