ΜΕΛΒΟΥΡΝΗ.Σε έξι χρόνια κάθειρξη για παιδεραστία καταδικάστηκε ο καρδινάλιος Τζορτζ Πελ

Σε έξι χρόνια κάθειρξη για παιδεραστία, με την ελάχιστη υποχρεωτική διάρκεια της ποινής του να ανέρχεται σε τρία χρόνια και οκτώ μήνες, καταδικάστηκε ο Αυστραλός ρωμαιοκαθολικός καρδινάλιος Τζορτζ Πελ, μέχρι πρότινος τρίτος τη τάξει στην ιεραρχία του Βατικανού.

Απαγγέλλοντας την ποινή του καρδινάλιου στη Μελβούρνη, ο δικαστής Πίτερ Κιντ ανέφερε ότι στάθμισε από τη μια τα «ειδεχθή εγκλήματα» που διέπραξε ο 77χρονος ιεράρχης, και από την άλλη τόσο την προχωρημένη του ηλικία, όσο και το ότι «κατά τα άλλα διήγε ανεπίληπτο βίο».

Ο Πελ, το πλέον υψηλόβαθμο στέλεχος της ρωμαιοκαθολικής ιεραρχίας που έχει καταδικαστεί ποτέ για βιασμό ανηλίκου, κινδύνευε να του επιβληθεί ποινή έως και 50 ετών κάθειρξης για τα εγκλήματά του με θύματα δύο παιδιά της χορωδίας στη Μελβούρνη το 1996 και το 1997.

Αν και στηλίτευσε με αυστηρότητα την «αλαζονεία» του καρδινάλιου, ο δικαστής Κιντ συμπλήρωσε ότι ο ιεράρχης «είχε το δικαίωμα» να τύχει δίκαιης μεταχείρισης από τη δικαιοσύνη, ενώ καταδίκασε τη «νοοτροπία όχλου» που επιδεικνύει μερίδα της κοινής γνώμης, κρίνοντας πως στον Πελ «δεν άξιζε να μετατραπεί σε αποδιοπομπαίο τράγο» και επιμένοντας στο ότι δεν «δικαζόταν η ρωμαιοκαθολική εκκλησία».

Ο δικαστής απαρίθμησε στην αγόρευσή του οδυνηρές λεπτομέρειες για τα εγκλήματα του καρδινάλιου, που είχαν όπως είπε «βαθιές» και «διαρκείς» συνέπειες για τα θύματά του, τόσο για το ένα, που βρίσκεται ακόμα στη ζωή, όσο και για το δεύτερο, που πέθανε από υπερβολική δόση ηρωίνης το 2014.

Ο Πελ, που διαβεβαίωνε ότι είναι αθώος, καταδικάστηκε τον Δεκέμβριο για μια κατηγορία για σεξουαλική επίθεση και σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκου και για άλλες τέσσερις κατηγορίες για ασέλγεια με θύματα δυο μέλη εκκλησιαστικής χορωδίας.

Τα αγόρια ήταν 13 ετών την εποχή που εκτυλίχθηκαν τα γεγονότα, στο σκευοφυλάκιο του καθεδρικού ναού του Αγίου Πατρικίου της Μελβούρνης.

Η ετυμηγορία δεν αποκαλύφθηκε παρά στα τέλη του Φεβρουαρίου, αφού τερματίστηκε μια άλλη δικαστική διαδικασία που εκκρεμούσε σε βάρος του καρδινάλιου.

Η υπεράσπιση του Πελ έχει ασκήσει έφεση, που αναμένεται να εκδικαστεί τον Ιούνιο.

Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία πασχίζει το τελευταίο διάστημα να αντιμετωπίσει μια σειρά σκανδάλων σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών από ιερωμένους, από τις ΗΠΑ ως τη Χιλή, από τη Γερμανία ως την Αυστραλία.

Ο πάπας Φραγκίσκος έκανε λόγο δημόσια τον περασμένο μήνα για μια «μάχη μέχρις εσχάτων» εναντίον ενός «εγκλήματος που πρέπει να σβηστεί από το πρόσωπο της Γης».

Φτύστε τους. Πάπας Φραγκίσκος: Τα σκάνδαλα παιδεραστίας θυμίζουν τις ανθρωποθυσίες των παγανιστών

Η «οργή του Θεού» θα πέσει πάνω στους κληρικούς που είναι ένοχοι για σεξουαλική κακοποίηση διαμήνυσε ο προκαθήμενος της Καθολικής Εκκλησίας κατά τη διάρκεια της κυριακάτικης λειτουργίας στο Βατικανό, με την οποία ολοκληρώθηκε η σύνοδος για τα σεξουαλικά σκάνδαλα που είχε συγκαλέσει ο Πάπας Φραγκίσκος.

Στην ομιλία του, ο Πάπας Φραγκίσκος συνέκρινε την παιδεραστία στους κόλπους της Εκκλησίας με τις ανθρωποθυσίες που τελούσαν ορισμένες παγανιστικές θρησκείες και δεσμεύτηκε να βάλει τέλος στις πρακτικές συγκάλυψεις των σεξουαλικών σκανδάλων, στα οποία εμπλέκονται καθολικοί ιερείς.

«Το έργο μας με έκανε να συνειδητοποιήσω για μία ακόμη φορά πόσο ολέθρια είναι η μάστιγα της σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων, η οποία, ιστορικά, είναι ένα ευρύτατα διαδεδομένο φαινόμενο σε όλους τους πολιτισμούς και τις κοινωνίες.

»Η πράξη αυτή μου θυμίζει την μοχθηρή θρησκευτική πρακτική που κάποιες κουλτούρες εφάρμοζαν κάποτε τακτικά: της θυσίας ανθρώπινων πλασμάτων, και συχνά παιδιών, σε παγανιστικές τελετές».

«Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε με ταπεινότητα και κουράγιο ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το μυστήριο του κακού, που χτυπά με την μεγαλύτερη βιαιότητα τους πιο ευάλωτους, γιατί είναι πλασμένοι κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν του Ιησού» επισήμανε ο Πάπας Φραγκίσκος μιλώντας σε επισκόπους από όλον τον κόσμο, που είχαν συγκεντρωθεί στο Βατικανό.

