Είναι ευρύτερα γνωστό πως δίπλα ή κάτω από μία εκκλησία υπάρχουν τα ερείπια κάποιου αρχαίου ελληνικού ναού. Σε αρκετές, μάλιστα περιπτώσεις, οι ίδιοι οι αρχαίοι ναοί έχουν μετατραπεί σε χριστιανικές εκκλησίες.
Όποιον ιερέα κι αν ρωτήσουμε γιατί χτίστηκαν χριστιανικοί ναοί πάνω σε αρχαίους ναούς και ιερά θα μας πει πως ήθελαν να «εξαγνίσουν» το χώρο από την «ειδωλολατρία» των «εθνικών».
Αυτό, ίσως, είναι η μισή αλήθεια....
Πιθανότερο είναι πως ήθελαν να «ελέγξουν» ή να «εκμεταλλευτούν» την δύναμη των αρχαίων ιερών. Εξάλλου είναι γνωστό και κατά ένα μεγάλο ποσοστό επιβεβαιωμένο ότι οι αρχαίοι ναοί ήταν ιδρυμένοι πάνω σε τόπους δύναμης, πάνω σε ειδικούς ενεργειακούς τόπους οι οποίοι πρόφεραν ηρεμία, γαλήνη, ίαση, οριακά φαινόμενα κλπ.
Ωστόσο, η δύναμη ενός τόπου φαίνεται να «λειτουργεί» σύμφωνα με την «ηθική» αυτών που διαμένουν εκεί. Ή για να το πω διαφορετικά: η δύναμη ενός τόπου γίνεται γόνιμη και δημιουργική, για τον άνθρωπο, όταν αυτός που θα κατοικήσει εκεί το κάνει με σεβασμό. Τότε ο άνθρωπος «συντονίζεται» με την δύναμη, ή έρχεται σε συνάφεια με το «θείο». Διαφορετικά η δύναμη μένει στείρα και δεν αποδίδει. Ο τόπος μπορεί να γίνει περίτρανος και λαμπρός αλλά η δύναμη δεν αποδίδει. Ή μάλλον αποδίδεται, διαχέεται αλλά δεν εκλαμβάνεται.
Σε όσες εκκλησίες δεν έχουν «προσαρμοστεί» δεν έχουν εναρμονιστεί στο περιβάλλον όπως οι αρχαίοι ναοί, πάνω στους οποίους κτίστηκαν, έχουν παρατηρηθεί πολλά διαζύγια και όχι μόνο δεν στεριώνει ο γάμος αλλά και τα παιδιά που βαφτίζονται σε τέτοια μέρη-εκκλησίες δεν έχουν την «απαραίτητη» ή «απαιτούμενη» πνευματική και ψυχική ισορροπία.
ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΑΡΧΑΙΩΝ ΤΟΠΩΝ & ΙΕΡΩΝ
Αν με προσοχή ερευνήσουμε τα ονόματα των εκκλησιών και των αρχαίων ιερών, θα διαπιστώσουμε εύκολα, πως σε πληθώρα των περιπτώσεων αυτοί που ονόμασαν τις εκκλησίες πολύ απλά αντιστοίχισαν το όνομα που ήταν αφιερωμένος ο αρχαίος ναός με τον χριστιανικό άγιο που έχτισαν από πάνω του.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αντικατάσταση του ονόματος αρχαίου ναού απόΔήμητρα Χθονία σε Άγιο Δημήτριο. Όπου δηλαδή υπάρχει εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, στο ενενήντα τις εκατό των περιπτώσεων έχει χτιστεί πάνω σε αρχαίο ναό της Δήμητρας Χθονίας. Το ίδιο συμβαίνει με τα πιο πολλά εκκλησάκια του προφήτη Ηλία που έχουν «αντικαταστήσει» τους αρχαίους ναούς του Απόλλωνα Ηλίου. Ή ακόμα και τα εκκλησάκια του Αγίου Γεωργίου έχουν πάρει τη θέση ναών και ιερών του Δία.
Για παράδειγμα οι περισσότερες εκκλησίες του Αγίου Πέτρου είναι κωδικοί που σχετίζονται με κάποιο «ειδικό» πέτρωμα ή ορυκτό στο υπέδαφος της εκκλησίας -πρώην αρχαίου ναού- με κάποιο πολύτιμο, ημιπολύτιμο λίθο ή ακόμα και «μαγικό» ή «μυθικό» λίθο (συνήθως Ερμές, Απόλλωνος Αυγιέου, ομφαλούς κλπ) τους οποίους, αν και «ειδωλολατρικής» προέλευσης η εκκλησία τους κρατά καλά φυλαγμένους στους κόλπους της.
Οι εκκλησίες με την ονομασία Κοίμηση της Θεοτόκου κωδικοποιούν την παρέμβαση του ιερατείου σε κάποια πύλη, είσοδο, σπηλιά κλπ που -φυσικά βρίσκεται από πάνω τους η συγκεκριμένη εκκλησία- «κοίμισαν» δηλαδή σφράγισαν και απομόνωσαν την όποια είσοδο από το ευρύ κοινό και τους πιστούς, συνήθως για προσωπική εκμετάλλευση ή για άλλους λόγους.
Μια διαφορετική σημασία έχουν οι εκκλησίες Παναγία η Τρυπητή στο Αίγιο, Παναγία η Εκατονταπυλιανή στην Πάρο, Παναγία η Παραπορταριανή στην Μύκονο, η μονή Μέγα Σπήλαιο στα Καλάβρυτα κλπ. Όλες υποδηλώνουν πως βρίσκονται επάνω ή δίπλα σε ανοίγματα από σπηλιές, οι οποίες ναι μεν δεν έχουν σφραγιστεί, αλλά και πάλι οι περισσότερες δεν είναι προσβάσιμες για το κοινό.
