Της Λίλιας Τσιούβα
Είναι μύθος η παιδική αθωότητα; Αυτό δείχνουν τα έως τώρα δεδομένα. Το περιστατικό με την κακοποίηση επτάχρονου μαθητή σε σχολείο του Βόλου αλλά και η πρόσφατη επίθεση σε μαθητή Λυκείου από συνομηλίκους του στα Τρίκαλα δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για αυταπάτες. Και δεν είναι η πρώτη φορά. Στη θλιβερή διαπίστωση είχαμε οδηγηθεί χρόνια πριν, όταν παρακολουθούσαμε συγκλονισμένοι την υπόθεση του μικρού Άλεξ. Πρόσφατα ήρθε και πάλι να ταράξει τη σκέψη μας ο άδικος χαμός του σπουδαστή Βαγγέλη Γιακουμάκη. Αύριο;
Η βία είναι κοινός τόπος στα σχολεία. Οφείλουμε να το παραδεχθούμε παρά την όποια αμηχανία μας προκαλεί η διαπίστωση αυτή. Τα παιδιά μας, μικρά παιδιά δημοτικού, γυμνασίου ή λυκείου, συστήνουν συμμορίες που απειλούν ή κακοποιούν συμμαθητές τους. Τους ληστεύουν, τους αποκλείουν από τις σχολικές δραστηριότητες, τους αναγκάζουν να κάνουν πράγματα που δεν θέλουν ή τους ταπεινώνουν. Παράλληλα, διαδίδουν ψευδείς ειδήσεις για εκείνους ή διακινούν ψευδώνυμα που τους προσβάλλουν. Εκφοβίζουν και μέσω διαδικτύου ή ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, αλλά και μέσω μηνυμάτων στο κινητό τηλέφωνο.
Και τα δύο φύλα ασκούν εκφοβισμό, λένε οι ειδικοί. Τα αγόρια χρησιμοποιούν κυρίως τη σωματική βία και τα κορίτσια τη διασπορά ανυπόστατων πληροφοριών ή την περιθωριοποίηση άλλων παιδιών. Η συμπεριφορά είναι παραβατική. Συνιστά πράξη τιμωρητέα από το νόμο. Τα αδικήματα είναι εξύβριση, συκοφαντική δυσφήμιση, απειλή, παράνομη βία, ασέλγεια, προσβολή γενετήσιας αξιοπρέπειας, κλοπή, ληστεία, φθορά ξένης περιουσίας, σωματική βλάβη ή ανθρωποκτονία, από δόλο ή από αμέλεια. Οι πράξεις τιμωρούνται με ποινές φυλάκισης ή κάθειρξης. Για να διωχθεί ωστόσο ποινικά ο δράστης πρέπει να υπάρχει παραδοχή ύπαρξης της εκφοβιστικής συμπεριφοράς στο σχολείο.
Σίγουρα το φαινόμενο είναι πολύπλοκο και πολυπαραγοντικό και δεν αναλύεται σε λίγες γραμμές. Σύμφωνα όμως με τον παιδοψυχίατρο Θ. Αλεξανδρίδη, τα παιδιά με επικίνδυνη συμπεριφορά έχουν προβλήματα ψυχοπαθολογικής φύσεως που δημιουργούνται μέσα στην οικογένεια. Παθολογική μπορεί να είναι μια υπεροργανωμένη οικογένεια με αυστηρό, αυταρχικό πατέρα(και μητέρα, υποθέτω) που δημιουργεί απέχθεια για το νόμο. Παθολογικές όμως είναι και οι αποδιοργανωμένες οικογένειες, στις οποίες απουσιάζουν οι νόμοι, τα πρότυπα ήθους, υπάρχει άγνοια ή ημιμάθεια. Στις περισσότερες περιπτώσεις τα παιδιά αυτά έχουν υποστεί σωματική κακοποίηση και βαριές τιμωρίες ή είναι παραμελημένα, αφρόντιστα από βρέφη, με τρομερές ελλείψεις, συναισθηματικές και άλλες. Όσον αφορά τη σύσταση επιθετικών συμμοριών, οι ειδικοί υποστηρίζουν πως τα παιδιά βρίσκουν σε αυτές στήριξη και αναγνώριση. Οι συμμορίες λειτουργούν ως υποκατάστατο της οικογένειας. Υπάρχουν μέλη, αρχηγός, ακριβώς όπως και στην οικογένεια.