Όπως τόνισε, «η δικαιολογημένη οργή των πολιτών αντανακλά την οργή του Θεού, ο οποίος νιώθει προδομένος και προσβεβλημένος» από όσους διαπράττουν αυτές τις ανόσιες πράξεις.

Υπέρ Θεού! Ιερείς είχαν καλόγριες για ερωτικές σκλάβες και τις βίαζαν, παραδέχτηκε ο Πάπας

Κληρικοί στους κόλπους της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας βίαζαν καλόγριες, τις οποίες ενίοτε κρατούσαν αιχμάλωτες και ως σκλάβες του σεξ, παραδέχτηκε για πρώτη φορά δημοσίως ο Πάπας Φραγκίσκος.

Κατά την ιστορική επίσκεψή του στη Μέση Ανατολή, ο ποντίφικας τόνισε ότι η Εκκλησία προσπαθεί να λύσει το πρόβλημα, σημειώνοντας ωστόσο ότι εξακολουθεί να υφίσταται.

Σύμφωνα μάλιστα με τον Πάπα, ο προκάτοχός του Πάπας Βενέδικτος αναγκάστηκε να κλείσει ένα μοναστήρι γυναικών, οι οποίες κακοποιούνταν σεξουαλικά.

Οι δηλώσεις του Πάπα πραγματοποιήθηκαν αφότου ο οργανισμός της Καθολικής Εκκλησίας για τις καλόγριες καταδίκασε, τον περασμένο Νοέμβριο, την «κουλτούρα της σιωπής και της μυστικότητας», η οποία τις εμπόδιζε από το να μιλήσουν, και εν μέσω των μακροχρόνιων αναφορών περί σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών από ιερείς.

Όπως στο Σκοπιανό! Σε άλλη γραμμή οι ΑΝΕΛ για τον χωρισμό Εκκλησία κράτους

«Οι θέσεις των Ανεξάρτητων Ελλήνων για τη Συνταγματική Αναθεώρηση είναι γνωστές και σταθερές. Η προσπάθεια για απομόνωση της Εκκλησίας δεν είναι αποδεκτή από εμάς», δήλωσε ο εκπρόσωπος των ΑΝΕΛ, Θεόδωρος Τοσουνίδης, αναφορικά με τον χωρισμό Εκκλησίας- Κράτουςπου θα επιχειρήσει η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ- ΑΝΕΛ.

«Πρέπει να έχουμε αίσθηση ποια είναι η πίστη, η πεποίθηση και η επιθυμία του ελληνικού λαού. Θα υπερασπιστούμε τη σχέση της Εκκλησίας με την ελληνική κοινωνία. Δεν θα επιτρέψουμε την περαιτέρω προσπάθεια απομόνωσής της» προσθέτει στη δήλωση του ο εκπρόσωπος των ΑΝΕΛ.

Καταλήγοντας, κ. Τοσουνίδης αναφέρει: «Τις επόμενες ημέρες ο πρόεδρος των Ανεξάρτητων Ελλήνων κ. Πάνος Καμμένος θα συναντηθεί με τον αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμο για να καθορίσουν από κοινού τη στάση τους κατά τη διαδικασία της Συνταγματικής Αναθεώρησης».

Σημειώνεται, πως πέρα από τις δημοσιογραφικές πληροφορίες επί του θέματος, για το ζήτημα πήρε θέση δημοσίως και ο υπουργός Δικαιοσύνης Σταύρος Κοντονής.

«Πρέπει να τεθεί κατά τη γνώμη μου το θέμα. Νομίζω έχουν ωριμάσει οι συνθήκες για να υπάρξει ο διαχωρισμός στο πλαίσιο της κατανόησης και των αμοιβαίων απόψεων, οι οποίες συγκλίνουν σε αυτό το θέμα. Οι σχέσεις κράτους - Εκκλησίας πρέπει να είναι διακριτές, και το κράτος και η Εκκλησία έχει να επιτελέσει ένα σπουδαίο ρόλο, στα πλαίσια της ελληνικής κοινωνίας, οπότε θεωρώ ότι αυτά τα ζητήματα εκσυγχρονισμού του δημόσιου βίου αλλά και περισσότερης ελευθερίας στην ορθόδοξη ελληνική Εκκλησία είναι κάτι το οποίο όλοι πρέπει να το θέλουμε», δήλωσε στην ΕΡΤ ο υπουργός Δικαιοσύνης, αναφορικά με τις σχέσεις κράτους - Εκκλησίας.

«Είναι αναγκαίος ο διαχωρισμός Κράτους - Εκκλησιάς γιατί θα συσπειρώσει μεγάλο μέρος του ΣΥΡΙΖΑ», δήλωσε από την πλευρά του ο βουλευτής Γιώργος Κυρίτσης. «Οι σχέσεις Κράτους - Εκκλησιάς είναι σημαντικότερες από το όνομα των Σκοπίων», πρόσθεσε σημειώνοντας πάντως ότι μπορεί να βρεθεί μια μέση οδός με τη συμφωνία της Εκκλησίας.

Εξάλλου, υπέρ του χωρισμού Εκκλησίας- Κράτους τάχθηκε με δηλώσεις του και ο Υφυπουργός Εξωτερικών Τέρενς Κουικ, λέγοντας ότι θα δώσει μάχη στο εσωτερικό των ΑΝΕΛ, όπου αναμένεται ζωηρή συζήτηση όπως είπε, για να περάσουν οι απόψεις του.

Απόψεις Ελλήνων ΗΠΑ -περί Αυτοκέφαλης Εκκλησίας στην Αμερική

Ο εκδότης του ομογενειακού περιοδικού Estiator Παν. Μακριάς.

Άρθρο του εκδότη του περιοδικού «Estiator» Παναγιώτη Μακριά

Ο λόγος του επιχειρηματία κ. Στάθη Βαλιώτη στην τελετή αποφοίτησης της Θεολογικής Σχολής στη Βοστώνη κατά την παραλαβή του διδακτορικού του διπλώματος, προκάλεσε μεγάλη αίσθηση και ενδιαφέροντα σχόλια στους εκκλησιαστικούς κύκλους και την ομογένεια. Είναι ο πρώτος γνωστός ομογενής με στενούς δεσμούς με την Κοινότητά μας, την Εκκλησία και με επταετείς σπουδές στην θεολογία που τάσσεται ανεπιφύλακτα υπέρ μιας Αυτοκέφαλης Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αμερική. Αυτήν την άποψη υποστηρίζει από καιρό το περιοδικό αυτό και με ψήφισμα του 1999 η OCL (Christian Orthodox Laity).