Μια διαφορετική σημασία έχουν οι εκκλησίες Παναγία η Τρυπητή στο Αίγιο, Παναγία η Εκατονταπυλιανή στην Πάρο, Παναγία η Παραπορταριανή στην Μύκονο, η μονή Μέγα Σπήλαιο στα Καλάβρυτα κλπ. Όλες υποδηλώνουν πως βρίσκονται επάνω ή δίπλα σε ανοίγματα από σπηλιές, οι οποίες ναι μεν δεν έχουν σφραγιστεί, αλλά και πάλι οι περισσότερες δεν είναι προσβάσιμες για το κοινό.
Με σπηλιές, άλλου είδους, συνδέονται και οι εκκλησίες που έχουν το όνομα της Αγίας Παρασκευής και που σημαίνει ότι το κτίριο βρίσκεται «παρά Εκάβης» ή σχετίζεται με το όνομα των Καβείρων, οπότε η σύνθεση των λέξεων οδήγησε στην παραφθορά του Παρασκευή, ή πολύ απλά συνδύασαν το όνομα αυτό με τις σπηλιές της Εκάβης ή των Καβείρων, λόγω της ομοιότητας των ονομάτων.
Και στις δύο περιπτώσεις, η Εκάβη και οι Κάβειροι υπονοούν υποχθόνιους θεούς που βγαίνουν από την γη, μέσα από σπηλιές, γι αυτό και στην συγκεκριμένη είσοδο ήρθε και χτίστηκε η εκκλησία της αγίας Παρασκευής, για να εμποδίσει την έξοδό τους..
ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΠΟΥ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΟΥΝ ΥΠΟΓΕΙΩΣ
Πολλές εκκλησίες, κυρίως βυζαντινές και των πρώτων χριστιανικών χρόνων έχουν χτιστεί πάνω σε αρχαία ιερά και ναούς που αυτά είχαν πρόσβαση σε υπόγειες στοές που επικοινωνούσαν με άλλα συστήματα στοών και έφταναν τελικά να επικοινωνούν με άλλους ναούς ή τοποθεσίες.
Τέτοια παραδείγματα έχουμε στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης, με το λιγότερο τέσσερις υπόγειες διαδρομές που η μία από αυτές καταλήγει στις κατακόμβες του Αϊ-Γιάννη του Πρόδρομου απέναντι από την Αγία Σοφία, και η άλλη στα κάστρα. Τον Άι Γιάννη τον Πρόδομο πολλοί τον ξέρουν και ως Αι Γιάννη τον Υπόγειο.
Στην Σύρο, η ορθόδοξη εκκλησία Κοίμησης της Θεοτόκου και η οποία είναι χτισμένη πάνω από τον αρχαίο ναό της Φρατρίας Αθηνάς, έχει ένα πολύπλοκο σύστημα στοών στα υπόγειά του και επικοινωνεί με άλλους ορθόδοξους αλλά και καθολικούς του νησιού.
ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΑ ΠΑΝΩ Ή ΔΙΠΛΑ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΙΕΡΑ
Είδαμε πως οι χριστιανικοί ναοί χτίστηκαν πάνω στους αρχαίους για πολλούς λόγους. Όταν δεν τους «σκέπαζαν» με χριστιανικούς ή όταν δεν τους γκρέμιζαν εκ θεμελίων, κι όταν δεν μπορούσαν να τους καταστρέψουν, τότε πολύ απλά τους μόλυναν. Έπρεπε να μολυνθεί το αρχαίο ιερό, αφού δεν μπορούσαν αλλιώς οι χριστιανοί να «κλέψουν» την δύναμη του τόπου. Ο πιο απλώς και πιο εύκολος τρόπος για να μολύνουν ήταν με την ίδρυση και τοποθέτηση στην κατάλληλη θέση ενός νεκροταφείου, όπως εκείνο που αποκάλυψε η αρχαιολογική σκαπάνη κολλημένο στην πλευρά ιερού ναού του Απόλλωνος στους Δελφούς ή εκείνο που επίσης ανακαλύφθηκε στον χώρο των Ιερών στην Νεμέα.
ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ
Στις αρχαίες πόλεις του Άθωνα λατρευόταν ο Ζευς Ομάλιος ή Φύξιος, ο Απόλλων, ο Διόνυσος, ο Ηρακλής, ο Τιτάνας Κρείος, ο Νηρέας, η Αφροδίτη η Ουρανία, η Μορφώ, η Άρτεμις η Αγραία και Ποτάμια, η Δήμητρα και άλλες πελασγικές και θρακικές Θεότητες. Στην κορυφή του Άθωνα υπήρχαν πολλοί βωμοί διαφόρων θεοτήτων. Μία από τις προσωνυμίες του Δια ήταν «Αθώος Ζεύς» επειδή υπήρχε κάποτε στην κορυφή του Άθω άγαλμα του Δία, σήμερα βέβαια δεν υπάρχει.
Αξίζει να προσέξουμε, πως το ιερό της Αρτέμιδος αποτελούσε άβατο για τους άντρες, αλλά όχι για όλη την χερσόνησο, όπως συμβαίνει σήμερα, παρά μόνο γύρω από το ιερό. Στο ιερό κατοικούσαν μόνο γυναίκες, ιέρειες της θεάς, όπου και τελούσαν τα Μυστήρια της Αρτέμιδος από ανύπανδρες γυναίκες, όχι μόνο προς τιμή της αλλά και προς τιμή του Απόλλωνα και της Δάφνης.
Η αδελφή του Απόλλωνα, είχε ως βασίλειό της την άγρια παρθένο φύση, που δεν είχε βεβηλωθεί από ανθρώπινο χέρι. Αυτή την έννοια έχει και η προσωνυμία της ως Αγνή και Παρθένος. Προσωνυμίες που απέκτησε και η Παναγία για διαφορετικούς λόγους. Η Άρτεμις είναι επίσης Θεά των τοκετών γι αυτό και την αποκαλούν Παιδοτρόφο, Εύλοχον, Ειλειθυίαν. Για παρόμοια φροντίδα και προστασία παρακαλείται και η Παναγία από γυναίκες που βρίσκονται σε ενδιαφέρουσα.
