Σε μια εκδρομή τους ο Καζαντζάκης και ο Σικελιανός είδαν ένα λουλούδι
. Ρώτησαν τα παιδιά που έπαιζαν πιο πέρα το όνομα του λουλουδιού. Τα
παιδιά τους είπαν ότι δεν ξέρουν αλλά ότι υπάρχει μια γερόντισσα στο
χωριό που ξέρει όλα τα ονόματα των φυτών.
Πήγαν να τη βρουν αλλά έξω από το σπίτι της Γερόντισσας είδαν κόσμο
μαζεμένο, στεφάνια και ένα φέρετρο ακουμπημένο στον τοίχο.
“Εκείνο το απόγευμα εθρηνήσαμεν δύο θανάτους” είπε ο Σικελιανός
Η απαρχή της υπόστασης του Πόντου χάνεται στα βάθη των αιώνων.
Μπορούμε μοναχά να τη φαντάξουμε μέσα από μύθους που αναφέρονται
σε αυτήν όπως αυτόν των παιδιών της Νεφέλης Φρίξου και Έλλης ,του
Προμηθέα δεσμώτη στον Καύκασο, του Ηρακλή και των Αμαζόνων και
φυσικά της Αργοναυτικής εκστρατείας . Η καθαυτό ιστορία του διαφαίνεται
από τις αρχές του 8 πχ αιώνα με την ίδρυση της Σινώπης από Μιλήσιους
αποίκους. Σε όλη τη μακρόχρονη διάρκεια της ιστορικής ζωής του ο Πόντος
υπήρξε ένα από τα σπουδαιότερα τμήματα του ελληνικού έθνους, στο οποίο
ο ελληνισμός της
περιοχής δεν έπαυσε να διατηρεί αλώβητη την εθνική του συνείδηση. Απόδειξη
το γεγονός ότι επί 3000 ιστορικά χρόνια οι Έλληνες του Πόντου μιλούν την
ελληνική γλώσσα, στη μορφή της Ποντιακής .
Μεγάλο μέρος της ευθύνης για τη διατήρηση των γλωσσικών ιδιωμάτων πέφτει
και στους ώμους των πνευματικών ανθρώπων που με τη στάση τους συμβάλουν
στη μνήμη και εξέλιξη της ιδιωματικής γλώσσας ή στη λήθη της. Οι Πόντιοι, είμαστε
τυχεροί που οι λόγιοι μας αγάπησαν και αγαπούν με πάθος τη γλώσσα μας με
αποτέλεσμα και μετά το 22 να συνεχίζεται να παράγεται πνευματικό έργο υψηλών
προδιαγραφών στην ποντιακή. Ακαδημαϊκοί, ιστορικοί, φιλόλογου ,δάσκαλοι, γιατροί,
συγγραφείς, ηθοποιοί, ποιητές… Ο καθένας από το δικό του μετερίζι δίνει το δικό του
αγώνα για το τράνεμα της γλώσσας μας, με αποτέλεσμα έναν ποταμό έργων
γραμμένων στα Ποντιακά. Αδύνατον όλοι αυτοί να χωρέσουν σε μια παρουσίαση…
«Ήτο μέγας» αναφέρει ο Γεώργιος Κανδηλάπτης μιλώντας για τον Φίλωνα Κτενίδη
συνοψίζοντας σε δύο μόνο λέξεις τη ζωή και το έργο του κορυφαίου Ποντίου ιατρού και
λογοτέχνη. Κορυφαία στιγμή της πνευματική του δημιουργίας το ποίημα «Η Καμπάνα
του Πόντου»… μια ελεγεία , ένα παράπονο, ένας θρήνος- ύμνος στις αλησμόνητες
πατρίδες. «Πρόκειται για έργο αντίστοιχο με εκείνο του «Άξιον Εστί» του Οδυσσέα
Ελύτη» σχολιάζει ο συγγραφέας Κώστας Διαμαντίδης:
»Θεέ μ’! Δείξον τη δύναμη Σ’! Χριστέ μ’ ποίσον το θάμα Σ’!
»Ποίσον με ποταμόπετραν βαρύν τη καταράχτε,
»Ποίσον με σπέλιας κατωθύρ’, ‘ς σην γην καταχωμένον,
»Ποίσον με, αν θέλτς, μικρόν λιθάρ’, αν θέλτς, ποίσο με χώμαν.