Τόσο τα λεχθέντα, όσο και οι ανακοινώσεις που ακολούθησαν, είναι χαρακτηριστικά της σοβούσης κρίσης στους κόλπους της Εκκλησίας και στο όλο καθεστώς της αναχρονιστικής «επαρχιακής» εξάρτησης από το Πατριαρχείο.

Έχουν ωριμάσει οι συνθήκες για πλήρη Αυτοκεφαλία και για αποτίναξη του ελέγχου και των απαράδεκτων επεμβάσεων που εμποδίζουν την πρόοδο της φθίνουσας Εκκλησίας μας. Σε άλλες σελίδες δημοσιεύουμε απόσπασμα του λόγου του κ. Βαλιώτη, ο οποίος τόνισε μεταξύ άλλων:

«Δεν γίνεται να διοικούμεθα από μια μικρή ομάδα ανθρώπων που βρίσκεται στην Τουρκία χωρίς ποίμνιο και χωρίς σκοπό μα ούτε και έργο καθώς και με διαφορετική ατζέντα…»

Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι κανείς από τους παρευρεθέντες ιεράρχες δεν απάντησε. Επικρίσεις ακούστηκαν μετά δύο ημέρες από το Τάγμα των Αρχόντων, το οποίο για πρώτη φορά στην ιστορία του εστράφη κατά του Αρχιεπισκόπου και των τριών παρόντων Μητροπολιτών. Σε ανακοίνωσή του, εξέφρασε «ανησυχία και αποκαρδίωση». Ακολούθησε μετά πενθήμερο ανακοίνωση της Αρχιεπισκοπής που μίλησε για «προσωπικές απόψεις των ομιλητών» στην τελετή με την διαβεβαίωση «αγάπης και τιμής» προς τον κ. Βαρθολομαίο και το Πατριαρχείο με το οποίο η Εκκλησία παραμένει «αρρήκτως συνδεδεμένη» ως «επαρχία» του Οικουμενικού θρόνου.

Πιστεύουμε στην διατήρηση πνευματικών δεσμών με το Πατριαρχείο και ελπίζουμε ότι η συζήτηση καλό είναι να συνεχιστεί, αλλά σε πολιτισμένο επίπεδο, χωρίς τις ακρότητες που χαρακτήρισαν τις επικρίσεις για τις αποφάσεις της Κληρικολαϊκής του 1972 για την Αυτονομία και την εισαγωγή της αγγλικής στην θεία λειτουργία.

Ύστερα από 46 χρόνια, όλοι εμείς που πολεμήσαμε εκείνες τις αποφάσεις από τις σελίδες του «Εθνικού Κήρυκα» και επικρίναμε τον Ιάκωβο, οφείλουμε να ομολογήσουμε το λάθος μας…

Π. Μακριάς

Δημοσιευτηκε στο

Panhellenicpost.com.

Ιερές αρπαχτές/ Η Εκκλησία ξεσπιτώνει πολίτες για να κάνει μπίζνες μέσω Airbnb;

Στον πειρασμό του Airbnb φαίνεται ότι υπέπεσε η Εκκλησία. Σύμφωνα με μαρτυρίες ενοικιαστών μιας πολυκατοικίας που βρίσκεται στην οδό Σαρρή στου Ψυρρή, ιδιοκτησίας της Μονής Πετράκη η οποία υπάγεται στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών, δεν τους ανανεώνεται η μίσθωση ενοικίασης.

Ο λόγος, όπως αποκάλυψε η εφημερίδα Documento της περασμένης Κυριακής είναι ότι η Μονή θέλει να κάνει τουριστικές μπίζνες μέσω Airbnb. Οι κάτοικοι συγκεκριμένα καταγγέλλουν ότι η απομάκρυνση γίνεται προκειμένου τα διαμερίσματά τους να αξιοποιηθούν μελλοντικά από τη μονή ως τουριστικά καταλύματα.

Τo τοπίο παραμένει θολό αναφορικά με το αν η μονή θα προχωρήσει στην κατασκευή τουριστικών καταλυμάτων (η ίδια το αρνείται), το σίγουρο πάντως είναι ότι η Εκκλησία επιλέγει να κάνει έξωση σε φτωχές οικογένειες σε μια δύσκολη οικονομικά περίοδο. Η συγκεκριμένη πολυκατοικία έχει 18 διαμερίσματα, στα οποία, όπως αναφέρουν οι ενοικιαστές, κατοικούν ως επί το πλείστον οικογένειες. 

Σύμφωνα με τις καταγγελίες τους, η μονή τους απέστειλε από τον περασμένο Γενάρη επιστολές με τις οποίες τους ανακοινώνει ότι μετά το πέρας της μίσθωσης του συμβολαίου, αυτό δεν θα ανανεωθεί, αφού «όλη η πολυκατοικία θα ανακαινισθεί σε μεγάλη κλίμακα λόγω αλλαγής της χρήσης αυτής». Αυτή η αλλαγή της χρήσης, σύμφωνα με τους ενοικιαστές, σημαίνει ότι η μονή υπέκυψε στον πειρασμό του Airbnb.

Η ίδια η Μονή πάντως μιλάει για κακοήθεια και μέσω του καθηγουμένου της αναφέρει ότι οι κάτοικοι «μένουν εδώ 15-20 χρόνια, τους αντιμετωπίσαμε με πολλή συμπάθεια και φιλευσπλαχνία σε όλη την περίοδο της κρίσης. Από 500 ευρώ που ήταν το ενοίκιο το κατεβάσαμε μέχρι και στα 100 ευρώ. Κάποιοι έκαναν έξι μήνες να πληρώσουν. Ούτε στείλαμε εξώδικα ούτε κάναμε μηνύσεις».

Ο καθηγούμενος αναφέρει περαιτέρω ότι «δεν έχουμε κάτι με τους ανθρώπους, ούτε τους πετάμε στον δρόμο. Απλώς όταν λήξει η σύμβαση δεν θα την ανανεώσουμε για πρακτικούς λόγους: το κτίριο –σύμφωνα και με τη γνώμη μηχανικών– χρειάζεται συντήρηση. Η πολυκατοικία θα δοθεί με διαγωνισμό σε κατασκευαστική εταιρεία, σύμφωνα με την έγκριση της Αρχιεπισκοπής Αθηνών. Μετά την ολοκλήρωση της ανακαίνισης θα επιστραφεί στη Μονή και θα δοθεί προς ενοικίαση».

