Τι είναι και τι περιλαμβάνει η διαδικασία εκδίωξης των δαιμόνων; Ποια η επίσημη θέση της Ορθόδοξης Εκκλησίας; Πότε θεωρείται ένα άτομο δαιμονισμένο και πόσο ευδιάκριτα είναι τα όρια με την ψυχοπάθεια; Φυσικές και μεταφυσικές απαντήσεις για το αμφιλεγόμενο ζήτημα του εξορκισμού.
του Νικόλα Γεωργιακώδη
24 Σεπτεμβρίου 1975, Γερμανία. Ο επίσκοπος Josef Stangl εξουσιοδοτεί τον Πατέρα Renz να ξεκινήσει τον εξορκισμό της νεαρής φοιτήτριας Anneliese Michel. Το νεαρό κορίτσι υπέφερε από κατάθλιψη και άκουγε φωνές, οι οποίες της έλεγαν ότι ήταν «καταραμένη» και ότι θα «σάπιζε στην Κόλαση». Ο εξορκισμός διαρκεί αρκετές ημέρες, κατά την διάρκεια των οποίων η υγεία της Michel επιδεινώνεται. Την 1η Ιουλίου του 1976, το κορίτσι πεθαίνει στο σπίτι της από αφυδάτωση και υποσιτισμό κατά την διάρκεια του εξορκισμού.
H πολιτεία κατηγορεί τους γονείς της άτυχης κοπέλας και τους κληρικούς Ernst Alt και Arnold Renz για ανθρωποκτονία εξ’ αμελείας. Κατά την διάρκεια της δίκης, παίχτηκαν κασέτες από τους εξορκισμούς, στις οποίες η κοπέλα μοιάζει να «συνομιλεί» με τον εαυτό της για το ποιος δαίμονας θα έπρεπε να φύγει από το σώμα της, ενώ ένας από αυτούς τους δαίμονες αποκαλούσε τον εαυτό του Χίτλερ. Το δικαστήριο καταδικάζει τους γονείς και τους δύο εξορκιστές για ανθρωποκτονία εξ’ αμελείας σε φυλάκιση έξι μηνών, ενώ αργότερα μια επιτροπή της Γερμανικής Εκκλησίας έβγαλε το πόρισμα πως η Anneliese δεν ήταν δαιμονισμένη.
Πρόκειται για το πιο «διάσημο» και αμφιλεγόμενο περιστατικό εξορκισμού στην σύγχρονη ιστορία, μιας πρακτικής η οποία, αρχαία ως προς τις ρίζες της, αποτελεί μέχρι σήμερα τμήμα του συστήματος πεποιθήσεων σε πολλές θρησκείες. Ας πάρουμε όμως, τα πράγματα από την αρχή.
Δαιμονισμός: Μια… τριφορούμενη έννοια
Τι εννοούμε όταν λέμε ότι ένας άνθρωπος είναι δαιμονισμένος; Ο κ. Γιώργος Ιωαννίδης, Ψυχολόγος – Ψυχαναλυτής, αρχισυντάκτης του περιοδικού “Mystery” και συγγραφέας του βιβλίου «Δαίμονες: Οι Σκοτεινοί Άγγελοι», αναλύει τις τρεις περιπτώσεις, οι οποίες κατ' αυτόν συνδέονται με τον δαιμονισμό ενός ατόμου.
«Μπορεί να πρόκειται για ένα άτομο, του οποίου ο ψυχικός κόσμος είναι γεμάτος από απωθημένα και δεν έχει βρει άλλον τρόπο να τα εκδηλώσει. Έτσι υιοθετεί ακραίες θρησκευτικές συμπεριφορές. Για παράδειγμα στα περισσότερα περιστατικά εξορκισμού τα άτομα βρίζουν, σκίζουν τα ρούχα τους και λένε πράγματα που έχουν να κάνουν με το σεξ. Αν δούμε το ιστορικό τους, πρόκειται για άτομα στερημένα σεξουαλικά, τα οποία χρησιμοποιούν ασυνείδητα μια κοινωνικά αποδεκτή ασθένεια για να εκφορτίσουν τα απωθημένα τους. Δηλαδή πολύ απλά λένε δεν φταίω εγώ, φταίει ο Διάβολος», εξηγεί ο κ. Ιωαννίδης.
Η δεύτερη περίπτωση αφορά καθαρά ψυχιατρικά περιστατικά, όπως η σχιζοφρένεια. Σε αυτή την περίπτωση ένας Ψυχίατρος μπορεί να κάνει την καλύτερη διάγνωση.