Κατά το πρώτο ήμισυ του 11ου αιώνα, αρχίζει να επικρατεί η ονομασία που όλοι γνωρίζουμε σήμερα «Άγιον Όρος».
ΑΚΡΟΠΟΛΗ
Ήδη από τον 6ο μ.Χ. αιώνα ο Παρθενώνας βεβηλώνεται, ή αν θέλετε, μετατρέπεται σε χριστιανική εκκλησία της Παρθένου Μαρίας. Το 1204, η εκκλησία αυτή μετατρέπεται σε φράγκικη, ενώ μερικούς αιώνες μετά, ο τουρκικός ζυγός επεμβαίνει και αλλάζει το σκηνικό σύμφωνα με τα δικά του θρησκευτικά δεδομένα. Στα 1456 ο Παρθενώνας γίνεται τούρκικο τζαμί.
Διάφοροι χώροι της Ακρόπολης αλλάζουν και γίνονται χριστιανικοί. Για παράδειγμα μία σπηλιά που βρίσκεται πάνω από το θέατρο μετατρέπεται και αφιερώνεται στην Παναγία την Χρυσοσπηλιώτισα. Το Ασκληπιείο αλλάζει σε ναό των Αγίων Αναργύρων. Η Αρχαία Κρήνη, όπως και κάθε πηγή που για τους αρχαίους -όπως και σήμερα είναι παραδεκτό – είχε θαυματουργές ιδιότητες, αν και καθόλα «ειδωλολατρικής» έμπνευσης γίνεται Αγίασμα, για τις ίδιες, φυσικά, ιαματικές ιδιότητες.
Απέναντι από την Ακρόπολη υπάρχει ο λόφος που βρίσκεται το αστεροσκοπείο. Παλιά λεγόταν λόφος των Νυμφών επειδή εκεί υπήρχε ιερό τους. Στο ίδιο πιθανόν μέρος, ή πολύ κοντά υπάρχει σήμερα ο ναός της Αγ. Φωτεινής.
ΘΗΣΕΙΟ
Μεταξύ 6ου και 8ου αιώνα σφραγίστηκε η είσοδος του πρόναου για να γίνει εκεί το Ιερό Βήμα. Στον τοίχο του προδόμου ανοίχτηκε η κύρια είσοδος της εκκλησίας. Στην βόρεια πλευρά ανοίχτηκε μικρή πόρτα (σήμερα είναι κλειστή με παράταιρο τρόπο). Πιθανότατα, ανοίχτηκαν τρεις ακόμα πλάγιες πόρτες μετά το έτος 979, οπότε και έγινε η εικονογράφηση των εξωτερικών τοίχων. Στα τέλη του 10ου ή κατά τις αρχές του 11ου αιώνα, έγινε ριζική ανακαίνιση της εκκλησίας με δαπάνες πιθανότατα του Βυζαντινού αυτοκράτορα Βασιλείου Β΄ του Βουλγαροκτόνου.
Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, το Θησείο μετατράπηκε σε λατινική εκκλησία. Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, περιήλθε πάλι στους Έλληνες ως εκκλησία, αλλά επιτρεπόταν μόνο μία φορά τον χρόνο, στις 23 Απριλίου του Αγίου Γεωργίου, να λειτουργούν. Το 1836 το Θησείο γίνεται αποθήκη και μετά την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό, ξανά εκκλησία του Αγίου Γεωργίου μέχρι το 1835, οπότε και μετατράπηκε σε προσωρινό αρχαιολογικό μουσείο και αργότερα σε αποθήκη αρχαιοτήτων. Το 1936 και με απόφαση του αρχαιολογικού συμβουλίου γκρεμίστηκαν οι μεταγενέστεροι τοίχοι με τους οποίου φρασσόταν ο πρόναος αναστυλώθηκαν και συμπληρώθηκαν οι δύο κίονες, οι χριστιανικές τοιχογραφίες και αγιογραφίες αφαιρέθηκαν.
ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΠΑΝΩ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΙΕΡΑ
Στην Αθήνα και στην οδό Μητροπόλεως έξω από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων υπάρχει το εκκλησάκι της Αγίας Δύναμης. Αν και μικρό κάτω από την εκκλησία υπάρχουν μεγάλα υπόγεια με στοές που οδηγούν σε διάφορες κατευθύνσεις. Η Αγία Δύναμη είναι χτισμένη πάνω σε αρχαίο ιερό των Ιλισιάδων Μουσών.
Στον ίδιο δρόμο, λίγο πιο πέρα και κάτω από την Μητρόπολη των Αθηνών, ή πολύ κοντά της, βρισκόταν ο ναός της Υπερβόρειας Ειλείθυιας προστάτιδας του τοκετού. Η Ειλείθυια είχε ταξιδέψει στην Δήλο για βοηθήσει την Λητώ, μητέρα του Απόλλωνα και της Αρτέμιδος, για να γεννήσει. Είναι γνωστή και ως Άρτεμις Ειλείθυια.
Στην οδό Ευριπίδους υπάρχει το εκκλησάκι του Αϊ-Γιάννη του Πρόδρομου, γνωστό και ως Αϊ Γιάννη της Κολώνας, διότι μέσα στην εκκλησία, στον χώρο του ιερού και στο αριστερό του μέρος υπάρχει αρχαίος κορινθιακός κίονας, ο οποίος βγαίνει πάνω από τα κεραμίδια της εκκλησίας. Στην βάση της κολόνας, οι παλιοί Αθηναίοι έδεναν πολύχρωμα νήματα και κορδέλες, για να γιατρέψει ο Άι-Γιάννης τις αρρώστιες τους. Πρόκειται για ένα εντελώς αρχαίο «ειδωλολατρικό» συνήθειο που έκαναν σε αντίστοιχα μέρη για να ζητήσουν προστασία από τον Απόλλωνα Αυγιέα.
