Του Hλία Χαρίτου*
Η μνήμη είναι στολίδι πολύ ενοχλητικό για όποιον τη φέρει. Mε την ευκαιρία της Ημέρας Μνήμης για τα θύματα της ναζιστικής θηριωδίας της Εβραϊκής Κοινότητας της Θεσσαλονίκης, οφείλουμε να θυμηθούμε ότι η υπόθεση των εκτοπίσεων των Ελληνοεβραίων της Θεσσαλονίκης, το 1943, αφορούσε το 1/4 του πληθυσμού της πόλης. Πενήντα χιλιάδες ψυχές. Είναι η εποχή που τα κοράκια εφορμούν και κατασπαράζουν τις περιουσίες των ανυπεράσπιστων πολιτών. Βλέπετε, τα θύματα των ναζιστικών κρεματορίων δεν θα επιστρέψουν ποτέ να διεκδικήσουν τις περιουσίες που μετατράπηκαν σε οκταώροφες πολυκατοικίες και κεντρικά καταστήματα προς ικανοποίηση των μεταπολεμικών «εθνικοφρόνων ιδιοκτητών», πιστών στα ιδανικά του έθνους.
Η Θεσσαλονίκη είναι μία βαθιά ενοχική πόλη. Μία πόλη που πολλές από τις αστικές περιουσίες της αποκτήθηκαν πάνω στα καμένα πτώματα των Εβραίων και σε ένα τεράστιο έγκλημα.
Αρχή από την ΥΔΙΠ
Τον Μάρτιο του 1943 δημιουργήθηκε η ΥΔΙΠ (Υπηρεσία Διαχείρισης Ισραηλίτικης Περιουσίας) που κατάσχεσε όλα τα περιουσιακά στοιχεία της Εβραϊκής Κοινότητας Θεσσαλονίκης. Από τα ζώντα ζώα ίσαμε τα μαγειρικά σκεύη (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΣΤ). Είχαν ήδη προηγηθεί: η συγκέντρωση και ο εξευτελισμός του αντρικού πληθυσμού της κοινότητας στην Πλατεία Ελευθερίας, τον Ιούλιο του 1942 (όπου επιλέχθηκαν όσοι πλαισίωσαν τα τάγματα εργασίας – το 12% από αυτούς θα χαθεί σε διάστημα δέκα εβδομάδων), η αναγκαστική απαλλοτρίωση και το ξήλωμα του συνόλου, του ηλικίας πέντε αιώνων εβραϊκού νεκροταφείου, τον Δεκέμβριο του 1942, που κάλυπτε την περιοχή όπου σήμερα βρίσκονται οι εγκαταστάσεις του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου, και η εφαρμογή των ρατσιστικών νόμων της Νυρεμβέργης, τον Φεβρουάριο του 1943, σύμφωνα με τους οποίους όλοι οι εβραϊκής καταγωγής πολίτες της Θεσσαλονίκης, ανεξαρτήτως θρησκείας, ήταν υποχρεωμένοι να φορέσουν το κίτρινο αστέρι και να σημαδέψουν, μπογιατίζοντας, τα καταστήματά τους.
Οι Θεσσαλονικείς Εβραίοι κλείσθηκαν σε δύο φρουρούμενα και περιφραγμένα γκέτο. Την ανακατασκευή του γκέτο του συνοικισμού Χιρς, πίσω από τον παλαιό σιδηροδρομικό σταθμό, έστησε ο Θόδωρος Αγγελόπουλος για την ταινία του Το λιβάδι που δακρύζει. Από εκεί, ξεκινώντας την 17η Μαρτίου 1943, μεταφέρθηκαν στο Άουσβιτς, στην Πολωνία, με φορτία των 2.800 ατόμων κατά μέσο όρο. Οι περισσότεροι θανατώθηκαν στους θαλάμους αερίων με την άφιξή τους. Τα τελευταία τους χρήματα ανταλλάχθηκαν, πριν την επιβίβασή τους στα τρένα στη Θεσσαλονίκη, με πλαστά πολωνικά ζλότι για να τα χρησιμοποιήσουν τάχατες στην «νέα πατρίδα», στην Κρακοβία, που τους υποσχέθηκαν. Η ληστεία των μελλοθανάτων ξεπερνά κάθε νοσηρή φαντασία. (In memoriam, Μ. Μόλχο).