Στην ερώτηση αν ήδη υπάρχουν σχέδια για τη μελλοντική αξιοποίηση της πολυκατοικίας, ο καθηγούμενος απάντησε πως «δεν υπάρχουν. Ούτε ισχύει ότι θα φτιάξουμε ξενοδοχείο. Τώρα το πώς η κατασκευαστική εταιρεία για να αποσβέσει αυτά τα ποσά θα εκμεταλλευτεί την πολυκατοικία, είναι κάτι που θα εξεταστεί από την κοινωνική υπηρεσία, την Αρχιεπισκοπή…» κατέληξε.

Διαβάστε ολόκληρο το ρεπορτάζ στο Documentonews.gr

ΕΠΙΚΑΙΡΟ. Πιστεύω εις ένα κοσμικό κράτος, χωρίς «Πατέρες» και «Παντοκράτορες»

Χθες, Τρίτη, 20 Μαρτίου, η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας,σε έκτακτη συνεδρίασή της, ακύρωσε την υπουργική απόφαση του τέως υπουργού Παιδείας Νίκου Φίλη, με την οποία άλλαξε ο τρόπος διδασκαλίας των Θρησκευτικών.

Γράφει ο Κωνσταντίνος Ταχτσίδης

Το ΣτΕ έκρινε πως η νέα διδασκαλία των θρησκευτικών «είναι ικανή να παρέμβει στον ευαίσθητο ψυχικό κόσμο των μαθητών που δεν διαθέτουν την κριτική αντίληψη των ενηλίκων και να τους εκτρέψει από την Ορθόδοξη Χριστιανική συνείδηση».

Σύμφωνα λοιπόν με τους δικαστές, το νέο πρόγραμμα σπουδών παρουσιάζει σοβαρές ελλείψεις ως προς το περιεχόμενο της Ορθόδοξης Χριστιανικής διδασκαλίας, καθώς στη νέα διδασκαλία των θρησκευτικών "δεν γίνεται αναφορά στην Αγία Ομοούσιο και Αδιαίρετο Τριάδα την οποία επικαλούνται στην επικεφαλίδα τους όλα τα Ελληνικά Συντάγματα και στη Γ΄ τάξη του Δημοτικού ο Ιησούς Χριστός παρουσιάζεται ως ξένος, ως προσδοκώμενος Μεσσίας, ως δάσκαλος που όλοι θαυμάζουν, ως αγαπημένος φίλος, όχι όμως ως Σωτήρας του κόσμου."

«Είστε άθεοι, μη μιλάτε για την εκκλησία», είχε πει πριν από λίγους μήνες –στη Βουλή- απευθυνόμενος σε αριστερούς βουλευτές, ο αντιπρόεδρος της ΝΔ, Άδωνις Γεωργιάδης, στη συζήτηση για το νομοσχέδιο για την ταυτότητα φύλου. Ένα νομοσχέδιο στο οποίο οι αναφορές για την εκκλησία από Βουλευτές της ΝΔ και της Χρυσής Αυγής είχαν την τιμητική τους. Το ίδιο είχε συμβεί και με το σύμφωνο συμβίωσης, το ίδιο συμβαίνει τώρα και με το θέμα της ονομασίας της πΓΔΜ και το νομοσχέδιο για τη φαρμακευτική κάνναβη. Την ίδια στιγμή, ο Μητροπολίτης Αμβρόσιοςδηλώνει πως αν είχε όπλο θα σκότωνε τους ομοφυλόφιλους, η ΝΔ και η Χρυσή Αυγή, έχουν πάρει εργολαβία τις αναχρονιστικές θέσεις της Ιεράς Συνόδου και ο αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος ανήμπορος να αντιδράσει, βρίσκεται έρμαιο της αδερφότητας της Χρυσοπηγής και του ακροδεξιού παρακράτους που εκτείνεται από τους ακραίους ιεράρχες και τρομοκράτες εθνικιστές μέχρι τις παρυφές (;) της ΝΔ.

Αντί η κρίση να μας κάνει σοφότερους, πιο αποφασισμένους και πιο ριζοσπάστες, συντηρητικοποίησε κι άλλο την κοινωνία.

Ήρθε όμως η ώρα να απαιτήσουμε να τελειώνει μια και καλή αυτή η «ανίερη», εξαμβλωματική σχέση Εκκλησίας και Κράτους. Να μάθουμε στα παιδιά μας την αλληλεγγύη και την αγάπη προς τον πλησίον, ως πανανθρώπινη προσφορά και όχι για την αποφυγή της κόλασης.

Ήρθε η ώρα να γράψουμε ένα νέο Σύμβολο της Πίστεως (το γνωστό «Πιστεύω»). Nα γράψουμε ιστορία:

Πιστεύω σε ένα κοσμικό κράτος, ορατών τε πάντων και αοράτων. Χωρίς θρησκευτικές εικόνες στα σχολεία, στα δικαστήρια και στις δημόσιες υπηρεσίες. Χωρίς θρησκευτικούς όρκους. Με πλήρη και καθολικό διαχωρισμό Εκκλησίας και Κράτους.

Πιστεύω σε ένα κοσμικό κράτος όπου θα σέβεται τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των πολιτών του, αλλά στο Σύνταγμά του η θρησκεία δε θα έχει καμία θέση αναφοράς.

Πιστεύω σε ένα κοσμικό κράτος οπού το μάθημα των θρησκευτικών δε θα λειτουργεί ως προσηλυτιστικός μηχανισμός, αλλά σαν μια χρήσιμη θρησκειολογία όπου τα παιδιά θα μαθαίνουν για όλες τις θρησκείες ως μάθημα ιστορικό, με πολυπολιτισμική προέκταση.

Πιστεύω σε ένα κοσμικό κράτος, που η ντροπή για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια που λέγεται υποχρεωτική πρωινή προσευχή στα σχολεία δε θα είναι αποδεκτή ούτε καν ως φάρσα, ως αστείο. Όπως και ο βάναυσος, υποχρεωτικός εκκλησιασμός για τους μαθητές.