Λίγο πιο πέρα από τις Στήλες του Ολυμπίου Διός, υπάρχει ένα κοίλωμα που στην παλιότερη Αθήνα ήταν γνωστό ως Βατραχονήσι. Εκεί που βρίσκεται σήμερα το εκκλησάκι της Αγίας Φωτεινής, υπήρχε βωμός των Ιλισιάδων. Από εκεί περνούσε ο ποταμός Ιλισσός, όπου και η Κρήνη Καλλιρόη, πηγή που έπαιρναν νερό οι αρχαίες Αθηναίες κόρες για να χρησιμοποιήσουν στις τελετές του γάμου.
Στο αρχαίο νεκροταφείο του Κεραμεικού, επί της οδού Πειραιώς και Ιεράς Οδού, υπάρχει η εκκλησία της Αγίας Τριάδος που βρίσκεται μέσα στον αρχαιολογικό χώρο.
Αν ακολουθήσουμε την Ιερά Οδό από τον Κεραμεικό στα τέσσερα περίπου χιλιόμετρα θα συναντήσουμε ένα εκκλησάκι. του Αγ. Σάββα. Εκεί, σύμφωνα διάφορες ιστορικές πηγές, επιγραφές και άλλες, υπήρχε μία ιερή συκιά. Αυτό, βέβαια, μας το επιβεβαιώνει και ο Παυσανίας: «Υπάρχει επίσης βωμός του Ζεφύρου και ιερό της Δήμητρας και της Κόρης, όπου τιμώνται μαζί και η Αθηνά και ο Ποσειδών. Στο μέρος αυτό λένε πως ο Φύταλος είχε δεχτεί στο σπίτι του τη Δήμητρα και πως η θεά τους έδωσε σ αντάλλαγμα (σ.τσ. για πρώτη φορά) το οπωροφόρο δέντρο της συκιάς.»
Ακολουθώντας τον ίδιο δρόμο της Ιεράς Οδού, φτάνουμε στο Δαφνί, ο ναός της Παναγίας είναι χτισμένος πάνω στα ερείπια του ελληνικού ναού του Απόλλωνος Δαφναίου.
Στην Ελευσίνα υπάρχει η εκκλησία του Αγίου Ζαχαρία, η οποία είναι χτισμένη ακριβώς πάνω στα ερείπια βυζαντινής που και αυτή είχε χτιστεί ακριβώς πάνω στα ερείπια του αρχαίου ναού του Τριπτόλεμου. Εκεί κοντά άλλωστε βρέθηκε και το γνωστό ανάγλυφο με την Δήμητρα και την Κόρη που δίνουν στον Τριπτόλεμο τον καρπό του σίτου. Αλλά και στο αρχαίο τελεστήριο της Ελευσίνας έχει χτιστεί το βυζαντινό ναίδριο της Παναγίας.
Η μονή Καισαριανής και η μονή Αστερίου είναι χτισμένες πάνω σε αρχαίους ναούς και ιερά της Αρτέμιδος και των Καβείρων αντίστοιχα. Η μονή της Καισαριανής είναι του 10ου αιώνα και χτίστηκε πάνω σε παλαιότερη του 4ου μ.Χ. Η της Καισαριανής και Αστερίου επικοινωνούν μεταξύ τους με υπόγειες στοές καθώς και με άλλα υπόγεια μονοπάτια που οδηγούν σε άλλες αρχαίες ιερές τοποθεσίες.
Στο Μαρούσι, υπάρχει ένα εκκλησάκι ο Αι-Γιάννης, του 15ου αιώνα και ο οποίος έχει χτιστεί πάνω στα θεμέλια του προϋπάρχοντος αρχαίου ελληνικού ναού της Αρτέμιδος Αμαρυσίας.
Στην Άνω Γλυφάδα, έξω από την Αθήνα, υπάρχει η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Κόρακα, ο οποίος είναι χτισμένος πάνω σε αρχαίο ναό του Απόλλωνα. Αξίζει να τον επισκεφτείτε και να δείτε το εσωτερικό της εκκλησίας καθώς «κρύβει» πολλά από τον αρχαίο ναό.
Στην ευρύτερη περιοχή της Αττικής, υπάρχει η γνωστή σπηλιά της Πεντέλης που κατά τους αρχαίους θεωρούνταν «Αιπόλειο του Πανός» ή αλλιώς «Παναιπόλειο», δηλαδή ο Πόλος του Πάνα ή του Παντός. Τα διάφορα «υπερφυσικά» φαινόμενα στο σπήλαιο αλλά και στην γύρω περιοχή «δίνουν και παίρνουν» όπως και οι διάφορες θεωρίες γι αυτά. Ο τόπος εκεί φαίνεται να έχει κάποια ιδιαίτερη ενέργεια. Για τους λόγους αυτούς, προφανώς, αναγέρθηκε μικρή εκκλησία προκειμένου να «εξαγνίσει» τον τόπο ή να οικειοποιηθεί την ενέργεια της περιοχής. Πεντέλη, άλλωστε, σύμφωνα με μία σύγχρονη εκτίμηση σημαίνει «Πύλη εν τω τέλη».
Κοντά στον Μαραθώνα υπάρχει η Μονή Βρανά. Είναι χτισμένη στο αρχαίο ιερόΔήμητρος Χθονίας. Μάλιστα, εκεί υπάρχει και κάτι το ιδιαίτερα χαρακτηριστικό. Η μονή είναι «εντοιχισμένη» σε μία σπηλιά, -σφραγίζοντας έτσι την πρόσβαση- από ορισμένο ύψος της οποίας στάζει μύρο. Το μύρο αυτό, βέβαια, είναι πλέον «άγιο» και «ιερό», αφού σε κανέναν από τους επισκέπτες και τους πιστούς, δεν πάει το μυαλό ότι το «αγιασμένο» αυτό μύρο προϋπήρχε της εκκλησίας, από τα «ειδωλολατρικά» χρόνια. Ανάλογο φαινόμενο υπάρχει σε αρκετές εκκλησίες όπως στην Αγία Παρασκευή Τεμπών.