Το τελευταίο, δέκατο ένατο στη σειρά, «φορτίο» στις 7 Αυγούστου του 1943 αποτελείται από τους 1.200 εργάτες που είχαν δοθεί σε Έλληνα εργολάβο που εκτελούσε εργασίες για το σιδηροδρομικό δίκτυο στη Βοιωτία που δεχόταν τις δολιοφθορές του ΕΛΑΣ όπως αναφέρει ο Χάγκεν Φλάισερ, στο δίτομο έργο του Στέμμα και Σβάστικα. Γιατί τα έργα των Γερμανών στην κατοχή, Έλληνες εργολάβοι τα εκτελούσαν…
Οι «μεσεγγυούχοι»
Η ΥΔΙΠ μεταφέρει τις περιουσίες σε «μεσεγγυούχους» Έλληνες πολίτες με «επίσημες» διαδικασίες του ελληνικού κράτους, με το νόμο 205/1943! Οι ιδιοκτησίες, σύμφωνα με την επίσημη θέση της κατοχικής δωσίλογης «κυβέρνησης», δημεύτηκαν από το ελληνικό κράτος και θα αποδίδονταν σε άστεγους, πρόσφυγες και άνεργους της Θεσσαλονίκης με σκοπό την επίλυση των προβλημάτων που προκάλεσαν στην πόλη η πυρκαγιά του 1917, το κύμα προσφύγων του 1922 και η οικονομική κρίση του 1932.
Όμως, οι κυρίως ευνοημένοι όπως αναφέρονται από τον Στράτο Δορδανά στο βιβλίο του Έλληνες εναντίον Ελλήνων, είναι τα μέλη της Ένωσης Φίλων του Αδόλφου Χίτλερ όπου συμμετέχουν τοπικοί δημοσιογράφοι και επιχειρηματίες, οι Βουλγαρόφρονες αλλά και οι πατενταρισμένοι δωσίλογοι, οι γερμανοντυμένοι, οι επιφανείς ταγματασφαλίτες, τα άθλια υποκείμενα και καθάρματα που όταν μυρίστηκαν την αποχώρηση των Γερμανών, τον Οκτώβριο του 1944, πούλησαν τις περιουσίες που καταχράστηκαν με τις ευλογίες των Γερμανών και την κοπάνισαν με τα λύτρα του αίματος, μαζί με την Βέρμαχτ, κάποιοι περνώντας το υπόλοιπο του βίου τους στην κοιτίδα του χιλιόχρονου Ράιχ ως Γερμανοί πολίτες!
Ανάμεσα σ’ αυτούς βρέθηκαν με γραφειάρες στο κέντρο της πόλης και τα μέλη της φασιστικής οργάνωσης του 1929, με τίτλο Ελλάς – Εθνική Ένωσις(ΕΕΕ – τα τρία Έψιλον), που πρωτοπαρουσιάζεται στην ιστορία με τον εμπρησμό του εβραϊκού φτωχομαχαλά «Κάμπελ» στη Θεσσαλονίκη τον Ιούνιο του 1931. Με τη γερμανική εισβολή τα ΕΕΕ μετονομάστηκαν σε Εθνικό και Σοσιαλιστικό Κόμμα της Ελλάδος, στεγάζοντας μαζί με το άλλο ναζιστικό παράρτημα, το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα Μακεδονίας Θράκης, όλα τα φασιστοειδή της πόλης.
Ωστόσο, οι αγοραστές που απόκτησαν τις ιδιοκτησίες από τους παραπάνω με χρυσές λίρες, συμβόλαια και έγκυρες μεταβιβάσεις, μετέγραψαν τα εβραϊκά ακίνητα, με σκοπό να προστατεύσουν τις ιδιοκτησίες από την ενδεχόμενη μεταπολεμική διεκδίκηση. Η επιλογή των προνομιούχων μεσεγγυούχων και οι «μεταβιβάσεις» γίνονταν με την επίβλεψη και τις ευλογίες του διαβόητου μακελάρη της Θεσσαλονίκης, του αξιωματικού Μαξ Μέρτεν, διευθυντή Διοίκησης της Βέρμαχτ.