Οπωσδήποτε στους κύριους παράγοντες δημιουργίας του φαινομένου πρέπει να προσμετρήσουμε τα μοντέλα βίας που προβάλλουν τα ΜΜΕ και τα βίαια ηλεκτρονικά παιχνίδια, όπως και όλο το αξιακό σύστημα της κοινωνίας μας, που έχει ως κορωνίδα του το δίκαιο του ισχυρού και τον ατομικισμό, το ρατσισμό και το μίσος προς καθετί διαφορετικό. « Όταν τα παιδιά ποτίζονται καθημερινά με σκηνές ωμής και παράλογης βίας, απάνθρωπης συμπεριφοράς, σεξουαλικής βαρβαρότητας και ανωμαλίας, ανταγωνισμού και ασυνεννοησίας, ίντριγκας, ψευτιάς και δολιότητας», είναι τουλάχιστον υποκριτικό να ψάχνουμε τους ενόχους για το έγκλημα της παιδικής παραβατικότητας και του σχολικού εκφοβισμού. Ήρθε ο καιρός να πληρώσουμε το λογαριασμό ως κοινωνία, όταν τροφοδοτούμε καθημερινά τα παιδιά με παθολογική βία ή ειδήσεις και εκπομπές που χαϊδεύουν τα κατώτερα ένστικτα του ανθρώπου. Τα παιδιά μιμούνται και επηρεάζονται, καθώς δεν έχουν χτίσει ακόμη την προσωπικότητά τους.
Βέβαια, παρόλο που οι θύτες δείχνουν δυνατοί και σκληροί, συχνά ακριβώς επειδή υστερούν σε δεξιότητες και νιώθουν ανασφάλεια, φέρονται επιθετικά. Είναι άτομα που προσπαθούν να καλύψουν τις προσωπικές τους ανεπάρκειες, να τονώσουν το άτονο «εγώ» τους, κάνοντας άλλα παιδιά να αισθάνονται μειονεκτικά. Γι’ αυτό συνήθως εκφοβίζουν καλούς και ήσυχους μαθητές, διακριτικά και ευγενικά παιδιά, που δίνουν την εντύπωση ότι είναι ανυπεράσπιστα. Επίσης στρέφονται εναντίον παιδιών διαφορετικών ως προς την εμφάνιση, το όνομα, τη θρησκεία, την καταγωγή. Στις περιπτώσεις αυτές αναπτύσσεται ένας «υπερφίαλος ναρκισσιστικός λόγος» που κάνει τον ανεπαρκή μαθητή να αισθάνεται σπουδαίος.
Μεγάλο μερίδιο ευθύνης έχει και το σχολείο μας, ένας θεσμός με τεράστιο κύρος και αξία. Όμως εμείς το κάναμε να χάσει τη γοητεία του. Το οικοδομήσαμε με τα υλικά της συνεχούς εξέτασης και του άγχους, της ψυχικής φθοράς και του ανταγωνισμού. Έτσι η μάθηση από μαγική διαδικασία κατάντησε αγγαρεία. Ξεχάσαμε τις ανάγκες του παιδιού μας σ’ αυτό το σχολείο. Δώσαμε ελάχιστα περιθώρια στη βιωματική μάθηση. Την πρωτοβουλία και τη συνθετική δημιουργία, την απορία και τις δραστηριότητες, που θα αναδείκνυαν τα ταλέντα και τις δεξιότητες των μαθητών, τα εξορίσαμε. Τα παιδιά λοιπόν που υστερούν, που δεν καταφέρνουν να προσαρμοστούν στους ρυθμούς αυτούς ή που δημιουργούν κενά μάθησης, ακριβώς επειδή αισθάνονται μειονεκτικά, νιώθουν αντιζηλία και φθόνο για τους επιτυχημένους μαθητές, τους οποίους και στοχοποιούν.