Ας περάσουμε τώρα στην Πελοπόννησο και την αρχαία πόλη της Σικυώνας. Εκεί θα συναντήσουμε μία Φράγκικη εκκλησία του Ζαρακά, η οποία είναι χτισμένη ακριβώς δίπλα σε ναό της Αρτέμιδος.
Στην αρχαία πόλη Βούρα της ΒΔ Πελοποννήσου, στη σημερινή θέση Τρουπιά όπου βρίσκεται το μετόχι της μονής του Άγιου Σπηλαίου υπήρχε ιερό και μαντείο του Ηρακλή. Βρισκόταν μέσα στο σπήλαιο, όπου φυσικά και το άγαλμα του Ήρωα.
Η Παναγία η Χελιδονού στην Τράπεζα της παραλιακής Αχαίας είναι χτισμένη στα ερείπια αρχαίου ναού αφιερωμένου στην Γαία.
Το απόμερο γραφικό ερημοκλήσι της Οσιοπαρθενομάρτυρος Θεοδώρας της Πελοποννησίας, με την θαυμαστή, σαν από εξωτικό παραμύθι, δασοσκέπαστη οροφή της, στους πρόποδες του Τετραγίου όρους, τέσσερα περίπου χλμ από το χωριό Βάστα Μεγαλοπόλεως και σε υψόμετρο περί τα 860μ. Ενδέχεται να ανεγέρθη στα ερείπια ναού του τραγοπόδαρου αρχαίου θεού Πάνα -του σατανά κατά τους χριστιανούς. Χάλκινα αγαλματίδια που βρέθηκαν εκεί προ δεκαετιών ενισχύουν, χωρίς να επιβεβαιώνουν την εικασία αυτή.
Η εκκλησία όπου παντρεύτηκε ο ήρωας της επανάστασης Θεόδωρος Κολοκοτρώνης στο χωριό Ζαρούχλα Αχαίας είναι χτισμένος επάνω στον ναό Καταθεσίου Αρτέμιδος.
Το γνωστό Ποντικόκαστρο είναι και αυτό χτισμένο πάνω σε αρχαίο ναό της Αρούρας Αρτέμιδος, όπου από κάτω υπάρχουν υπόγειες αρχαίες στοές και περάσματα.
Από το να γίνει εκκλησία δεν γλίτωσε ούτε το εργαστήριο του Φειδία, στο οποίο φιλοτέχνησε το περίφημο χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία, ενός από τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου. Πολύ παράξενο, κατά την άποψη του γράφοντα, που ένα απλό εργαστήρι, το οποίο δεν υπήρξε ούτε ιερό, ούτε λατρευτικός τόπος, ούτε κάτι άλλο, να γίνει εκκλησία. Στα ερείπια του εργαστηρίου χτίστηκε μια μεγάλη βυζαντινή εκκλησία από τον Θεοδόσιο τον Β΄.
Φτάνοντας στο Άργος, θα συναντήσουμε στους πρόποδες της κορυφής Ασπίδας το εκκλησάκι του Αγίου Ηλία. Είναι χτισμένο στα ερείπια του ιερού του Απόλλωνα και της Αθηνάς, που ήταν και μαντείο.
Στο Ελληνικό θα συναντήσουμε τα απομεινάρια μίας πυραμίδας, από τις ελάχιστες που έχουν διατηρηθεί σχεδόν (ο θεός να το κάνει αυτό το «σχεδόν») σε ακέραια κατάσταση. Μερικά μέτρα δίπλα της υπάρχει και εκεί μία εκκλησία. Κι όμως ο τόπος δεν ήταν ιερός. Ηπυραμίδα αυτή αποτελούσε κατά πάσα πιθανότητα φρυκτωρία. Τι λόγους είχε να χτιστεί εκεί εκκλησία;
Το ίδιο μπορούμε να αναρωτηθούμε για την εκκλησία της Επισκοπής η οποία βρίσκεται στο κοίλο του αρχαίου θεάτρου της Τεγέας.
Η αρχαία Τεγέα συνορεύει με την αρχαία Μαντίνεια στον αρχαιολογικό χώρο της οποίας υπάρχει η εκκλησία της Αγίας Φωτεινής. Η εκκλησία αυτή είναι η παράξενη εκδοχή αρχιτεκτονικής χριστιανικού οικοδομήματος. Σε τίποτα δεν θυμίζει εκκλησία. Αυτό που είναι βέβαιο είναι πως βρίσκεται χτισμένη στα θεμέλια του ναού της Αρτέμιδος και χτίστηκε αποκλειστικά από τα αρχαία αυτά οικοδομικά υλικά, καθώς από τα αιγυπτιακά Σεραπεία της περιοχής και επίσης από ένα ναίσκο της θεάς Ήρας.
Το εκκλησάκι της Παναγίας της Ραχιώτισας στην Φλιούντα, είναι και αυτό χτισμένο επάνω στο αρχαίο Ασκληπιείο.
Στην αρχαία Τροιζήνα υπήρχε ναός της Αφροδίτης Κατασκοπίας εκεί που σήμερα βρίσκεται η εκκλησία της Επισκοπής.
Στον Ταύγετο και στην αρχαία πόλη Βρυσέαι υπήρχε ναός και άγαλμα του Διονύσουστο ύπαιθρο και πηγή. Σήμερα υπάρχει εκκλησία. Στην ίδια περιοχή υπάρχει και εκκλησάκι του προφήτη Ηλία για το οποίο υπάρχει η παράδοση ότι: «μετά από τάμα πιστού, οι εργάτες προσπάθησαν να κτίσουν το εκκλησάκι στην απέναντι κορφή, αλλά τα υλικά το βράδυ εξαφανίζονταν και τα έβρισκαν την επομένη, στη ψηλότερη κορφή όπου τελικά κατασκευάστηκε». Παράξενο που το τάμα του πιστού δεν «έπιασε» και το εκκλησάκι ήθελε να χτιστεί σε εκείνη την κορυφή του Ταύγετου, όπου βρισκόταν η ιερή τοποθεσία του Ήλιου ή του Απόλλωνα.
