Παρέκβαση: Κυριακή, 18 Σεπτεμβρίου, γύρω στις 3.30 μ.μ. Θα σας πάρω και θα ταξιδέψουμε πίσω στην ελληνική αρχαιότητα. Τα μάτια σας θα δούνε ζωντανές σκηνές από την καθημερινή ζωή (και όχι μόνο) των αρχαίων προγόνων μας. Το εικονικό αυτό ταξίδι αρχίζει από τη μινωική Κρήτη και τελειώνει στις Συρακούσες. Δεν θα πληρώσετε εισιτήριο – το έχουν πληρώσει άλλοι για σας! Τόπος συγκέντρωσης: Στο κτήριο των Αρκάδων, 570 Victoria St. North Melbourne. Σας περιμένω όλους και όλες εκεί. Τέλος παρέκβασης>.
Η επιστολή της Ιωάννας Λιακάκου, με τίτλο «Η πλάνη ως αξία ζωής» (Ν.Κ. 1/9/11), τράβηξε την προσοχή μου. Πρόκειται για έναν – σε γενικές γραμμές – όρθιο, θαρραλέο λόγο, που για πολλούς ανθρώπους της θρησκείας ίσως θεωρήθηκε ως μια ανεπιθύμητη πρόκληση, αν όχι ωμή προσβολή. Το θέμα περιστρέφεται γύρω από αυτό που εγώ συχνά ονομάζω «ωφέλιμη ψευτιά», κυρίως στον θρησκευτικό χώρο. Θα ήθελα να σταθώ σε δύο σημεία και να προσθέσω κάποια σχόλια.
«Όλες οι θρησκείες είναι ένα μεγάλο χοντροκομμένο ψέμα και όμως όλοι οι λαοί, σε όλες τις εποχές, είχαν τη θρησκεία τους και πίστευαν στα ψέματά της, και έζησαν και προόδευσαν με πίστη στο ψέμα.»
«Όλες οι θρησκείες είναι ένα μεγάλο χοντροκομμένο ψέμα και όμως όλοι οι λαοί, σε όλες τις εποχές, είχαν τη θρησκεία τους και πίστευαν στα ψέματά της, και έζησαν και προόδευσαν με πίστη στο ψέμα.»
ΣΧΟΛΙΟ
 |
| Λαπτόπ στην Αρχαια Ελλάδα |
Ενώ συμφωνώ με τη βασική θέση, ότι όλες οι θρησκείες – με εξαίρεση τον φιλοσοφικό Βουδισμό – είναι χτισμένες πάνω σε μύθους και αυταπάτες απαίδευτων ανθρώπων μιας προεπιστημονικής εποχής, η καταληκτική φράση, «και έζησαν και προόδευσαν με πίστη στο ψέμα», χρειάζεται λίγη κριτική ανάλυση. Υπάρχει ο κίνδυνος να βρεθούμε στο συμπέρασμα ότι η πρόοδος των ανθρώπων ήταν αποτέλεσμα της πίστης τους στο θρησκευτικό τους ψέμα, παρότι η αγαπητή Ιωάννα δεν το θέτει έτσι.
Είναι, βέβαια, αναντίλεκτο γεγονός πως το ψέμα περί «Παρθένου Αθηνάς» δημιούργησε τον λαμπρό Παρθενώνα στην Αθήνα του Περικλή, και αιώνες αργότερα το ψέμα περί «Σοφίας» του Θεού δημιούργησε την Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη του Ιουστινιανού.
Μέχρι εδώ παρακολουθούμε τη σύμπλευση μιας συγκεκριμένης προόδου με την πίστη στο θρησκευτικό ψέμα. Όμως από το σημείο αυτό δεν μπορούμε να φτάσουμε μέχρι την γενίκευση ότι χωρίς την πίστη στο θρησκευτικό ψέμα δεν θα υπήρχε πρόοδος των λαών, γενικά. Πολλά προοδευτικά άλματα έχουν γίνει χωρίς τη συνδρομή του «θείου ψεύδους». Η πρόοδος στην εξερεύνηση του διαστήματος λ.χ. δεν έγινε επειδή οι άνθρωποι προσπάθησαν να εντοπίσουν τον «θρόνο» του Θεού, αλλά επειδή «πάντες άνθρωποι του ειδέναι ορέγονται φύσει», όπως πολύ σωστά το θέτει ο Αριστοτέλης (Μετά τα φυσικά, 980a). Συμπέρασμα: Η τέχνη υπηρέτησε το θρησκευτικό ψέμα, αλλά όχι η Επιστήμη.
2. «Όποιος λέει ότι δεν λέει ψέματα, λέει . . . ψέματα και θα έλεγα ακόμη ότι είναι αναίσθητος και χαιρέκακος αν λέει την πάσα αλήθεια εκεί που γνωρίζει ότι η αλήθεια μπορεί να καταστρέψει ζωές, οικογένειες, κοινωνίες, φυλές, κράτη.»
