Ο Ανδρέας Γεωργίου Παπανδρέου (5 Φεβρουαρίου 1919-23 Ιουνίου 1996) υπήρξε μια πολιτική προσωπικότητα που άφησε ανεξίτηλα τα ίχνη της πάνω στη σύγχρονη ελληνική ιστορία.
Στο αεροπλάνο της επιστροφής για την πατρίδα μετά την πτώση της χούντας, 16 Αυγούστου 1974 (φωτ. Αρχείο «Ε»)Δήλωνε ότι ήταν σοσιαλιστής που διαχώριζε τη θέση του από τη σοσιαλδημοκρατία. Σε συνέντευξή του προς τη γαλλική εφημερίδα «Liberation» το 1978 τόνισε ότι «το ΠΑΣΟΚ δεν είναι κόμμα σοσιαλδημοκρατικό. Είναι κόμμα σοσιαλιστικό. Η σοσιαλδημοκρατία αποτελεί σωσίβιο του σύγχρονου μονοπωλιακού καπιταλισμού».
Ως σοσιαλιστής έδωσε έμφαση στο δημόσιο τομέα και στη διάρκεια της πρωθυπουργίας του τέθηκαν οι βάσεις του Εθνικού Συστήματος Υγείας που παρ' όλες τις αδυναμίες του αποτελεί τη βάση για τη μελλοντική του καλυτέρευση και τον εκσυγχρονισμό.
Η εξωτερική πολιτική
Στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής ο Ανδρέας ακολούθησε μια πολυδιάστατη πολιτική που είχε εγκαινιάσει ο Κωνσταντίνος Καραμανλής μετά την πτώση της δικτατορίας. Αλλά ο Παπανδρέου προχωρούσε ακόμα περισσότερο, έβλεπε πολύ θετικά το χώρο των Αδεσμεύτων, γι' αυτό άλλωστε στο γραφείο του είχε μια φωτογραφία του Τίτο. Μιλούσε μεταξύ των άλλων για τη δημιουργία ενός «μεσογειακού μπλοκ», αφού «η Νότια Ευρώπη και η Βόρεια Αφρική καθώς και η Μέση Ανατολή έχουν πολλά κοινά συμφέροντα» και έπρεπε να συντονιστούν ώστε «να αντιμετωπίσουν την εξάρτηση και τις παρεμβάσεις των μεγάλων του Βορρά».
Οι τάσεις του Ανδρέα προς μια πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική είχαν διαφανεί πριν ακόμα από την επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας στην Ελλάδα, το 1967.
Διέβλεπε ότι το διπολικό σχήμα των υπερδυνάμεων στον κόσμο βάραινε καταθλιπτικά και επηρέαζε τις εσωτερικές εξελίξεις στις μικρές χώρες.
Εξόριστος, την εποχή της δικτατορίας, στη Στοκχόλμη της Σουηδίας θα γράψει:
«Ο θάνατος της δημοκρατίας στην Ελλάδα δεν αποτελεί μεμονωμένο φαινόμενο. Είναι μια μόνο άποψη του ανταγωνισμού ανάμεσα στην επεκτατική καπιταλιστική αυτοκρατορία των Ηνωμένων Πολιτειών και στο γραφειοκρατικό πατερναλιστικό φρούριο της Σοβιετικής Ενωσης - του ανταγωνισμού ανάμεσα σε δύο υπερδυνάμεις που είναι αποφασισμένες να διατηρήσουν τη διαίρεση του κόσμου σε δύο ψυχροπολεμικά στρατόπεδα, να μεταμορφώσουν τους συμμάχους τους σε δορυφόρους και να εξαλείψουν απ' όλο τον κόσμο κάθε τάση ουδετεροποίησης».
Αριστερές ευαισθησίες
Από τα νεανικά του χρόνια ο Α. Παπανδρέου είχε εκδηλώσει αριστερές ευαισθησίες.
Στη διάρκεια της δικτατορίας Μεταξά άρχισε να μελετά τον Τρότσκι και ηγήθηκε μιας αντιστασιακής φοιτητικής οργάνωσης. Ανάμεσα στα μέλη της ομάδας ήταν και ο Κορνήλιος Καστοριάδης. Ο Ανδρέας συνελήφθη προς το τέλος της άνοιξης του 1939. Πολύ αργότερα ο Καστοριάδης με επιστολή του θα υποστηρίξει ότι ο Ανδρέας δεν τηρούσε τους συνωμοτικούς κανόνες και οι δυνάμεις Ασφαλείας πέτυχαν έτσι να συλλάβουν τους αντιστασιακούς συνεργάτες του. Αλλά αυτό δεν επιβεβαιώθηκε ούτε διαψεύστηκε από άλλη πλευρά.
Μετά την απελευθέρωσή του ο Ανδρέας έφυγε στις Ηνωμένες Πολιτείες. «Ο ελληνο-ιταλικός πόλεμος -έγραψε ο ίδιος- με βρήκε φοιτητή στο Χάρβαρντ. Η απελευθέρωση της Ελλάδας και η αιματηρή της συνέχεια με βρήκε στο Αμερικανικό Ναυτικό. Κατατάχθηκα εθελοντής το 1943 και υπηρέτησα μέχρι τον Απρίλιο του 1946, όταν, μετά την απόλυσή μου, επέστρεψα στο Χάρβαρντ σαν καθηγητής».
Γύρισε στην Ελλάδα το 1959, περί τα 20 χρόνια μετά την αναχώρησή του.