Η τρίτη περίπτωση τώρα, είναι το άτομο να είναι όντως "δαιμονισμένο". Τι γίνεται τότε; «Ο μόνος τρόπος για να ξεχωρίσουμε έναν σχιζοφρενή από έναν δαιμονισμένο πλέον, είναι το κριτήριο της Παραψυχολογίας. Έτσι, αν μια περίπτωση δαιμονισμού συνοδεύεται από ακουστικά και κινητικά φαινόμενα, όπως η αιώρηση ή άλλες δυσεξήγητες εκδηλώσεις, όπως το άτομο να μπορεί να πει κάτι το οποίο δεν θα έπρεπε να ξέρει, τότε και μόνο τότε θα πρέπει να αναζητήσουμε απαντήσεις στην πνευματική διάσταση του όλου θέματος», λέει ο κ. Ιωαννίδης.
Ο εξορκισμός στην σύγχρονη ιστορία Η λέξη «εξορκισμός» σημαίνει «ωθώ κάποιον να ορκιστεί» και αναφέρεται κυρίως στον εξορκιστή, ο οποίος εξαναγκάζει κάποιο υποτιθέμενο πνεύμα να υπακούσει κάποια υποτιθέμενη ανώτερη δύναμη. Ο εξορκιστής είναι συχνά κάποιος ιερέας, ή άτομο υποτίθεται προικισμένο με ειδικές δυνάμεις και δεξιότητες, ενώ χρησιμοποιεί ένα συνδυασμό μαγικών και θρησκευτικών ιεροπραξιών, στις οποίες συμπεριλαμβάνεται η προσευχή, οι κινήσεις οι εικόνες και τα φυλακτά.
Μάλιστα είτε το… θέλαμε είτε όχι, όλοι όσοι βαπτιστήκαμε «περάσαμε» από εξορκισμό. Συγκεκριμένα, εξορκισμοί διαβάζονται κατά την ακολουθία «εις το ποιήσαι κατηχούμενον», η οποία προηγείται της βάπτισης. Σύμφωνα με την Εκκλησία, ο Διάβολος εμφανίζεται να έχει τεράστια εξουσία ενώπιον του βαπτιζόμενου και έτσι το μυστήριο της βάπτισης έχει, μεταξύ άλλων, στόχο την απόταξη του Σατανά και την απομάκρυνση του πιστού από κάθε τι σατανικό.
Η πρακτική του εξορκισμού έχει χάσει την αρχική της σημασία για τις περισσότερες θρησκευτικές ομάδες σήμερα, ενώ η άσκηση του έχει μειωθεί αρκετά. Αιτία της μείωσης αυτής είναι κατά κύριο λόγο η κατανόηση της ψυχολογίας, της λειτουργίας δηλαδή και της δομής του ανθρώπινου νου, μέσα από την ανάπτυξη επιστημών όπως η Ψυχιατρική. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι περιστατικά εξορκισμού δεν συνεχίζουν να υπάρχουν σε χώρες του εξωτερικού.
Στις αρχές του μήνα μάλιστα, η καθολική επισκοπή του Μιλάνου αναγκάστηκε να… διπλασιάσει τον αριθμό των ιερέων που κάνουν εξορκισμούς, αλλά και να στήσει τηλεφωνική υπηρεσία βοηθείας για να ανταποκριθεί στον όγκο των αιτημάτων. Οι ιερείς – εξορκιστές έγιναν από έξι δώδεκα και η εκκλησία δημοσίευσε τους αριθμούς των κινητών τηλεφώνων τους στο διαδίκτυο.
Εξορκισμοί στην Ελλάδα
«Εξορκισμοί στην Ελλάδα γίνονταν από την αρχαιότητα, όμως σε σχέση με το εξωτερικό υπάρχει μια ιδιαιτερότητα: η κοινωνία εδώ είναι πολύ πιο κλειστή οπότε τέτοια ζητήματα προσπαθεί ο κόσμος να τα κρατά κρυφά. Υπάρχουν πάρα πολλές οικογένειες οι οποίες θα πάνε σε έναν πνευματικό για δαιμονισμό, αλλά θα το κρύψουν», αναφέρει ο κ. Ιωαννίδης και προσθέτει: «Στην Ελλάδα επίσης, η Εκκλησία είναι περισσότερο πνευματικός οδηγός, ενώ στο εξωτερικό η Καθολική Εκκλησία παρενέβαινε και ρύθμιζε κάθε πτυχή της καθημερινής ζωής».