Από τα αρχεία και τα πρακτικά συνεδριάσεων της ΥΔΙΠ διαπιστώθηκε (Mark Mazower, Salonica City of Ghosts) μία απίστευτη ιστορία απληστίας, αυθαιρεσίας και απάτης. Το φθινόπωρο του 1943 (όταν οι φούρνοι στο Άουσβιτς κάπνιζαν δουλεύοντας στο ρελαντί) το όλο ζήτημα «της βρόμικης ιστορίας γύρω από τις εβραϊκές ιδιοκτησίες» όπως την αποκάλεσε ένα στέλεχος της ΥΔΙΠ, ήταν πια κοινό μυστικό μέσα στην πόλη. Μόνο 160 περιουσίες είχαν παραδοθεί σε μεσεγγυούχους που υπέδειξε η ΥΔΙΠ. Ο κόσμος της Θεσσαλονίκης έβαζε λυτούς και δεμένους για να συμμετέχει στη ληστεία των ιδιοκτησιών με τη συχνή παρέμβαση των Γερμανών. Οι μεσεγγυούχοι πουλούσαν τα εμπορεύματα των καταστημάτων πλιατσικολογώντας με ιδιαίτερη προτίμηση στα κοσμηματοπωλεία, στα εμπορικά και στις αποθήκες.
Μετά τον πόλεμο, σε δίκη στο Ειδικό Στρατοδικείο Εγκλημάτων Πολέμου ένας δωσίλογος δημόσιος υπάλληλος θα καταθέσει: «Στη Θεσσαλονίκη ήταν πασίγνωστο ότι πολλοί άνθρωποι σώθηκαν από τον Μέρτεν και τον επαινούσαν, γιατί τους έδωσε ισραηλίτικες περιουσίες».
Η γενοκτονία των Ελληνοεβραίων της Θεσσαλονίκης, κατά τον Mark Mazower, δεν εξελίχθηκε μόνο με εντολές από το Βερολίνο αλλά και με την επισώρευση τοπικών πρωτοβουλιών, που τις έλαβαν Αρχές όπως ο γερμανικός στρατός, οι ιδιώτες εργολάβοι και οι πολιτικά επιτήδειοι αξιωματούχοι. Ο Ηλίας Πετρόπουλος χωρίς περιστροφές υποδεικνύει τους ενόχους για την καταστροφή του εβραϊκού νεκροταφείου: Είναι ο όχλος, ο δήμος και η Μητρόπολη. Με τη βοήθεια και την ανοχή τους συντελέστηκε το μεγαλύτερο πογκρόμ στην Ευρώπη. Μόλις το 3,5% (λιγότεροι από 2.000) επιβίωσε από την ισπανόφωνη σεφαραδίτικη κοινότητα των 50.000 ατόμων που πρωτοεγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1492, μετά τους διωγμούς του βασιλικού ζεύγους της Ισπανίας Φερδινάρδου και Ισαβέλλας. Βέβαια και ο απόστολος Παύλος στην εβραϊκή συναγωγή της πόλης δίδαξε πιστοποιώντας την πανάρχαια παρουσία των Εβραίων στη Θεσσαλονίκη.
Ιδιαίτερα ο μητροπολίτης της Θεσσαλονίκης, από το 1910, Γεννάδιος, αδιαφόρησε επιδεικτικά σε πλήρη αντίθεση με τον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό που κινήθηκε δυναμικά για τη διάσωση των Εβραίων της Αθήνας. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι το δάπεδο της βασιλικής του Αγίου Δημητρίου είναι στρωμένο με τις μαρμάρινες ταφόπλακες που ξηλώθηκαν από το εβραϊκό νεκροταφείο (Μπερνάντ Πιερρόν, Εβραίοι και Χριστιανοί στη Νεώτερη Ελλάδα).