Ηρθε ως Ελληνοαμερικανός οικονομολόγος που ο πρωθυπουργός Καραμανλής τού προσέφερε μια σημαντική θέση.
Η επιστροφή στην Ελλάδα
Η επιστροφή του Ανδρέα στην Ελλάδα συνέπεσε χρονικά με το νέο αμερικανικό προσανατολισμό για τη δημιουργία ενός «εθνικού» κεντρώου κόμματος που θα περιόριζε την εκλογική επιρροή της Αριστεράς που ήταν ιδιαίτερα σημαντική στις εκλογές του 1958.
Οι Αμερικανοί φαίνεται ότι στο νέο κεντρώο κόμμα επιθυμούσαν ένα σημαντικό ρόλο του Ανδρέα, που με τη σύζυγό του Μάργκαρετ στις ΗΠΑ ήταν ένθερμοι υποστηρικτές του Δημοκρατικού Κόμματος.
Το Δημοκρατικό Κόμμα και ο υποψήφιός του Τζον Κένεντι κέρδισαν τις εκλογές του 1960 και από τις αρχές του 1961 κυβερνούσαν στις ΗΠΑ.
Ο Ανδρέας παρατήρησε ότι οι άνθρωποι της αμερικανικής πρεσβείας στην Αθήνα «με θεωρούσαν Ελληνοαμερικανό που ήταν σε θέση να αντιληφθεί τις απόψεις τους» και ήθελαν να επηρεάσει τον πατέρα του, Γεώργιο Παπανδρέου, αρχηγό του νέου κόμματος της Ενώσεως Κέντρου (Ε.Κ.) προς την επιθυμητή κατεύθυνση.
Αλλά ο Α. Παπανδρέου επηρέασε τον πατέρα του ακριβώς προς την αντίθεση κατεύθυνση από εκείνη που επιθυμούσαν οι Αμερικανοί, προτρέποντάς τον να ξαναβρεί τον παλιό καλό εαυτό της νεότητάς του τότε που ήταν ένας συνεπής αντιμοναρχικός δημοκράτης.
Εκλογές «βίας και νοθείας»
Τις εκλογές του Οκτωβρίου 1961 η Ε.Κ. τις χαρακτήρισε «βίας και νοθείας» και κήρυξε τον Ανένδοτο Αγώνα που υποστήριξε έντονα και ο Ανδρέας, ο οποίος έμπαινε για τα καλά στην πολιτική. Αντίθετα, ο Αμερικανός πρέσβης στην Αθήνα Ελις Μπριγκς τις χαρακτήρισε «αδιάβλητες», εκθειάζοντας με άλλη ευκαιρία τον Ελληνα πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή. Μέσα σε μια περιπετειώδη πολιτική εποχή, τον Φεβρουάριο του 1964, η Ε.Κ. κατήγαγε περιφανή νίκη στις εκλογές κερδίζοντας το 52,7% των ψήφων.
Ο Γ. Παπανδρέου έγινε πρωθυπουργός, ενώ ο Ανδρέας ανέλαβε το υπουργείο Προεδρίας.
Τότε ο Α. Παπανδρέου διαπίστωσε ότι η ελληνική ΚΥΠ εχρηματοδοτείτο από τη CIA. Αλλά η παραμονή της Ε.Κ. στην εξουσία θα είναι βραχύβια, μόλις 17 μήνες (Φεβρουάριος 1964 - Ιούλιος 1965), αφού έχει ν' αντιμετωπίσει το Παλάτι, τους Αμερικανούς και το σκληρό πυρήνα της Δεξιάς που ελέγχουν στην ουσία τον κρατικό μηχανισμό.
«Κόκκινο πανί»
Ο Ανδρέας θεωρείται «κόκκινο πανί» για τους αντιπάλους του καθώς συνεχίζει ν' αμφισβητεί τη νομιμότητα εκείνων που ανέτρεψαν τη λαοπρόβλητη κυβέρνηση.
Από τον Ιούλιο του 1965, μετά την ανατροπή της κυβέρνησης του Γ. Παπανδρέου, ο Βρετανός πρέσβης Ραλφ Μάρεϊ υπέδειξε ότι «η καλύτερη λύση για την Ελλάδα και τους συμμάχους της είναι μια Ενωσις Κέντρου διαιρεμένη» ώστε να υπερνικηθούν «το γεροντικό πείσμα του ηγέτη της και οι συνοδοιπορικές ιδιορρυθμίες του συνωμοτούντος υιού του».
Το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 αιφνιδίασε τον Ανδρέα, όπως και όλο τον πολιτικό κόσμο. Στρατιωτικό τμήμα τον συνέλαβε στο σπίτι του ενώπιον της οικογένειάς του. Καθώς τον μετέφεραν στον τόπο κράτησης, ο λοχαγός που τον συνόδευε του φώναξε: «Βλέπεις τι έχεις κάνει Αντρέα; Τα 'βαλες με το καθεστώς. Πλήρωνε τώρα».
Η πρώτη λογική συνέπεια αυτής της άποψης θα ήταν ο υιός Βαρβιτσιώτη να εκδιωχθεί κακήν κακώς από τη Νέα Δημοκρατία. Όχι μόνο δεν έγινε κάτι τέτοιο, όχι μόνο δεν του έγιναν αυστηρές συστάσεις αλλά απεναντίας έγινε και υπουργός εμπορικής ναυτιλίας. Αυτός δηλαδή που μας συνιστά να “σκοτώσουμε” τα σπίτια μας σε μια τέτοια αγορά, θα αναλάβει να διαχειριστεί τη σχέση της πολιτείας με τον εφοπλιστικό κόσμο.