Σε Μεσσηνιακό βουνό πάνω από το χωριό Παλαιό Λουτρό, συναντούμε στη σπηλιά του Κουφιέρου το εκκλησάκι των Αγίων Αναργύρων. Εκεί υπήρχε αρχαιότατος ναός από τον οποίο δεν σώζεται τίποτα, για να μας τον θυμίζει, έστω και ονομαστικά.
Σε δρακόσπιτο της Όχης, στην Εύβοια, υπήρχε παλιά ιερό της Ουράνιας Αφροδίτης. Δίπλα υπήρχε και η Ελαιατική Σχολή που μετατράπηκε σε χριστιανικό φροντιστήριο με το όνομα Μονή των Ομολογητών.
Στην κεντρική Ελλάδα, στην Αγ. Μαρίνα Βοιωτίας αν αναζητήσουμε θα βρούμε την εκκλησία του Αγίου Βλάσιου, ο οποίος είναι χτισμένος πάνω σε αρχαίο ιερό του Πανοπέα, ο οποίος, σημειώστε έφτιαχνε ανθρώπους από πυλό. Σήμερα η ίδια περιοχή είναι γνωστή από αναφορές για εμφανίσεις ΑΤΙΑ. Πως να μην χτιστεί εκεί μία εκκλησία να εξαγνίσει τον χώρο!
Μεταξύ Κάστρου και Ορχομενού, στο χωριό Παύλο και στην αρχαία Υηττό το εκκλησάκι του Αγίου Αθανασίου στην κορυφή του λόφου αντικαθιστά ναό του Ηρακλή, από το ίδιο αρχαίο υλικό. Μάλιστα η Αγία τράπεζα έχει το εξής παράδοξο: ήταν αφιερωμένη στον ρωμαίο αυτοκράτορα Σεπτίμο Σεβήρο. Ο Άγιος Νικόλαος ήταν Ασκληπιείο κάτι που επιβεβαιώνεται και από την ενεπίγραφη πλάκα.
Έξω από τον Ορχομενό, ήταν ο τάφος του Ησιόδου, ο ναός του Βάκχου, μα κυρίως και πάνω από όλα βρισκόταν ο ναός των Χαρίτων, αφιερωμένος στις Τρεις Χάριτες, τις οποίες τιμούσες οι Ορχομένιοι με τα Χαριτήσια, γιορτές που περιλάμβαναν μουσικούς αγώνες, στους οποίους έπαιρναν μέρος αοιδοί και ποιητές από όλη την Ελλάδα. Στην θέση του ναού και κατασκευασμένη από το ίδιο αρχαίο οικοδομικό υλικό χτίστηκε η βασιλική της μονής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, του 874.
Στην Λαμία, αν επισκεφτούμε το κάστρο Αφανός θα διαπιστώσουμε ή θα μάθουμε πως έχει χτιστεί πάνω από το ναό Δήμητρας Χθονίας. Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι πως επικοινωνεί υπογείως με το απέναντι βουνό στο οποίο υπάρχει η εκκλησία του Αγίου Λουκά, η οποία και αυτή είναι χτισμένη σε αρχαίο ιερό ναό.
Ο ναός των Παμμεγίστων Ταξιαρχών και Αγίων Πάντων, προστάτες των πανέμορφων και ολοπράσινων Μηλιών Πηλίου. Στην ίδια θέση που βρίσκεται σήμερα ο ναός, υπήρχε βωμός και ιερό του αρχαίου Ερμή, επίσης ψυχοπομπού ο οποίος λατρευόταν και ως κήρυκας. Το ίδιο ψυχοπομποί είναι και οι Μιχαήλ και ο αγγελιοφόρος Γαβριήλ στους οποίους αφιερώθηκε ο ναός, σαν συνέχεια της παλιάς θρησκείας, αλλά που στην ουσία η αντικατάσταση αυτή δήλωνε τη νίκη του «Ενός και Αληθινού Θεού», ο οποίος απέτασσε τα φαντάσματα των ειδώλων και του παγανισμού.
Στον Όλυμπο είναι εμφανές και προφανές ότι εκκλησάκια όπως π.χ. του πρ. Ηλία ή το εκκλησάκι της Αγίας Κόρης είναι χτισμένο σε αρχαίο ναό. Το πρώτο αντικαθιστά τονΒωμό του Διός και το δεύτερο ναό της Κόρης της Δήμητρας, Περσεφόνης, ή ενδεχομένως και της Αρτέμιδος καθώς και αυτή ήταν Παρθένος και προστάτης της αμόλυντης Φύσης.
Στους πρόποδες του Παγγαίου, θα βρούμε ένα εκκλησάκι της Αγίας Μαρίνας. Απ έξω υπάρχει μία ορθογώνια παραλληλόγραμμη πέτρα που ονομάζεται «η πέτρα του Απόλλωνα». Η πέτρα αυτή ανήκει στον Απόλλωνα Αυγιέα, όπου οι αρχαίοι και κάποιοι σημερινοί, αλλά παλιοί Έλληνες έκαναν σπονδές με λάδι, τη στόλιζαν με πολύχρωμες ταινίες, για να τους προστατεύει.
Στο κέντρο της Έδεσσας θα δούμε τον ναό ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Χωρίς μεγάλη προσπάθεια θα διακρίνουμε κιονόκρανα που παλιά ανήκαν σε ιερό του Υψίστου Δία, πάνω στον οποίο άλλωστε χτίστηκε η κατοπινή εκκλησία.
Βορειότερα θα συναντήσουμε την πασίγνωστη εκκλησία της Αγίας Σοφίας. Αυτό που δεν είναι γνωστό είναι πως ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος τον ναό του Ήλιουμετασκεύασε σε ξενώνα της Αγίας Σοφίας. Παρενθετικά αξίζει να πούμε πως ο ίδιος έκανε το ναό της Άρτεμης εκτροφείο μεταξοσκώληκων ενώ τον ναό της Αφροδίτης μετέτρεψε σε πορνείο.