Με την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και την κατάληψή της από τον ΕΛΑΣ, τον Οκτώβριο του 1944 -που κράτησε την πόλη πέντε μήνες μέχρι τον Φεβρουάριο του 1945, όταν υπογράφτηκε η Συμφωνίας της Βάρκιζας- περίπου πενήντα εβραϊκές ιδιοκτησίες αποδόθηκαν στους επιζώντες που επέστρεψαν από την κόλαση του Άουσβιτς. Όμως, τον Μάρτιο του 1945, οι δωσίλογοι έχουν ήδη μεταμορφωθεί σε εθνικόφρονες και σε αυτούς στηρίζεται το μεταπολεμικό κράτος που έστησαν οι Εγγλέζοι, μετά τα Δεκεμβριανά. Έτσι, οι ιδιοκτησίες των Εβραίων της Θεσσαλονίκης αποδίδονται με το σταγονόμετρο. Μόλις 37 επιστρέφουν στους νόμιμους κατόχους τους ολόκληρο τον επόμενο χρόνο. Δικαστικές αποφάσεις εκδίδονται, που δικαιώνουν τους μεσεγγυούχους με το σκεπτικό ότι οι ιδιοκτησίες εγκαταλείφθηκαν!
Η έλλειψη μαρτύρων για το θάνατο των περισσότερων θυμάτων στους θαλάμους αερίων έκανε τα πράγματα απίστευτα τραγικά για τους συγγενείς τους. Το καλοκαίρι του 1947 ο Τύπος της Θεσσαλονίκης ανέπτυξε εκστρατεία μεγάλης κλίμακας εναντίον των «εβραϊκών απαιτήσεων». Συστήθηκε, μάλιστα, και ένα Σωματείον Μεσεγγυούχων. Ένας εισαγγελέας της πόλης αναφώνησε: «ο διωγμός που υπέστησαν οι Ισραηλίτες από τους Γερμανούς έχει τώρα μετατραπεί σε διωγμό των χριστιανών από τους Ισραηλίτες». Η ΥΔΙΠ, ωστόσο, καταργήθηκε το 1949. Το 1953 είχαν ανακτηθεί οριστικά από την εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης 543 σπίτια, 51 καταστήματα, 67 οικόπεδα και 18 παραπήγματα. Αυτή ήταν η περιουσία των πενήντα χιλιάδων συμπολιτών μας που χάθηκαν στο Άουσβιτς…
Η επιστροφή του Μέρτεν
Μέσα στο κλίμα της απόλυτης ατιμωρησίας ο Μέρτεν ήρθε το 1957 να καταθέσει ως μάρτυρας στη δίκη του πρώην διερμηνέα του! Προς κατάπληξη κυβέρνησης και γερμανικής πρεσβείας η Εισαγγελία Αθηνών διέταξε τη σύλληψή του και του απήγγειλε κατηγορίες για εγκλήματα πολέμου. Στη δίκη ο Μέρτεν αποκάλυψε ότι ανάμεσα στις επαφές του τον καιρό της Κατοχής, ήταν μέλη της τότε κυβέρνησης της ΕΡΕ και πρόσωπα πολύ κοντά στον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή. Μετά από ένα ελεεινό αλισβερίσι, ο αιμοσταγής Μέρτεν εκδόθηκε στη Γερμανία για να δικαστεί, όπου τελικά αφέθηκε ελεύθερος.
Αυτά τα ωραία σού βγάζει η Ιστορία στη φόρα, όταν τη σκαλίζεις. Γιατί σ’ αυτή την πόλη της ιστορικής αμνησίας μπορούν και συμβιώνουν αρμονικάκάνοντας το κορόιδο, πολλά χρόνια τώρα, κατά το στίχο του Θεσσαλονικιού Διονύση Σαββόπουλου «ο φονιάς με το θύμα αγκαλιά, ο γραμματέας μαζί με τον αλήτη και η παρθένα με το σατανά»…
* Ο Hλίας Χαρίτος είναι Πολιτικός Μηχανικός
Ε-dromos.gr
