Το Τραυμα . Του ΘΩΜΑ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ

Του ΘΩΜΑ Γ. ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ

Ο κάθε άνθρωπος έχει μία ξεχωριστή μνήμη για κάθε προσωπικό του τραύμα, είτε είναι αυτό σωματικό τραύμα –μια πληγή, μια λαβωματιά– είτε ψυχικό τραύμα – μια χαμένη αγάπη ή ο θάνατος προσφιλούς προσώπου. Φαίνεται πως η «αποθηκευμένη μνήμη» θυμάται περισσότερο τα τραύματα που συνοδεύονται με τρομερό πόνο παρά τις παροδικές και σύντομες στιγμές ευτυχίας.

Η ίδια η λέξη τραύμα έχει ένα ηχητικό εκτόπισμα που αμέσως συνεργάζεται με τα ανθρώπινα ένστικτα και τις αισθήσεις και το ίδιο το άκουσμά της σε κάνει να νιώθεις το πλήγμα ή το δυνατό χτύπημά της. Η αισθητική αυτή προσέγγιση σε ωθεί να ερευνήσεις πώς οι αρχαίοι μας την πρωταρχιτεκτόνισαν.

Στο Γυμνάσιο μαθαίναμε: Στην αρχή ήταν το ρήμα τιτρώσκω, που φυσικά σημαίνει πληγώνω. Μέσα από αιώνες και χιλιετίες, τα θέματα των συλλαβών πέρασαν από μετάθεση, ετεροίωση και με ένα ιδιαίτερο πρόσφυμα έκαναν το ρήμα τους τιτρώσκω που δεν έχει ημερομηνία λήξης. Μέχρι σήμερα, όμως, μάς κληροδότησε δυναμικές λέξεις: τρώση, τρώμα και έκτρωμα, τρωτός και άτρωτος, τραύμα και τραυματίας αλλά και την έκτρωση (εκ+τιτρώσκω=τραματίζω, πλήττω και πληγώνω). Την σκεφτήκατε ποτέ έτσι; Είναι πραγματικό και άκρως ψυχολογικό τραύμα. Τετρωμένος είναι ο τραυματισμένος. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης (1ος αιώνας π.Χ.) μάς έχει διασώσει την αρχαία έκφραση: τετρωμένος την ψυχήν=πληγωμένος ψυχικά. Η λέξη τετρωμένος δεν έχει πεθάνει. Περιμένει κάποιο ποιητή να την επαναφέρει στην επιφάνεια.

ΩΣΠΕΡ ΠΕΛΕΚΑΝ

Στα εγκώμια του Επιτάφιου θρήνου –κάθε χρόνο– ψάλλουμε εκείνο το υπέροχο ποίημα όπου διατυπώνεται ο θρήνος, ο πόνος, το τραύμα, αλλά και μία ελπίδα μπροστά στο ανεξήγητο μυστήριο του θανάτου. Οι λέξεις –που τις έχεις προσέξει περισσότερο– ξυπνούν αναμνήσεις που πράγματι συγκινούν αλλά και ευφραίνουν. Ποιος δεν θυμάται τη μακρόσυρτη Β’ Στάση όπου πολύ χαρακτηριστικά λέγεται στο εγκώμιο:
Ώσπερ πελεκάν,
Τετρωμένος την πλευράν σου, Λόγε,
Σους θανόντας παίδας εζώωσας,
Επιστάξας ζωτικούς αυτοίς κρουνούς

Τι μάς λέει το εγκώμιο τούτο; Με μία σύντομη παράφραση τα εξής: Πληγωμένος σαν το πελεκάνο, σώζεις τα παιδιά σου Λόγε, δίνοντάς τους ζωή από την πληγή σου.
Εδώ χρειάζεται και μία σύντομη επεξήγηση – για όσους δε το γνωρίζουν. Ο πελεκάνος είναι ένα μεγαλόσωμο υδρόβιο και ψαροφάγο πτηνό. Έχει ένα μεγάλο σάκο στο κάτω μέρος του ράμφους του όπου αποθηκεύει την τροφή για τα μικρά παιδιά του. Το ράμφος αυτό κόβει σαν πέλεκυς (τσεκούρι) από όπου πήρε και το όνομά του Πελεκάνος. Έχει όμως –όπως όλοι– και τους εχθρούς του. Όταν τους μικρούς πελεκάνους τσιμπήσει κάποιο φίδι, τότε ο πατέρας πελεκάνος από πατρική ευσπλαχνία αυτοτραυματίζεται, χύνει το αίμα του και τα μικρά του τότε πίνουν από το αίμα του και έτσι σώζονται από το βέβαιο θάνατο, το δηλητήριο του φιδιού. Καταπληκτική μεταφορά σε ένα εξαιρετικό επίτευγμα της ποίησης.

Από την αρχαία μας Γραμματεία μου έρχεται στο νου και εκείνος ο ερυθρόμορφος κύλικας όπου αναπαρίστανται ο Αχιλλέας να επιδένει το τραύμα στο βραχίονα του φίλου του Πάτροκλου.

ΤΟ ΤΡΑΥΜΑ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΚΗ

Από τα αγγλόφωνα περιδιαβάσματά μου διαπιστώνω πως το Ελληνικό τραύμα μπήκε στα Αγγλικά ως trauma –προφέρεται τρώμα– και χρησιμοποιείται πολύ-πολύ περισσότερο στην Αγγλική γλώσσα. Η συχνότητα έχει να κάνει με την τάση των αγγλόφωνων να μνημονεύουν τις τραυματικές τους εμπειρίες. Το τονίζουν όμως: Trauma, from the Greek word τραύμα which means wound (πληγή). Δίνουν επίσης την πληροφορία πως ο πληθυντικός είναι traumata και έτσι πρέπει να λέγεται και στα Αγγλικά. Αναφέρουν επίσης: from the Greek verb: τιτρώσκω.

Στα Αγγλικά αναφέρεται περισσότερο στα ψυχολογικά τραύματα. Όλα τα νοσοκομεία του κόσμου έχουν «Μονάδες Τραύματος» = Trauma Units. Δημιούργησαν και την έκφραση: Traumatic Stress Syndrome και έτσι η λέξη απέκτησε πανεπιστημιακό εκτόπισμα ολκής. Υπάρχουν εκατοντάδες οργανισμοί για την ανθρώπινη τραυματική εμπειρία ως Trauma Organisations.

ΩΣ ΕΠΙΜΥΘΙΟ: ΤΟ ΤΡΑΥΜΑ ΤΟΥ ΚΙΣΙΓΚΕΡ

Ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Kissinger (1973-7) είπε πως: «The American foreign policy trauma of the sixties and seventies was caused by applying valid principles to unsuitable conditions». Το τραύμα της Αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής στις δεκαετίες του εξήντα και εβδομήντα, προκλήθηκε από το να εφαρμόζουμε έγκυρες αρχές σε ακατάλληλες καταστάσεις». Έτσι ανήλθε το ελληνικό «τραύμα» και στην ανώτατη διπλωματική γλώσσα. Και όπως το είπε ο Καβάφης:
«Εδώ που έφθασες, λίγο δεν είναι
τόσο που έκαμες, μεγάλη δόξα.»

Ο Θωμας Ηλιόπουλος,εκπαιδευτικός, ήταν αρθρογραφος στο περιοδικο "Δαυλός" και τ ωρα αρθρογραφει στο "Νεο Κόσμο της Μελβούρνης" ..