Πιστεύω σε ένα κοσμικό κράτος που η εκκλησία δε θα έχει ούτε ένα δράμι ακίνητης και κινητής περιουσίας. Μια εκκλησία που σε κάθε Αμβρόσιο Καλαβρύτων θα αντιστοιχούν δέκα Αναστάσιοι Τιράνων.

Πιστεύω σε ένα κοσμικό κράτος, που η πίστη των πολιτών του δε θα είναι όπλο στα χέρια του κάθε ακροδεξιού πολιτικάντη.

Πιστεύω σε ένα κοσμικό κράτος που ο ιερέας δε θα διανοείται καν να επέμβει σε ζητήματα πολιτικών αποφάσεων

Πιστεύω σε ένα κοσμικό κράτος, που η εκκλησία θα είναι ένας φορέας που θα ζει και θα λειτουργεί αποκλειστικά με τη συνδρομή των πιστών. (Μια "Nova 3play" της θρησκείας. Παπάς/Εκκλησία/Λειτουργία, τρία σε ένα, με μηνιαία συνδρομή στα 26,71 ευρώ).

Πιστεύω στη δύναμη των ανθρώπων να σκέφτονται από μόνοι τους.

ΥΓ. Γιατί η εκκλησία της Ελλάδος δε δίνει τον ακριβή αριθμό και τα ονόματα των παιδιών που βρίσκονται στις εκκλησιαστικές δομές φιλοξενίας ανηλίκων παρά τις συνεχείς πιέσεις και αιτήματα της πολιτείας και των αρμόδιων υπηρεσιών; 

Το παραπάνω ερώτημα το παραθέτω τώρα καλή τη πίστη... αργότερα θα γίνει απαίτηση και δημοσιογραφική έρευνα σε βάθος.

Κ. ΤΑΧΤΣΙΔΗΣ- Απο Το Κουτί της ΠΑΝΔΩΡΑΣ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ο καρπός της παρακμής

ΥπΕξ για Σκοπιανό: Η ηγεσία της Εκκλησίας συμπορεύεται με το νεοναζιστικό μόρφωμα της Χρυσής Αυγής;

Αντίστροφη μέτρηση για το αποτεφρωτήριο στην Αθήνα (;)

Στα άκρα η κόντρα Εκκλησίας με Ραγκούση

Ανυποχώρητη η κυβέρνηση για τα ατομικά δικαιώματα - Τι απαντά στην Εκκλησία

Ελλάς, Ελλήνων Χριστιανών και νεοδημοκρατών

Ένα εκκλησάκι «θησαυρός» στο πάρκο Τρίτση

Φίλης: Η μεταρρύθμιση στις σχέσεις Κράτους – Εκκλησίας είναι αναγκαία

ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ. .Του Βασίλη Τσαπαλιάρη*

ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΣΑΠΑΛΙΑΡΗΣ
Κοινωνιολόγος, Εκδότης, Επιστ. Ερευνητής
της Γεν.Γραμ. Απόδημου Ελληνισμού