Ο ίδιος δεν στάθηκε σε αυτές μόνο τις αλλαγές. Η γνωστή Ροτόντα, που ονομάστηκε στις μέρες μας έτσι λόγω του κυκλικού της σχήματος, ήταν ναός των Καβείρων. Με διαταγή του, γίνεται και αυτός χριστιανική εκκλησία με την ονομασία Ναός των Ασωμάτων (ή) και Ναός των Αγίων Αγγέλων. Βέβαια, έχει και ένα τρίτο όνομα -σαν τους λωποδύτες- το οποίο είναι Άγιος Γεώργιος. Ο ναός των Καβείρων κατά τον τουρκικό ζυγό έγινε το Ορτάτς-Σουλτάν-Οσμάν-Τζαμί.
Η εκκλησία Αχειροποίητος, στην Θεσσαλονίκη, έχει και αυτή χτιστεί στα θεμέλια αρχαίου ναού και συγκεκριμένα της Αφροδίτης. Στα χρόνια κατοχής από τους Τούρκους, η Αχειροποίητος μετατρέπεται με την σειρά της σε τζαμί.
Παρενθετικά αξίζει να σημειώσουμε ή να επισκεφτούμε τους Κήπους του Πασά, στην Θεσσαλονίκη. Είναι και αυτοί χτισμένοι στα αρχαία ερείπια ενός αρχαίου ιερού τηςΑφροδίτης.
Στο Βελούχι της Ευρυτανίας, αν αναζητήσουμε θα βρούμε τον εγκαταλειμμένο ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Έχει χτιστεί πάνω σε παλαιότερο χριστιανικό ναό, κι αυτός πάνω σε αρχαίο ναό του Διονύσου.
Τα θεραπευτικά αρχαία λουτρά, της αρχαίας Τραϊανούπολης, στην Θράκη, συνοδεύονται από την εκκλησία της μαρτυρικής Αγίας Γλυκερίας.
Αλλά ούτε και οι αρχαίοι ναοί και τα ιερά στα νησιά μας έχουν μείνει χωρίς την συντροφιά μίας εκκλησίας, από πάνω ή δίπλα τους.
Ο ναός του Αγίου Γεωργίου μέσα στο Παλαιό Φρούριο της Κέρκυρας, χωρητικότητας 4000 ατόμων περίπου. Ανεγέρθηκε το 1840 από Αγγλικανούς και το 1865 μετατρέπεται σε ορθόδοξη εκκλησία, ενώ από το 1956 περνάει στην λήθη. Στη θέση του υπήρχε ναός ή βωμός, πιθανότατα του Δία.
Στα βόρεια της Κέρκυρας, στην Κασσιόπη, ο σημερινό ναός της Παναγίας που υπάρχει εκεί έχει χτιστεί πάνω ακριβώς από τον αρχαίο ναό του Δία. Επίσης στην Παλαιοκαστρίτσα όπου υπάρχει το βυζαντινό μοναστήρι της Παναγιάς, θεωρείται από αρχαιολόγους ότι κάπου από κάτω του ή στην ίδια περιοχή βρίσκεται το ανάκτορο τουβασιλιά Αλκίνοου. Ποιος, όμως, τολμάει να «σηκώσει» το μοναστήρι και να κάνει ανασκαφές;
Στο ίδιο νησί η βασιλική της Παλαιόπολης, η Αγία Κερκύρα, είναι το παλαιότερο χριστιανικό μνημείο του νησιού (5ος αι.). Σήμερα παραμένει ερειπωμένο από τους Βομβαρδισμούς του Β΄ ΠΠ. Στο κτίσμα έχουν χρησιμοποιηθεί μέρη και υλικά από το δωρικό ναό της Αρτέμιδος (580 π.Χ.) που έχει ανακαλυφθεί εκεί, δίπλα στη Μονή των Αγίων Θεοδώρων.
Στο Νυδρί της Λευκάδας, θα βρούμε μία πυραμίδα και δίπλα της ένα εκκλησάκι.
Στην Σαλαμίνα, αυτοί που έχτισαν την Μονή Φανερωμένης, έκαναν το παν για να θάψουν από κάτω της αρχαίο ναό. Τα κατάφεραν τόσο καλά που δεν είμαστε σε θέση να πούμε σε ποιόν ήταν αφιερωμένος.
Στο νησάκι Κρανάη, σημερινό Μαραθωνήσι που βρίσκεται στον Λακωνικό κόλπο υπάρχουν ερείπια του ναού της Αφροδίτης Μιγωνίτιδως, και αναγερμένο στη θέση του την σημερινή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου.
Στα Κύθηρα, πάλι, αρκετές εκκλησίες είναι χτισμένες πάνω σε αρχαίους ναούς και ιερά, αλλά αρκετές από αυτές για λόγους που δεν γνωρίζουμε παραμένουν κλειστές για τους επισκέπτες.
Πάτμος, ο λαξεμένος βράχος Καλλικατσού, στους πρόποδες του οποίου και μέσα στην θάλασσα υπάρχουν τα θεμέλια μικρής εκκλησίας της Παναγίας της Φυλαττομένης. Εκεί υπήρχε ναός της Αναδυομένης Αφροδίτης ή της Σελήνης.
Στην Ρόδο στον ναό των Ιπποτών, που ήταν αφιερωμένος στον Άγιο Ιωάννη του Κολοσσού, έχουν βρεθεί επιγραφές που υποδεικνύουν ή μαρτυρούν έμμεσα για ένα ιερό ή ναό του θεού Ήλιου. Στο ίδιο σημείο ήταν, κατά πάσα, πιθανότητα τοποθετημένο ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου, ο Κολοσσός της Ρόδου, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στον θεό Ήλιο.