Η βαθιά κρίση που περνά η κοινωνία μας ήταν επόμενο να χτυπήσει τη νέα γενιά. Δεν είναι όμως εύκολη η λύση. Απαιτεί ριζικές αλλαγές στο αξιακό σύστημα, στην παιδεία, στα πρότυπα που προβάλλουμε στα παιδιά μας. Μέχρι να συμβεί όμως αυτό, οι γονείς οφείλουν να είναι άγρυπνοι, έτοιμοι να διακρίνουν κάθε αλλαγή συμπεριφοράς στο παιδί τους, όπως εσωστρέφεια, μείωση σχολικής επίδοσης, κατάθλιψη, άσχημη διάθεση, πονοκέφαλο, νυχτερινούς εφιάλτες, διούρηση στον ύπνο και να το ενθαρρύνουν ψυχολογικά. Τα παιδιά θύτες χρειάζονται την αγάπη που τόσο τους έλειψε από τους γονείς τους, οι οποίοι όμως οφείλουν να αποδεχθούν το πρόβλημα, να συνεργαστούν με το σχολείο και να θέσουν όρια στο παιδί τους. Όλοι ωστόσο, γονείς και εκπαιδευτικοί, πρέπει να ζητήσουν τη συνδρομή των αρμοδίων υπηρεσιών, της κοινωνικής πρόνοιας και των ψυχολόγων, ώστε να καταρτιστεί σχέδιο αντιμετώπισης του φαινομένου.
Το ζήτημα είναι πολύ σοβαρό. Τα παιδιά-θύματα, ακριβώς την περίοδο κατά την οποία διαμορφώνουν την προσωπικότητά τους, ζουν έναν εφιάλτη ο οποίος μπορεί να στιγματίσει την όλη εξέλιξη της προσωπικότητάς τους. Μπορεί να οδηγήσει σε χρόνιο άγχος, κατάθλιψη, αυτοκτονία, αβουλία και παθητική συμπεριφορά ή να τα μετατρέψει σε θύτες, που δυστυχώς αναπαράγουν τη βία που έζησαν. Όμως και η εξέλιξη του θύτη είναι αρνητική. Τα παιδιά-νταήδες αποκτούν από μικρή ηλικία μια στάση σαδιστικής απόλαυσης με το βασανισμό του άλλου. Τις περισσότερες φορές καταλήγουν στο κελί μιας φυλακής, με αξιόποινες πράξεις στο ενεργητικό τους ή χρησιμοποιούν συζυγική βία και κακοποιούν αργότερα τα δικά τους παιδιά. Όταν μάλιστα λειτουργούν ως ομάδα, εξαχρειώνονται εντελώς. Οδηγούνται σε συλλογική υστερία, σε μια τρομακτική μιμητική προσπάθεια να ξεπεράσουν το ένα το άλλο στην αγριότητα και στο βασανισμό του θύματος. Η κοινωνία έτσι όμως αποθηριώνεται.
Αναμφίβολα η χώρα μας διέρχεται περίοδο βαθιάς κρίσης σε όλα τα επίπεδα. Ας μην επιτρέψουμε όμως τα όνειρα των παιδιών μας να πνιγούν μέσα στη βιαιότητα. Ας μην τους κρύψουμε τον «ήλιο του μέλλοντός» τους. Οι καιροί ου μενετοί. Δεν υπάρχουν άλλα περιθώρια για εφησυχασμούς και εθελοτυφλίες. Είναι καθήκον όλης της κοινωνίας να μεριμνήσει για το ανησυχητικό φαινόμενο της παιδικής και εφηβικής βίας.
Λίλια Τσούβα -φιλόλογος
To διαβάσαμε στον ΕΝΕΡΓΟ ΠΟΛΙΤΗ (Εβδομαδιαία Τρικάλων)