Oπτικές και απόψεις 

για το ρόλο  και τη 

συμβολή της Εκκλησίας 

Η Εκκλησία, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο αποτελεί μια συνεχή παρουσία,  υπεισέρχεται με πολλούς τρόπους στην σύγχρονη πραγματικότητα, παρά την πτώση του θρησκευτικού συναισθήματος και την ιεράρχηση κατ` εξοχήν  με κοσμικά κριτήρια  του σύγχρονου κόσμου.
Η παρουσία της στο χρόνο και στο χώρο, μπορεί να ιδωθεί ή και να  αποτιμηθεί από διάφορες κύριες ή δευτερεύουσας σημασίας οπτικές. Στην ελληνική περίπτωση από την οπτική της συμβολής της στη διαμόρφωση και τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης και τις αντινομίες που παρουσίασε επί τουρκοκρατίας σε σχέση με τα αιτήματα της εθνικής χειραφεσίας. Από τις σχέσεις της με την οθωμανική εξουσία, το ειδικό ιδεολογικό βάρος των διδαχών της,  την απήχηση τους στην θρησκευτική και κοινωνική συμπεριφορά των πιστών, αλλά και την πολιτική στάση τους απέναντι στην οθωμανική εξουσία. Από άλλες περισσότερο ή λιγότερο ενδιαφέρουσες οπτικές: από την σύγκρουση του χριστιανισμού με τον αρχαίο ελληνικό κόσμο, από την εξ ορισμού θέση και υπερεθνική αποστολή της Εκκλησίας.  Τη δογματική διδασκαλία της, την συμβολή της στην ελληνική παιδεία  και την αποτροπή εξισλαμισμού των ελληνικής καταγωγής πληθυσμών, που ορισμένοι τονίζουν εμφατικά. Ή τέλος από την ιστορική οπτική της παρουσίας της ως ρυθμιστικού  παράγοντα στην κοινοτική οργάνωση επί οθωμανικής αυτοκρατορίας, όπως και σήμερα στην περίπτωση της κοινοτικής οργάνωσης του Ελληνισμού της Διασποράς.
Ι. Αντικρουόμενες  απόψεις
   Εξετάζοντας εδώ, κατά κύριο λόγο την παρουσία της στον ιστορικό κόσμο της οθωμανικής αυτοκρατορίας και της εθνικής εθνεγερσίας, επικρατέστερη ως τώρα άποψη  αποτελεί αυτή που θεωρεί ότι η Εκκλησία συντηρούσε την εθνική συνείδηση και εξαγίαζε την εξέγερση εναντίον των αλλοθρήσκων. Ωστόσο, αποτελεί άποψη που φαίνεται να χάνει συνεχώς έδαφος από την συνεχώς ανανεωμένη ιστορική έρευνα και την αναψηλάφηση των δεδομένων. Μια από τις πολλές διιστάμενες, αλλά ανερχόμενες  απόψεις για τον ρόλο και τη συμβολή της Εκκλησίας επί τουρκοκρατίας εμφανίζεται να υποστηρίζει, πως αντίθετα με την άποψη ότι η Εκκλησία συντηρούσε την εθνική συνείδηση και εξαγίαζε την εξέγερση εναντίον των αλλοθρήσκων,  αντιθέτως, ο ελληνικός λαός, ασπαζόμενος τις δογματικές διδαχές της Ορθόδοξης Εκκλησίας, παρουσιάζεται να  δέχτηκε με χριστιανική εγκαρτέρηση την τουρκική κατάκτηση. Μάλιστα, ως έχει λεχθεί, ως «παιδείαν Θεού διά τας αμαρτίας ημών», παρά ως μια εθνική καταστροφή που υπαγόρευε την αντίσταση των χριστιανών στους Οθωμανούς κατακτητές και την στήριξη σε αυτό τον αγώνα της Εκκλησίας ως υποτιθέμενης «μητέρας-τροφού» του έθνους. «Την αντίληψη αυτή», ως «παιδείας Θεού» όπως αναφέρεται σε σχετική προσέγγιση, «είχε υιοθετήσει ή υπαγόρευε η Ανατολική Εκκλησία, ακολουθώντας την πανάρχαιη εβραιοχριστιανική αντίληψη για τον ρου της ανθρώπινης ιστορίας» ( Πατρινέλης Χ., 1998: 60)
   Ο Ν. Σβορώνος, στο έργο του Το Ελληνικό έθνος. Γένεση και Διαμόρφωση του Νέου Ελληνισμού (2004), παρότι σε πολλά σημεία αποδίδει αρνητικά πρόσημα στο ρόλο του χριστιανισμού θεωρώντας ότι η αποδοχή και η επικράτηση του προκάλεσε βαθμιαία εξασθένιση της συνείδησης του Ελληνισμού , σε άλλο σημείο φαίνεται να θεωρεί θεμελιακή τη συμβολή της Εκκλησίας στη διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας. Υπό το πρίσμα της συμβολής της στην ελληνική παιδεία, της αποτροπής εξισλαμισμού των ελληνικών πληθυσμών και του γεγονότος ότι η εθνική ιδέα συνδέθηκε  με τη χριστιανική ορθοδοξία και την  Εκκλησία (Σβορώνος Ν., 2004: 84).
   Είναι πράγματι γεγονός ότι εθνική ιδέα ειδικά υπό τις συνθήκες της οθωμανικής κατάκτησης υπερκεράστηκε με χριστιανικό περιεχόμενο. Ωστόσο, έχοντας υπόψη την υπερεθνική αποστολή της Εκκλησίας και το ιστορικό υπόβαθρο της σύγκρουσης της χριστιανικής θρησκείας με τον Ελληνισμό και την ελληνική σκέψη, πέραν από τα όσα οικειοποιήθηκαν οι πατέρες της Εκκλησίας να θεμελιώσουν τη δογματική της, η συμβολή αυτή, ως προς την παιδεία του γένους, ασκούμενη  κατά κύριο λόγο σε σχέση με τη θρησκευτική της αποστολή, είναι προφανές ότι απέρρεε από τα εξ ορισμού  καθήκοντα και τα καλώς εννοούμενα  συμφέροντα της Εκκλησίας.  Αυτό, είναι προφανές από το έντονα θρησκευτικό περιεχόμενο που έδωσε στην παρεχόμενη ελληνόγλωσση εκπαίδευση, όπως προκύπτει από τη διδασκόμενη ύλη και την κατεύθυνση της παιδείας υπό την αιγίδα της . Υπό αυτή την έννοια, μπορούμε να πούμε ότι η παρερχόμενη από την Εκκλησία εκπαίδευση  στόχευε πρωτίστως στη χριστιανική αγωγή, στην παραγωγή και αναπαραγωγή πιστών στην Εκκλησία. Πράγμα που δεν φαίνεται να έχει απασχολήσει ως τώρα την ελληνική ιστοριογραφία, έτσι που πολλοί εξαίρουν το ρόλο της, ατεκμηρίωτα σε σχέση με αυτή την παράμετρο της παρουσίας της στην ελληνική παιδεία. 
Εκτός αυτού, για την  παρεχόμενη διδασκαλία, η οποία γινόταν κυρίως από μοναχούς, από περιηγητές εκείνης της εποχής, φέρεται οι μαθητές να κατέβαλαν δίδακτρα . Από την άλλη, κατά τους δύο τελευταίους αιώνες της τουρκοκρατίας, αντιθέτως, με τα λεγόμενα της Εκκλησίας για τη συμβολή της στην παιδεία, όπως προκύπτει από τη νεώτερη  ιστορική έρευνα, «η ίδρυση και η λειτουργία των περισσότερων σχολείων του ελληνικού χώρου οφείλονται στο ενδιαφέρον των κοινοτήτων, που ανέλαβαν όχι μόνον την μισθοδοσία των δασκάλων αλλά και τη φροντίδα για την παροχή υποτροφιών στους μαθητές» (Σφυρόερας Β., 1998: 28). Πέραν δε τούτου, είναι ευρύτερα γνωστό, πως η ίδρυση και η χρηματοδότηση πλήθους σχολείων την εποχή εκείνη οφειλόταν στη γενναιοδωρία διαφόρων φιλογενών, κατά μεγάλο μέρος προερχομένων από τον παροικιακό Ελληνισμό των διαφόρων χωρών.
   Ιδωμένη από αυτή την ιδιαίτερη οπτική, η εισφορά της στην ελληνική παιδεία, εξυπηρέτησε τη διατήρηση του χριστιανισμού και την  επικοινωνία της Εκκλησίας με το ποίμνιο της, σε τελευταία ανάλυση την επιβίωση της ίδιας της Εκκλησίας. Δεν στόχευε, εξ ορισμού, εκ του αντικειμένου της αποστολής της  στην διατήρηση του ελληνισμού ως διακριτής εθνότητας, στην εξυπηρέτηση της ελληνικής εθνικής ιδέας. Ιδέα, η οποία μάλιστα υπό τις επιδράσεις του χριστιανισμού, την ανεθνική αποστολή της Εκκλησίας και τις σχέσεις της με την οθωμανική εξουσία υπέπεσε σε χειμέρια νάρκη ως προς τις μεγάλες μάζες του Ελληνισμού. Για να αναβιώσει τα νεώτερα χρόνια με την Επανάσταση του `21 υπό τις επιδράσεις των ιδεών της  Γαλλικής Επανάστασης και του Διαφωτισμού, την αστική ανάπτυξη του παροικιακού Ελληνισμού και την καθοδική και διαλυτική πορεία ισχύος της οθωμανικής αυτοκρατορίας.
ΙΙ. Η συμβολή «άλλων δυνάμεων» στη διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης
   Είναι βέβαια γνωστό πως οι Έλληνες δεν περίμεναν την Γαλλική Επανάσταση και το Διαφωτισμό για να ξεσηκωθούν, όπως έδειξαν τα προ της Γαλλικής Επανάστασης προεπαναστατικά κινήματα.
Ο Σβορώνος αναφερόμενος σε αυτά σε σχέση με την παρουσία και τη συμβολή της Εκκλησίας, υποστηρίζει ότι  «στους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας η Εκκλησία όχι μόνο δεν ανατίθεται στα απελευθερωτικά κινήματα που υποκινούνται από τις δυτικές χριστιανικές δυνάμεις, αλλά συχνά συμμετέχει ενεργά και πολλές φορές τα κατευθύνει». (σ. 85)
 Ωστόσο, στην προκειμένη περίπτωση, αντιπαρέρχεται το γεγονός ότι τα κινήματα αυτά υπήρξαν αδύναμα, μικρής λαϊκής συμμετοχής, και όπου συμμετέχουν σε αυτά κληρικοί εμφανίζονται να συμμετέχουν αποσπασματικά, ιδία πρωτοβουλία και κατά παρέκκλιση της γραμμής νομιμοφροσύνης του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελούν τα αποτυχημένα κινήματα  του Μητροπολίτη  Λαρίσης Διονύσιου (1600 και 1611). Κινήματα,  τα οποία, αν και υπήρξαν τα πιο σημαντικά στους πρώιμους χρόνους της τουρκικής κατάκτησης, αντί να τύχουν ευρείας υποστήριξης έστρεψαν εναντίον τελικά και τις μάζες, αλλά και την ίδια την Εκκλησία. Η τελευταία μάλιστα, κατά τις σχετικές ιστορικές αναφορές, τον αφόρισε , και οι άνθρωποι της τον παρώδησαν  ως «Σκυλόσοφο», παρά  την επικρατούσα άποψη ότι η Εκκλησία συντηρούσε την εθνική συνείδηση και εξαγίαζε την εξέγερση εναντίον των αλλοθρήσκων.