ΣΧΟΛΙΟ
Εδώ γίνεται λόγος για την ωφελιμότητα της ψευτιάς σε ειδικές περιπτώσεις, μόνο που «ουδέν έρπει ψεύδος εις γήρας χρόνου», όπως επισημαίνει ο Σοφοκλής (Ακρίσιος, απόσπ. 59), δηλ. το ψέμα δεν προλαβαίνει να γεράσει. Θα ήταν όμως χρήσιμο αν η Ιωάννα παρέθετε ένα παράδειγμα, που να δείχνει ότι κάποιο ψέμα έσωσε κάποια κοινωνία ανθρώπων ή κάποιο κράτος. Το «ωφέλιμο» ψέμα των Ελλήνων υπουργών Οικονομικών της τελευταίας πενταετίας, σχετικά με το πραγματικό έλλειμμα που είχε η χώρα, δεν έσωσε την Ελλάδα. Από την άλλη έχουμε παραδείγματα που δείχνουν την αλήθεια να θεραπεύει «πάσαν νόσον και πάσαν μαλακίαν».
Στο νου μου έρχεται ο Ιπποκράτης. Η αλήθεια που βρήκε και δεν την έκρυψε (ότι δηλ. οι ασθένειες των ανθρώπων προκαλούνται όχι από μεταφυσικά, αλλά από φυσικά αίτια) κατέστρεψε ζωές χιλιάδων ανθρώπων, που ζούσαν υπηρετώντας τον Ασκληπιό και τα Ασκληπιεία σε ολόκληρο τον αρχαίο ελληνόφωνο κόσμο. Δεν θα χαρακτήριζα τον Ιπποκράτη «αναίσθητο» και «χαιρέκακο» επειδή με την αλήθεια του καταστράφηκαν πολλές ζωές. Στο σημείο αυτό ίσως αδικώ την Ιωάννα, αν με τη φράση «η αλήθεια μπορεί να καταστρέψει ζωές» εννοεί «να αφανίσει ανθρώπινες ζωές».
Εδώ το πράγμα διαφέρει. Αν λ.χ. κρατώ μια αλήθεια, που η ανακοίνωσή της θα οδηγούσε όλους τους φανατικούς θρήσκους σε μαζική αυτοκτονία, την αλήθεια αυτή θα προτιμούσα να την ανακοινώσω μόνο σ’ αυτούς που κρίνω ότι την αντέχουν. Γενικά, το να κρατά κανείς την αλήθεια μακριά από αυτούς που νομίζουν ότι δεν τη χρειάζονται ή που νομίζουν ότι βλάπτει τις πεποιθήσεις τους, η πράξη αυτή συνιστά ανεντιμότητα και προδοσία της διανοητικής ακεραιότητας του ανθρώπου. Δεν συντηρείς ένα ψέμα, επειδή ωφελεί κάποιους που φοβούνται να κοιτάξουν κατάματα τη γυμνή αλήθεια. Διαλαλείς την αλήθεια γιατί, σε τελική ανάλυση, μόνο αυτή ουσιαστικά σώζει και απελευθερώνει τον άνθρωπο.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Η επιστολή αυτή της Ιωάννας Λιακάκου, παρά τις όποιες γενικεύσεις που εμπεριέχει, είναι μια εξαιρετικά ωφέλιμη τροφή για τη σκέψη. Βέβαια, μια τέτοια φιλοσοφική τροφή προξενεί αφόρητη «δυσκοιλιότητα» σε πολλούς ανθρώπους της θρησκείας, αλλά δεν γίνεται αλλιώς. Εμείς, η ασήμαντη μειονότητα των ελεύθερα σκεπτόμενων ανθρώπων, παλεύουμε να πούμε κάποιες «βλαβερές» αλήθειες γύρω από το μεγάλο – το μέγιστο στις μέρες μας – θέμα της οργανωμένης θρησκείας.
Γιατί άραγε ρίχνουμε όλο το βάρος της σκέψης μας στην κριτική της θρησκείας; Διότι είναι οι υπηρέτες της θρησκείας που θέλουν να έχουν το πάνω χέρι και τον απόλυτο έλεγχο της ζωή μας – από το πρώτο μας κλάμα έως τον τελευταίο μας επιθανάτιο ρόγχο. Και όπου υπάρχει απόλυτος έλεγχος, λείπει η απόλυτη ελευθερία. Κι εμείς τυχαίνει να είμαστε άνθρωποι της απόλυτης ελευθερίας – της ελευθερίας του Νου. Οι άνοες έρχονται και μας βρίζουν. Οι νοήμονες έρχονται και μας συγχαίρουν για την τόλμη μας να κολυμπάμε ενάντια στο ρεύμα. Συγχαίρω την Ιωάννα Λιακάκου που σκέφτεται φωναχτά και στέλνει τη φωνή της «εις ώτα μη ακουόντων» – όπως κι εγώ.
*Ο Κωστας Βίτκος ειναι δόκτωρ Φιλοσοφίας
και αρθρογραφει στο Ν.Κοσμο Μελβούρνης..