Στο νησάκι Κρανάη, σημερινό Μαραθωνήσι που βρίσκεται στον Λακωνικό κόλπο υπάρχουν ερείπια του ναού της Αφροδίτης Μιγωνίτιδως, και αναγερμένο στη θέση του την σημερινή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου.
Στα Κύθηρα, πάλι, αρκετές εκκλησίες είναι χτισμένες πάνω σε αρχαίους ναούς και ιερά, αλλά αρκετές από αυτές για λόγους που δεν γνωρίζουμε παραμένουν κλειστές για τους επισκέπτες.
Πάτμος, ο λαξεμένος βράχος Καλλικατσού, στους πρόποδες του οποίου και μέσα στην θάλασσα υπάρχουν τα θεμέλια μικρής εκκλησίας της Παναγίας της Φυλαττομένης. Εκεί υπήρχε ναός της Αναδυομένης Αφροδίτης ή της Σελήνης.
Στην Ρόδο στον ναό των Ιπποτών, που ήταν αφιερωμένος στον Άγιο Ιωάννη του Κολοσσού, έχουν βρεθεί επιγραφές που υποδεικνύουν ή μαρτυρούν έμμεσα για ένα ιερό ή ναό του θεού Ήλιου. Στο ίδιο σημείο ήταν, κατά πάσα, πιθανότητα τοποθετημένο ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου, ο Κολοσσός της Ρόδου, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στον θεό Ήλιο.
ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΠΑΝΩ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΜΑΝΤΕΙΑ
Παρόμοια χριστιανική αντιμετώπιση είχε και το Τροφώνιο μαντείο, καθώς χρειάστηκαν δύο εκκλησίες για να «καλύψουν» την «ειδωλολατρική» εμβέλεια του χώρου. Σήμερα θα δούμε μία διώροφη εκκλησία εκεί. Ο πρώτος όροφος που βρίσκεται και στην επιφάνεια είναι ο ναός της Αγίας Σοφίας. Η δεύτερη εκκλησία βρίσκεται στο υπόγειο της πρώτης, δηλαδή μέσα στο σπήλαιο που από το έδαφος μπορούσε να κατέβει ο χρηστηριαζόμενος. Η υπόγεια αυτή εκκλησία είναι της Αγ. Βαρβάρας.
Στο μαντείο του Αχέροντα έχει ιδρυθεί βυζαντινός ναός και χριστιανικό νεκροταφείο, για να μολυνθεί η περιοχή, το οποίο όμως μεταφέρθηκε κατα τις ανασκαφές, ενώ η μονή και η εκκλησία διατηρήθηκαν.
Στο Νεκρομαντείο Ταινάρου, θα δούμε σήμερα τον ναό του Ασωμάτου. Αν παρατηρήσουμε καλύτερα θα δούμε πως είναι χτισμένος με τα οικοδομικά υλικά κάποιου αρχαίου κτίσματος, τα οποία σαφώς προδίδουν την ύπαρξη ιερού αρχαίου, που δεν ήταν άλλος από τον ναό του Ποσειδώνα, όπως μας λένε και οι πηγές.
Η κρήνη της Κασταλίας, στους Δελφούς, είχε μετατραπεί και αυτή σε ένα μικρό εκκλησάκι, που όμως προς έκπληξη των ευσεβών χριστιανών, χρειάστηκε να γκρεμιστεί από την αρχαιολογική σκαπάνη.
Ο παλαιός ναός του Αγ. Ανδρέα προστάτη της Πάτρας, είναι χτισμένος επάνω σε ολόκληρο το μαντείο της Δήμητρας και της θεάς Γης. Το νερό της πηγής στα τότε χρόνια θεωρούνταν αλάθητο στην διάγνωση των νόσων, σήμερα θεωρείται «αγίασμα»
Στο μαντείο Δειραδιώτου Απόλλωνος, είχε και εκεί ο βωμός καλυφθεί με χριστιανική εκκλησία, της οποίας υπάρχουν ερείπια σήμερα.
Στο μαντείο Δειραδιώτου Απόλλωνος, είχε και εκεί ο βωμός καλυφθεί με χριστιανική εκκλησία, της οποίας υπάρχουν ερείπια σήμερα.
Στο μαντείο Διδύμων ή αλλιώς Μαντείο των Βραγχιδών, κοντά στη Μίλητο, υπάρχει η χριστιανική εκκλησία στο όνομα του Ιωάννη του Θεολόγου.
Δίπλα στο μαντείο Πτώου Απόλλωνος, έχει χτιστεί η χριστιανική Μονή της Οσίας Πελαγίας.
Και η καταγραφή των εκκλησιών που έχουν χτιστεί επάνω σε μαντεία, αρχαίους ναούς και ιερά δεν τελειώνει.
Στην γενέτειρα πατρίδα του Πυθαγόρα, στην Σάμο και κοντά στο Πυθαγόρειο υπάρχει ένα σπήλαιο που πριν ακόμα από την εποχή του φιλόσοφου λειτουργούσε ως Μαντείοαπό την βαθύτατη αρχαιότητα. Η ιέρεια που χρησμοδοτούσε ταυτίζεται με την Ιεροφίλη των Δελφών. Σήμερα στον χώρο αυτό υπάρχει η εκκλησία Παναγία η Σπηλιανή, η Καληαρμένισσα, ενώ έξω από το σπήλαιο και κολλητά στην είσοδό του υπάρχει μία ακόμα εκκλησία του Αγ. Γεωργίου, λες και υπήρχε ιδιαίτερος λόγος να εξασφαλιστεί με δύο χριστιανικούς ναούς ο «εξαγνισμός» του χώρου.
Τον χώρο του μαντείο Ισμηνίου Απόλλωνος, μολύνει σήμερα το κοιμητήριο του Αγ. Λουκά. Το ίδιο συμβαίνει και στο Μαντείο Αμφικλείας από το παρακείμενο κοιμητήριο.
ΠΗΓΗ http://eineken.pblogs.gr
Λίγα μυστικά ακόμα