   Ο Σβορώνος, σε άλλο σημείο στο προαναφερόμενο έργο, προφανώς αναλογιζόμενος την πολυπλοκότητα  του ζητήματος και την ευρύτητα του περιεχομένου της εθνικής συνείδησης η οποία δεν αποτελεί μονοδιάστατο φαινόμενο, σημειώνει σχετικά ότι: «Ο πλουτισμός του περιεχομένου της εθνικής συνείδησης των Ελλήνων, η προσπάθεια της αποσαφήνισης και της εναρμόνισης των διαφόρων στοιχείων που την συνθέτουν, θα γίνει ουσιαστικά από τις δυνάμεις που αναπτύχθηκαν σε αντίθεση με την τουρκική κατάκτηση και έξω από αυτήν» (Σβορώνος Ν., 2004: 92). Αυτές, ως αναφέρεται στη συνέχεια, ήταν οι αντάρτικες ομάδες που σχηματίστηκαν από τα πρώτα χρόνια της κατάκτησης, οι οποίες  αντετίθεντο  στο πνεύμα της παθητικής αντίστασης και της προσαρμογής των ηγετικών ομάδων του Ελληνισμού, κι ακόμα οι ομάδες των λογίων μεταναστών στην Δύση. Λόγιοι,  οι οποίοι καλλιεργούσαν  την ιδέα της σύνδεσης με την αρχαία Ελλάδα και την ιδέα της συνέχειας του Ελληνισμού, που, ως αναφέρει, «… είχε εν τω μεταξύ εγκαταλειφτεί από την Εκκλησία» (Σβορώνος Ν., 2004: 93). Η δράση των λογίων αυτών, όπως αναφέρει σε άλλο σημείο, «συνδέει τον Ελληνισμό και την εθνική ιδέα με το πνεύμα της δυτικής Αναγέννησης και τον ανθρωπισμό».