»Θεέ μ’… ποίσον με ήνταν θέλτς… Μόνον ‘ς σον τόπο μ’, άφς με.
»Άφς με αδά να θάφκουμαι, ‘ς σον τόπον ντ’ εγεννέθα,
»‘ς σο μνήμαν όμπου έθαψα την μάνα μ’ και τον κύρη μ’…»
Δεκέμβρης του 2002 και στην κατάμεστη αίθουσα της Παλαιάς βουλής ο
87 χρονος Παύλος Kοτανίδης απαγγέλει κρατώντας με το χέρι του το ρυθμό,
την Οδύσσεια του Ομήρου στα Ποντιακά: "ΤΟΝ ΑΝΤΡΑΝ ΤΟΝ ΠΟΛΥΞΕΡΟΝ
ΕΛΑ, ΤΡΑΓΩΔ ΜΕΝ, ΜΟΥΣΑ,ΑΤΟΝ ΠΟΥ ΤΑΛΑΙΠΩΡΙΑΣ ΠΟΛΛΑ
ΕΤΑΛΑΙΠΩΡΕΘΕΝ,ΟΝΤΑΝ ΤΗ ΤΡΟΙΑΣ ΤΟ ΙΕΡΟΝ ΕΠΑΤΕΣΕΝ ΤΟ
ΚΑΣΤΡΟΝ...". Λίγο αργότερα ο βιβλιοκριτικός Κώστας Γεωργουσόπουλος
θα σχολιάσει το γεγονός λέγοντας: «οι μεγάλες γλώσσες είναι μουσικές».
Στις 740 σελίδες της μετάφρασης συνυπάρχουν αντικριστά οι δύο γλώσσες:
η ομηρική και η ποντιακή , η μάνα και το παιδί, η αρχή και το τέλος.
Μεγάλο μέρος του αρχαίου μας πλούτου έχει μεταφραστεί στην Ποντιακή
διάλεκτο. Όμηρος, Αριστοφάνης, Σοφοκλής, Ευριπίδης….. Μεγάλη η αγάπη
των Ποντίων λογιών για το αρχαίο Ελληνικό πνεύμα που μοιάζει ανεξάντλητη
και έχει περάσει και στις επόμενες γενιές. Τελευταίο απόκτημα- στολίδι της
Ποντιακής, η μετάφραση της Μήδειας του Ευριπίδη, από τον νευροχειρουργό και
Επικ. Καθηγητή του Α.Π.Θ κύριο Χρήστο Αντωνιάδη:
Τροφός
Κάπως ας έτον κι Αργώ το φτεροτόν καράβιν
ασά συμπληγολίθαρα καμίαν μ’ εδεβένεν,
μ’ έσκιζεν πέραν περού τα γερανέα κάσα
κι άμον πουλίν εκόνεβεν σα χώματα των κόλχων.
Κ’ εΐνο το πευκόδεντρον μ’ εκόφκουτον καμίαν,
ασά ρασία του Πηλί και ίνουτον κουπία
να εμπροκουντούν οι Έλλενοι καράβ αρματωμένον
να πάγνε σο αράεμαν κι άμον κλεφτάντ αρπάζνε
- για τη Πελία το χατήρ τ’ αναθεματισμένον -
το Δέρας το χρυσόμαλλον το πόστ τ’ αφορισμένον.
Αέτς αν έτον η κυράμ η Δέποιναμ η Μήδεια
ασήν εγάπ του Γιάσονα κι θα επαλαλούτον,
μέτοικος κι θά έρχουτον ση Ιωλκός τα κάστρα,
ούτε θα εκαντούρεβεν κι εβάλνεν σα φυτίλια
τα θυγατέρας τ΄ άρχοντα τον κύρνατουν να σπάζνε,
τον κυρ ατά π’ εγέννεσεν τον άτυχον Πελίαν.
Χορικό
Δία, κι εσύ του Hλ το Φως και τη ηής στερέα
ακούτεν τη σιλιάκλερον πως κραζ άμον κορώνα;
κι άμον βοή το μοιρολόϊ πως συνταράζ τον κόσμον;
Ντέπαθες, ντέρθεν εύρεσεν και ν’ αποθάντς εχπάστες!