Ακόμα μια διαφορά της Ελλάδας σε σχέση με της χώρες του εξωτερικού και κυρίως του δυτικού κόσμου είναι και η έννοια του Κακού. «Στην Ελλάδα, η σχέση του ανθρώπου με το κακό έχει να κάνει με τις παραδόσεις. Τα ήθη και τα έθιμα στην Ελλάδα ήταν και είναι πολύ ζωντανά. Στις ΗΠΑ αντίθετα, δεν έχουν τόσες παραδόσεις έτσι ώστε να έρθουν σε επαφή με τον κόσμο των πνευμάτων, του παραφυσικού. Ως εκ τούτου η Καθολική Εκκλησία χρησιμοποιεί μια πιο νομοτελειακή σχέση», αναφέρει σχετικά και εξηγεί: «Η σχέση του ανθρώπου με τον πνευματικό κόσμο καθορίζεται μέσα από αυστηρούς νόμους όπου κυριαρχεί ο ιερέας. Οπότε η σχέση του ανθρώπου με το Κακό πραγματώνεται δια μέσου της Εκκλησίας. Σε υλιστικές κοινωνίες που έχουν απομακρυνθεί από τις παραδόσεις, όπως είναι ορισμένες Δυτικές, υπάρχει μια απόσταση ανάμεσα στον καθημερινό άνθρωπο και την πνευματική ζωή, επομένως η Εκκλησία έρχεται να δώσει απάντηση».
Στην Ελλάδα, η σχέση με τον πνευματικό κόσμο δεν γίνεται αυστηρά και πάντα μέσω της Εκκλησίας, αλλά μέσω των εθίμων. «Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το ξεμάτιασμα, το οποίο αποτελεί την πιο απλή μορφή εξορκισμού», σημειώνει ο κ. Ιωαννίδης, «Όταν κάποιος ματιάζεται δεν θα πάει αναγκαστικά σε έναν ιερέα, αλλά θα απευθυνθεί στην γειτόνισσα, την μητέρα, την γιαγιά και αυτή θα κάνει τον εξορκισμό. Στην Ελλάδα έχουμε πολύ περισσότερα 'όπλα' ενάντια στο Κακό σε σχέση με το εξωτερικό».
Ο εξορκισμός σαν πρακτική αναγνωρίζεται από την Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία, όμως υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, όπως φαίνεται μέσα από την απόφαση της Ιεράς Συνόδου. Δηλαδή, θα πρέπει να έχει εξακριβωθεί ότι το άτομο πάσχει από κακά πνεύματα και δεν είναι κάτι το οποίο χρήζει ψυχολογικής διάγνωσης. Τότε διεξάγεται εξορκισμός με ανάγνωση των ευχών του Αγίου Βασιλείου και του Αγίου Χρυσοστόμου, μόνο μετά την άδεια του οικείου επισκόπου, η οποία εκδίδεται αφού πιστοποιηθεί με στοιχεία ότι ο πάσχων βρίσκεται υπό την επίδραση ακαθάρτων πνευμάτων.
Σύμφωνα με τον κ. Ιωαννίδη οι εξορκισμοί στην Ελλάδα γίνονταν συνήθως σε απομονωμένες περιοχές, σε μοναστήρια εκτός πόλεων. Συγκεκριμένα, ορισμένες μονές και εκκλησίες όπου μέχρι και πρόσφατα τελούνταν εξορκισμοί είναι η μονή του Αγίου Γερασίμου στην Κεφαλονιά, η μονή του Θεολόγου στην Πάτμο, η εκκλησία του Ταξιάρχη στο Μανταμάδο της Λέσβου, ενώ στην Αθήνα τα γνωστά «καταφύγια» των δαιμονισμένων ήταν στον Άγιο Γεώργιο τον Καρέα και στη Μονή του Αγίου Κυπριανού και Ιουστίνης στη Φυλή.
Η διαδικασία του εξορκισμού Την έχουμε δει ξανά και ξανά σε ταινίες όπως ο «Εξορκιστής» και η αλήθεια είναι πως η διαδικασία του εξορκισμού, δεν διαφέρει και πολύ από τον τρόπο με τον οποίο την παρουσιάζει η έβδομη τέχνη. Απλά, τα αληθινά περιστατικά είναι λιγότερο εντυπωσιακά σε σχέση με το πώς τα παρουσιάζει ο κινηματογράφος.
