Ζωγραφίζοντας τον έναν αρχαίο φιλόσοφομετά τον άλλο, η εικαστικός Εύη Σαραντέα άρχισε να παρατηρεί φίλους και γνωστούς. Άλλοτε είχαν την «κοψιά» του Επίκουρου, άλλοτε του Ησίοδου και άλλοτε του Δημοσθένη. Πώς θα ήταν η όψη των αρχαίων προτομών εάν κάποιος τις ζωγράφιζε ζωντανεύοντας τα χαρακτηριστικά τους, αναρωτιόταν. Για ακόμη μια φορά την απάντηση έδωσε ο Αριστοτέλης ή μάλλον η προτομή του μεγάλου φιλοσόφου στην παραλία της Χαλκίδας.
Με αφετηρία την προτομή και με τα πινέλα στο χέρι, η ζωγράφος ξεκίνησε να φτιάχνει τον Αριστοτέλη. Στην πορεία, χωρίς να μένει ικανοποιημένη από το αποτέλεσμα, τα παράτησε και άφησε το ημιτελές πορτρέτο του φιλοσόφου στο καθιστικό. Οι δυο τους κοιτάζονταν κατάματα για βδομάδες, ώσπου μια μέρα στο πρόσωπο του Αριστοτέλη άρχισε να εμφανίζεται ο Μάριος, ένας παλιός φίλος.
«Τον Μάριο είχα να τον δω λίγα χρόνια κι έτσι τον κάλεσα στο σπίτι με τη γυναίκα του, τη Λίνα. Παρατηρώντας και συγκρίνοντας το πρόσωπό του με του Αριστοτέλη, βλέπαμε πως είχαν πανομοιότυπο στόμα, αυτιά, μαλλιά, μήκος μύτης, ακόμα και παρόμοιες ρυτιδώσεις στο μέτωπο και τα μάγουλα. Μακεδονικής καταγωγής άλλωστε και οι δύο», αφηγείται.
Η τελική εκδοχή του Αριστοτέλη πήρε τελικά τη χροιά των χειλιών του Μάριου και το πορτρέτο του αποτέλεσε αφορμή για ένα μακρύ ταξίδι έρευνας και δημιουργίας με στόχο τη μετουσίωση γλυπτών σε ζωγραφικές προσωπογραφίες. Έτσι, φτάσαμε σήμερα στην έκδοση αυτού του λευκώματος 39 ζωγραφικών αναπαραστάσεων επιφανών αρχαίων Ελλήνων, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Περίπλους με τίτλο «Το εντός Άγαλμα».
«Η ευθύνη ήταν μεγάλη», όπως αναφέρει στον πρόλογο, «αλλά δουλεύοντας αργά με τα πινέλα και χρωματίζοντας τα πετρωμένα χαρακτηριστικά, άρχισαν να ζωντανεύουν οικεία πρόσωπα, που κοιτούσαν τη δημιουργό τους».
Οι ομοιότητες με τους σύγχρονους Έλληνες δεν είναι λίγες, αφού όπως λέει και η εικαστικός «μας χωρίζουν μόνο εκατό περίπου γενιές από εκείνους», ενώ σύγχρονες μελέτες Γενετικής έχουν αποδείξει τη γενετική συνέχεια παλαιολιθικών και νεολιθικών πληθυσμών της Νότιας Βαλκανικής Χερσονήσου με αρχαίους και σύγχρονους Έλληνες.
Όσο για την ακρίβεια των αρχαίων προτομών στην απεικόνιση των υπαρκτών προσώπων, φαίνεται πως η απόδοση της «εσωτερικής τους σημασίας» είχε συχνά περισσότερη αξία από την πιστή αναπαράσταση των φυσικών χαρακτηριστικών. Παρατηρήθηκε δηλαδή μια «οπτική γλώσσα» με ποικιλία στην έκφραση της σκέψης, της προσωπικότητας και των συναισθημάτων που αποτυπώνονται στα γλυπτά πρόσωπα.
Αριστοτέλης
Το πορτρέτο βασίστηκε, κατά κύριο λόγο, στη μαρμάρινη προτομή του μουσείουKunsthistorisches της Βιέννης. Το αντίγραφο θεωρείται ιδιαιτέρως πιστό ως προς την ποιότητα της έκφρασης και των λοιπών λεπτομερειών. Ξένοι μελετητές, ορμώμενοι από προτομές του Αριστοτέλη, τονίζουν τη «στοχαστική έκφραση του προσώπου του, την εσωτερική του ένταση», ενώ διακρίνουν και μια «αξιομνημόνευτη ατομικότητα».
Όμηρος
Βασισμένο στην επινοημένη κεφαλή του Ομήρου, όπως αποδίδεται σε αντίγραφα έργου του 200 π.Χ., που εκτίθενται στο Βρετανικό Μουσείο και στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστώνης, ο Όμηρος παρουσιάζεται ως «ευγενικός γέροντας, με σεβάσμια, ηρωική φυσιογνωμία». Όσο για το μισάνοιχτο στόμα, μοιάζει να «ψιθυρίζει στίχους την ώρα της σύλληψής τους».
Ηρόδοτος
Παρουσιάζεται με ευφυές, εξεταστικό και καλοσυνάτο βλέμμα, ενώ η ζωγραφική του εξεικόνιση βασίζεται σε ερμαϊκή στήλη του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης.
Σωκράτης
Οι Αθηναίοι έστησαν άγαλμα στο Σωκράτη μετά το θάνατό του και έκτοτε η μορφή του εμφανίζεται με δύο τρόπους: είτε φαλακρός, με ελάχιστα μαλλιά και τριγωνική γενειάδα, είτε με πλουσιότερα μαλλιά, γένια και ρυτίδες, έχοντας μια έκφραση ενός «κάποιου πάθους».
Οι αμφισβητήσεις του Σωκράτη για τα πρότυπα της εποχής του, ενοχλούσαν. Έτσι το γλυπτό πορτρέτο του «αποτέλεσε ένα είδος επέκτασης του λόγου του, σαν μια προκλητική ισχυρή δήλωση». Ήταν «το ίδιο ενοχλητικό και απροκάλυπτα περιφρονητικό» με τις ερωτήσεις του ως προς της αρχές της καλοκαγαθίας, που εστίαζαν στην ευγενική κληρονομιά και φυσική τελειότητα των νέων ανδρών.
Σύμφωνα με αρχαίες περιγραφές, ο Σωκράτης ήταν εντυπωσιακά άσχημος και δεν φρόντιζε καθόλου την εμφάνισή του. Ήταν χοντρός, χαμηλού αναστήματος, με διογκωμένη κοιλιά, πλατύ επίπεδο πρόσωπο, κοντή πλατιά μύτη, χοντρά χείλη και μεγάλο στόμα. Το πορτρέτο της Σαραντέα έχει βασιστεί στο αντίγραφο της κεφαλής του, που ανήκει στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολης.
Θουκυδίδης
Η «επιβλητική και ισχυρά στοχαστική» μαρμάρινη κεφαλή του Θουκυδίδη, που εκτίθεται στοHolkham Hall στοNorfolk, αποπνέει μία «χαρακτηριστική ευγένεια πνεύματος και ηθικό κύρος». Ευρύ και υψηλό μέτωπο αυλακωμένο με τρεις ρυτίδες, μακρόστενα μάτια, κοντή γενειάδα διαμορφωμένη σε σειρές και δύο μικρές τούφες κάτω από το στόμα, συνθέτουν την εικόνα του αρχαίου ιστορικού.
Το λεύκωμα της Εύης Σαραντέα «Το εντός Άγαλμα», κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Περίπλους.