Γιαμ εν τσεγάπς η καμονή τη κρεβατί το πάθος;
Στα. Κλωστ οπίς. Μη πορπατής τη θανατή το δρόμον.
Άκαιρα τέρεν μ’ αποθάντς. Ζήσον ολίγον κι άλλο.
Ορία και μη τογραεύς την ψυς για έναν άντραν,
ίλιαμ για άντραν π’ έφυεν και τρεσ οπίς σην άλλεν.
Ατός οπίς κι κλώσκεται, χολιάσκεσαι του κάκου,
του κάκου κλαις και δέρκεσαι, κι καμονής του κάκου.
Ο Δίας εσέν κι ανασπάλ, το δίκαιος κι χάτε.
1922 και οι έλληνες του Πόντοι, παίρνουν το δρόμο της
προσφυγιάς.
Αυτοί που μένουν πίσω μαζεύουν τα δικά τους κομμάτια
και συνεχίζουν
να ζουν, προσπαθώντας να ξεχάσουν την ανείπωτη φρίκη
του 14-22. Είναι
πλέον Τούρκοι πολίτες, μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα
και με Τουρκική
εθνική συνείδηση. Η γλώσσα όμως που μιλούν μεταξύ
τους, αυτή που
αναγνωρίζουν σα μητρική δεν είναι τα Τούρκικα. Δεν ξέρουν
να πουν τι
είναι ακριβώς αλλά ξέρουν ότι Τούρκικα δε μιλούν. Οι
παλαιότεροι γνωρίζουν
αλλά σιωπούν: Όταν η δημοσιογράφος μιας αποστολής στον
Πόντο ρωτά την
υπέργηρη κυρία από πού έμαθε να μιλάει τη διάλεκτο με την οποία
συνεννοούνταν
αυτή της απάντησε: «σίγουρα δεν μου την έμαθε ο θεός.
1994 και ο Τούρκος συγγραφέας Ömer Asan ξεκινά μια εις
βάθος έρευνα
στο εγγενές χωριό του. Όπως εξηγεί σε συνέντευξη του στην Inte
rnational
Herald Tribune: «άρχισα να ψάχνω για την ταυτότητά μου λόγω
του γεγονότος
ότι η γλώσσα που οι πρόγονοί μου μίλαγαν δεν ήταν η Τούρκική
… Στο σχολείο
μας δίδαξαν ότι ήμαστε Τούρκοι… αλλά στο σπίτι, στο χωριό,
καθένας στην
οικογένεια μιλάγαμε ο ένας στον άλλον στη γλώσσα που
αποκαλούσαμε «Romaiika» (Ρωμέικα)… Η ερώτηση «Ποιος
είμαι;» με βύθιζε στο άγνωστο.
Έπρεπε να βρώ απάντηση… Άρχισα, ερασιτεχνικά να συλλέγω
Ποντιακές λέξεις .
Αποφάσισα να στρέψω την έρευνά μου στο Erenkoy, το χωριό
μου στην περιοχή
Όφη, και να μελετήσω τον εκεί υπάρχων ζωντανό πολιτισμό ως
ένα κατ επέκταση
ίχνος του Ποντιακού πολιτισμού. Το επιστέγασμα των ερευνών του
εκδίδεται στην
Κωσταντινόπουλη το 1996 με τον τίτλο Pontos Kültürü κι αποτελεί το
πρώτο βιβλίο
στην Τουρκία που συνδέει τον Ποντιακό πολιτισμό με τα εναπομείναντα
κομμάτια του
στη σημερινή Μαύρη θάλασσα.
