Ο Ξενοκράτης ήταν και πολύ αξιόπιστος. Μόνο σ’ αυτόν οι Αθηναίοι επέτρεπαν να καταθέτει στα δικαστήρια χωρίς να ορκίζεται («ανώμοτον μαρτυρείν»). Επιπλέον ήταν και πολύ αυτάρκης. Όταν κάποτε ο Μ. Αλέξανδρος του έστειλε ένα μεγάλο χρηματικό ποσό, αυτός κράτησε τρεις χιλιάδες αττικές δραχμές και τα υπόλοιπα τα γύρισε πίσω, λέγοντας εκείνος χρειάζεται περισσότερα γιατί διατρέφει περισσότερο κόσμο («πλείονας τρέφοντι»). Όταν στην αυλή του τύραννου Διονυσίου τιμήθηκε με χρυσό στεφάνι, ως έπαθλο πολυποσίας στις γιορτές «Γερό Ποτήρι», αυτός μόλις βγήκε έξω κατέθεσε το χρυσό στεφάνι στο άγαλμα του Ερμή, όπως συνήθιζε να καταθέτει και τα στεφάνια από λουλούδια.
Σ’ εκείνον τον μαθητή που ήθελε να παρακολουθήσει τα μαθήματά του, χωρίς προηγουμένως να έχει μάθει ούτε μουσική ούτε γεωμετρία ούτε αστρονομία, του είπε: «Φύγε, γιατί δεν έχεις με τι να πιάσεις τη φιλοσοφία» («λαβάς γαρ ουκ έχεις φιλοσοφίας»).
Όταν ο τύραννος Διονύσιος είπε στον Πλάτωνα ότι θα του κόψει το κεφάλι, ο Ξενοκράτης, που ήταν παρών και συνόδευε τον Αθηναίο σοφό, είπε στον τύραννο: «Κανένας δεν θα αγγίξει το κεφάλι του Πλάτωνα, προτού κοπεί ετούτο εδώ», δείχνοντας το δικό του κεφάλι.
Κι όμως, τον υπέροχο αυτόν άνθρωπο οι Αθηναίοι τον πούλησαν μια μέρα ως δούλο, επειδή δεν είχε να πληρώσει το «μετοίκιον». Να σημειώσουμε εδώ ότι το «μετοίκιον» ήταν ο ετήσιος φόρος των δώδεκα αττικών δραχμών που πλήρωναν οι μέτοικοι, δηλ. οι ξένοι που ήσαν εγκατεστημένοι κι εργάζονταν στην Αθήνα. Ένας γιος τέτοιου μέτοικου ήταν και ο διάσημος ρήτορας Λυσίας. Στην απογραφή τού 309 π.Χ. οι μέτοικοι στην Αθήνα έφταναν τις 45.000.
Ο άνθρωπος που αγόρασε τον Ξενοκράτη ως δούλο ήταν ο Δημήτριος ο Φαληρεύς, ο οποίος απελευθέρωσε τον Ξενοκράτη και, παράλληλα, έδωσε στους Αθηναίους το οφειλόμενο μετοίκιο. Για 25 χρόνια ο Ξενοκράτης διεύθυνε την σχολή του Πλάτωνα (την Ακαδημία). Γέρος πια, 82 ετών, πέθανε μια νύχτα, σκοντάφτοντας πάνω σε μια χάλκινη λεκάνη.
Κλείνοντας, να παραθέσουμε κάποιους τίτλους από το πλούσιο (αλλά δυστυχώς χαμένο) συγγραφικό του έργο: Περί φύσεως (6 βιβλία), Περί σοφίας (6 βιβλία), Περί Ιδεών, Περί πλούτου, Περί εγκρατείας, Περί ωφελίμου, Περί ελευθερίας, Περί θανάτου, περί φιλίας, Περί ευδαιμονίας, Περί μνήμης, Περί του ψεύδους, Περί φρονήσεως, Περί σωφροσύνης, Περί δυνάμεως νόμου, Περί πολιτείας, Περί οσιότητος, Περί ειμαρμένης, Περί παθών, Περί ομονοίας, Περί δικαιοσύνης, Περί αρετής, Περί ηδονής, Περί ανδρείας, Περί θεών, Περί ψυχής, Περί επιστήμης, Περί επιστημοσύνης, Περί φιλοσοφίας, Περί του αγαθού, Περί αριθμών, Περί τέχνης, κ.ά.
Αυτός λοιπόν ήταν ο Ξενοκράτης ο Χαλκηδόνιος, που, εκτός από φιλοσοφικές πραγματείες, έγραψε και ποιήματα (σύνολο: 224.239 στίχοι).
Αυτός λοιπόν ήταν ο Ξενοκράτης ο Χαλκηδόνιος, που, εκτός από φιλοσοφικές πραγματείες, έγραψε και ποιήματα (σύνολο: 224.239 στίχοι).