ΙΙΙ. Η συμβολή του παροικιακού Ελληνισμού
   Σε αντιδιαστολή με την Εκκλησία, στις «άλλες δυνάμεις»,  ιδιαίτερα ειδικό βάρος, μπορεί να λεχθεί, είχε ο Ελληνισμός της Διασποράς, ο οποίος συγκροτούσε τον κύριο κορμό της τότε αστικής τάξης διασκορπισμένος και συγκροτημένος σε ελληνικές παροικίες και κοινότητες  σε διάφορες χώρες . Το ειδικό του βάρος ήταν αναπόφευκτα μεγάλο, καθώς η ανάπτυξη του εμπορίου και η συσσώρευση κεφαλαίων στα χέρια Ελλήνων εμπόρων έδωσε την δυνατότητα να διαθέτουν αξιόλογα χρηματικά ποσά για τη γενίκευση και την άνοδο της ελληνικής παιδείας και την προετοιμασία του αγώνα. Με την ίδρυση και συντήρηση ελληνικών εκπαιδευτικών και πολιτιστικών ιδρυμάτων. Τόσο σε όλες τις περιοχές της ελληνικής διασποράς, όσο και στον ελλαδικό χώρο,  θεωρώντας ότι η παιδεία, με τη νεωτερική έννοια, προείχε και αποτελούσε προϋπόθεση για την εθνική χειραφεσία και την πολιτική αποκατάσταση του Ελληνισμού. Μάλιστα, η κίνηση αυτή συνδεδεμένη με την προσπάθεια εισαγωγής των νεωτερικών ιδεών του Διαφωτισμού  στην ελληνική παιδεία από την Ευρώπη και την παλιννόστηση Ελλήνων της διασποράς που είχαν φοιτήσει σε ξένα πανεπιστήμια και ανάλαβαν θέσεις διδασκαλίας,  φέρεται να αντιμετώπισε σοβαρές αντιδράσεις από την  Εκκλησία. Ως προς τα διδασκόμενα αντικείμενα (αστρονομία, φυσική, μαθηματικά,  κ.λπ. ), αλλά  και ως προς τις νεωτερίζουσες φιλοσοφικές θέσεις των διδασκόντων. Όπως. Π.χ.  του Μεθόδιου Ανθρακίτη,  τον οποίο η Ιερά Σύνοδος καταδίκασε (1723) και υποχρέωσε να καούν τα επίδικα φιλοσοφικά του τετράδια, όπως και ορισμένων διδασκόντων στην «Ηγεμονική Ακαδημία» του Ιασίου (Μοισιόδακα, κ.ά.) οι οποίοι υποχρεώθηκαν να απομακρυνθούν. (Πατρινέλλης Χ., 1998: 42-43, Αγιάνογλου Π., 1982: 19)
   Οι δράσεις των Ελλήνων αστών, ωστόσο, δεν ήταν μόνο προσανατολισμένες στην υποστήριξη της ανάπτυξης της Ελληνικής Παιδείας και των Γραμμάτων, πους τους έφερναν σε σύγκρουση με την Εκκλησία και την οθωμανική αυτοκρατορία. Το σπουδαιότερο:  όταν έφθασε η ώρα της προετοιμασίας για τον ένοπλο αγώνα και το ξέσπασμά του, οι Έλληνες της διασποράς ήταν έτοιμοι και πρόθυμοι να τον υποστηρίξουν ενεργά, ως αρωγοί στο έργο της Φιλικής Εταιρείας, αλλά και ως ένοπλοι στο κίνημα της επανάστασης του 1821. Πράγμα για το οποίο αναφέρεται με πολύ γλαφυρότητα, το 1858,  στα «Απομνημονεύματα» του ο Φωτάκος (Φώτιος Χρυσανθόπουλος,  1798-1879), υπασπιστής του Θ. Κολοκοτρώνη, ανατρέχοντας και στις περιστάσεις υπό τις οποίες κατόρθωσαν να εξεγερθούν:
 «Εις όλους τους Έλληνας», όπως γράφει ο Φωτάκος,  υπήρχε πατροπαράδοτος η ιδέα της ελευθερώσεως των… Αλλ` εχρειάζοντο και περιστάσεις να τους συντρέξουν εις τούτο βοηθητικαί και τοιαύται δεν έλλειψαν…».
«Όχι δε ολίγον εξύπνισε το πνεύμα των Ελλήνων προς την ελευθερίαν και η Γαλλική επανάστασις του 1789… βλέποντες τους άλλους Ευρωπαίους ελευθέρους και ευτυχείς και τον εαυτόν των δούλον και  καταφρονεμένον».
Κατά το 1817 άρχισαν να έρχονται εις την Ελλάδα… διάφοροι απόστολοι της Φιλικής Εταιρείας, καθώς ο μεγαλόνους Αναγνωσταράς… ο Αρχ. Γρηγόριος Φλέσσας… … έμβαιναν κάθε ημέραν εις την Πελοπόννησον, και ακατηχούσαν πρώτον όλους τους κλέπτας… έπειτα τους αρχιερείς και αυτοί μαζί με τους άλλους τους Ελληνοδιδασκάλους … ολίγον κατ` ολίγον και τους άρχοντας και τον μικρότερον λαόν» (Φωτάκος, 1858: 2-5).
Θα χρειαστούν λοιπόν, οι «άλλες δυνάμεις»,  κατά καθοριστικό δε τρόπο ο τότε Ελληνισμός της Διασποράς από τους κόλπους του οποίου προήλθε η Φιλική Εταιρεία και οι επιφανέστεροι φιλικοί για να διαμορφώσουν με καθοριστικό τρόπο τις υλικές και πνευματικές προϋποθέσεις διαμόρφωσης της νεοελληνικής εθνικής συνείδησης. Να συνειδητοποιεί η ανάγκη της εθνεγερσίας και να εγερθεί συνολικά ο λαός και αναπόφευκτα ο ως τότε αδρανής κλήρος που δεν συμμετείχε ενεργά πειθαρχώντας  στην επίσημη πολιτική νομιμοφροσύνης του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην οθωμανική εξουσία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Αγιάνογλου Π., 1982, Το Πέρασμα από τη Φεουδαρχία στον Καπιταλισμό στην Ελλάδα, έκδοση του συγγραφέα, Αθήνα.
Αρβανίτη Ι. Βασιλείου, (επιθεωρητή σχολείων), Η Εκπαίδευσις των Ελληνοπαίδων επί Τουρκοκρατίας.  αχρ. έκδοση του συγγραφέα, Αθήνα
Πατρινέλης Χ., 1998, «Αντιτουρκικές κινήσεις και εξεγέρσεις (15ος-17ος αιώνας)», στο Ελλάς. Η Ιστορία και ο Πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους. Από τις Απαρχές μέχρι Σήμερα, Εκδ. Οργανισμός Πάπυρος, 1998, Αθήνα, τόμος 2ος, σ. 60-62.
Πατρινέλλης Χ., 1998, «Η εκπαίδευση κατά την τουρκοκρατία. Σχολεία και δάσκαλοι στην Ελληνική Ανατολή (15ος -17ος αιώνας)» στο Ελλάς. Η Ιστορία και ο Πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους. Από τις Απαρχές μέχρι Σήμερα, Εκδ. Οργανισμός Πάπυρος, 1998, Αθήνα, τόμος 2ος, σ. 38-43
Σβορώνος Ν., 2004, To Ελληνικό Έθνος. Γένεση και Διαμόρφωση του Νέου Ελληνισμού, εκδ. Πόλις, Αθήνα.
Σφυρόερας Β., 1998, «Κοινότητες και συντεχνίες», στην εγκυκλοπαιδική  σειρά  Ελλάς, εκδ.  Οργανισμός Πάπυρος, 1998, Αθήνα, τόμος 2ος, σ. 27-29.
Φωτάκος (Φώτιος Χρυσανθόπουλος), 1858, Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, τύποις και βιλιοπωλείο  Π.Λ. Σακελαρίου, Αθήνα
http://btsapway.blogspot.gr


Δημοσιεύσεις άρθρου «Εκκλησία και νέος ελληνισμός. Οπτικές και απόψεις για το ρόλο και τη συμβολή της Εκκλησίας»:

Παροικιακό Βήμα, έντυπη έκδοση, Αυγ. 2015, σ. 13
http://www.greektribune.com.au/pdfs/august2015.pdf
Νέος Κόσμος  13.08.15. Ψηφιακή έκδοση
http://neoskosmos.com/news/el/node/50381
The Panhellenic Post 13.08.15.  Ψηφιακή έκδοση
http://panhellenicpost.com/archives/131141


http://btsapway.blogspot.gr