Το παράδειγμα του Ömer Asan το ακλουθούν πολλοί . Στο διαδικτυακό τόπο
του χωριού Ocena της Τραπεζούντας που δημιούργησε ο Βάϊος Τουρσούν
διαβάζουμε: "Την δικιά μας τη γλώσσα την ονομάζουμε ρωμέικα. Στην Ελλάδα
την λένε ποντιακά. Η δικιά μας η γλώσσα και η γλώσσα που μιλάνε στην Ελλάδα
είναι μία γλώσσα, και οι δύο δε, είναι ελληνικά. Η γλώσσα που έχουμε μας
απόμεινε από τα ελληνιστικά χρόνια και εμείς έως σήμερα συνεχίζουμε αυτήν
να ομιλούμε. Η δικιά μας η γλώσσα πιο πολύ μοιάζει με τα ελληνικά που μιλούσανε
στα χρόνια του Ομήρου. Σήμερα η γλώσσα μας πουθενά δεν διδάσκεται. Σχολεία
δεν έχουμε. Μόνο στο χωριό την μιλάμε, αλλά τα μικρά παιδιά άρχισαν να μιλάνε
τουρκικά και γι' αυτό ξεκίνησε η γλώσσα μας σιγά σιγά να χάνεται Αν δεν
μπορέσουμε
να κάνουμε τίποτα, σε λίγα χρόνια θα εξαφανιστεί. Σε εμάς αυτό που απομένει είναι:
Να μάθουμε την γλώσσα μας όσο μπορούμε στα παιδιά μας."
Η εκπαιδευτική επιστημονική και πολιτιστική οργάνωση των Ηνωμένων Εθνών ,
UNESCO, με αφορμή την παγκόσμια ημέρα των γλωσσών, δημοσίευσε τον
ψηφιακό διαδραστικό Άτλαντα των γλωσσών του πλανήτη σε κίνδυνο. Ο Άτλαντας
αυτός, απαριθμεί 18 γλώσσες στην Τουρκία που αντιμετωπίζουν την εξαφάνιση,
όπου μεταξύ των άλλων συμπεριλαμβάνεται και η Ποντιακή διάλεκτος Η δημοσίευση
του Άτλαντα της UNESCO αποτελεί μία σημαντική εξέλιξη για την Ποντιακή, αφού
για πρώτη φορά γίνεται αναφορά σ' αυτήν από όργανο του ΟΗΕ.
23 Σεπτεμβρίου 2007 και στην ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια wikipedia τίθεται
σε λειτουργία η δοκιμαστική έκδοση της Ποντιακής εγκυκλοπαίδειας, από τρία
νέα παιδιά ομογενείς, ποντιακής καταγωγής, τον Γρηγοριάδη Ηλία, τον
Παπαδόπουλο Στάθη και τον Γρηγορούδη Κωνσταντίνο. Έπειτα από
συνολικά είκοσι πέντε μήνες σκληρής δουλειάς, εκπληρωθήκαν όλοι οι όροι
που θέτει ως στάνταρτ το διεθνές ιδρύμα της «wikimedia» για να φτάσουμε
μέσα από τη σχετική αλληλογραφία και επαφές που είχε με τους υπεύθυνους
του ο Dr. Θεοφάνης Μαλκίδης, στην επίσημη πιστοποίηση και έγκριση της
κανονικής έκδοση της Ποντιακής Wikipedia σε δική της ανεξάρτητη σελίδα στην
οποία πλέον μπαίνουμε και περήφανα διαβάζουμε:
«Η Βικιπαίδεια σα Ποντιακά τα Ρωμαίικα τη Πόντονος
Ανοιχτόν εγκυκλοπαίδεια ντο γράφκεται και τρανείν απ' ατείντς π' θέλνε.»
Η υπέροχη Ποντιακή ομιλία είναι ζωντανή εδώ και 3000 χρόνια, μεταδιδόμενη
μόνον από στόμα σε στόμα μέσω των γενεών. Η μοίρα το θέλησε να είναι οι
μέρες μας το λυκόφως μιας από τις αρχαιότερες γλώσσες του πλανήτη. Εμείς
που την ακούσαμε, τη γνωρίσαμε και την αγαπήσαμε ας μη βάλουμε ένα ακόμη
λιθαράκι στο μνήμα της λησμονιάς της. Σίγουρα αξίζουν πολλά ευχαριστώ στου
Ποντίους λόγιους που προσπαθούν να την καταγράψουν. Δυστυχώς όμως μια
γλώσσα γεννιέται και υπάρχει όσο αυτή μιλιέται. Μετά απλά μπαίνει στο
χρονοντούλαπο τη ς Ιστορίας. Ας την μάθει λοιπόν η μάνα στην κόρη κι ο
πατέρας στο γιο. Ας μιλήσει κι ο φίλος στο φίλο με την λαλιά των παππούδων μας.
Σε απλά Ποντιακά, ας καλατσεύομεν, βρε αδελφέ!