Σε πρώτο στάδιο, όπως μας πληροφορεί ο κ. Ιωαννίδης, το άτομο πρέπει να περιοριστεί σε ασφαλές σημείο για το ίδιο και για του γύρω του. Σε αρκετές περιπτώσεις η βοήθεια από άλλα άτομα ίσως κριθεί αναγκαία. Ύστερα ο ιερέας διαβάζει τον ιερό λόγο, από όποιο βιβλίο και αν είναι αυτός (Βίβλος, Κοράνι κτλ.), μιας και ο εξορκισμός δεν απαντάται μόνο στον Χριστιανισμό.
Μέρος του λόγου αυτού, στην Καθολική Εκκλησία, αποτελεί ο παρακάτω τύπος εξορκισμού, ο οποίος προέρχεται από χειρόγραφο του 1415:
"Crux sancta sit mihi lux / Non draco sit mihi dux
Vade retro satana / Nunquam suade mihi vana
Sunt mala quae libas / Ipse venena bibas"
«Είθε ο Άγιος Σταυρός να είναι το Φως μου / Ας μη με καθοδηγεί ο δράκοντας
Ύπαγε οπίσω Σατανά / Μην με ωθείς στον πειρασμό ποτέ με μάταια πράγματα
Αυτό που μου προσφέρεις είναι το κακό / Πιες εσύ το δηλητήριο».
«Σε αυτή τη φάση συνήθως, ζητείται το όνομα της οντότητας», αναφέρει σχετικά ο κ. Ιωαννίδης. «Γνωρίζοντας το όνομα της οντότητας μπορείς να ασκήσεις έλεγχο. Εκείνη τη στιγμή και οι δύο πλευρές εκπροσωπούν μια ανώτερη δύναμη. Ο ιερέας τον ίδιο το Θεό και ο δαιμονισμένος τον εκάστοτε δαίμονα. Έτσι ο ιερέας ‘ορκίζει’ τον δαίμονα να σταματήσει την επιρροή του ατόμου και γι’ αυτό είναι σημαντικό να ξέρει το όνομα του δαίμονα. Αυτός που ξέρει το όνομα μπορεί να ασκεί δύναμη. Το όνομα είναι οι συντεταγμένες του κάθε ανθρώπου, το ίδιο ισχύει και για τους δαίμονες», εξηγεί.
Δεν είναι τυχαίο ότι στην χριστιανική παράδοση, υπάρχουν συγκεκριμένες λίστες με ονόματα δαιμόνων, πηγή των οποίων είναι είτε η Βιβλική παράδοση είτε η Γριμοριακή Γραμματεία, δηλαδή βιβλία μαγείας του Μεσαίωνα. Το πιο δημοφιλές… λεξικό με ονόματα δαιμόνων, είναι το Dictionnaire Infernal του 1818.
«Έτσι, ο ιερέας ζητά δύναμη διαμέσω του Κυρίου και επιτάσσει την οντότητα να εγκαταλείψει την επιρροή από το άτομο. Αυτό μπορεί να χρειαστεί ώρες, μέρες, ακόμα και εβδομάδες, ανάλογα με τον περιστατικό. Πόσο δυνατή είναι η οντότητα, πόσο δυνατό είναι το άτομο που κάνει τον εξορκισμό και κατά πόσο ο "δαιμονισμένος" είναι πραγματικά δαιμονισμένος ή κατά φαντασίαν ασθενής», λέει ο κ. Ιωαννίδης και επισημαίνει πως υπήρξαν κατά καιρούς περιστατικά από ψυχιάτρους, οι οποίοι χρησιμοποίησαν την μέθοδο του εξορκισμού για ψυχοθεραπευτικούς λόγους, έχοντας αποτελέσματα. Χρησιμοποίησαν δηλαδή, το σύστημα αξιών και συμβόλων του ατόμου και το θεράπευσαν με την μέθοδο placebo.
H Δαιμονοπληξία
Σύμφωνα με τον κ. Ιωαννίδη, η δαιμονοπληξία αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για να γίνει εξορκισμός. Τι είναι όμως; Ο όρος αφορά την «κατάληψη» του ατόμου από κάποια οντότητα. Η «κατάληψη» αυτή μπορεί να γίνει με δύο τρόπους.«Η πιο συνήθης άποψη είναι ότι κάποια οντότητα ή δύναμη μπαίνει στο σώμα κάποιου δυστυχή. Η άλλη άποψη, είναι ότι η οντότητα αυτή δεν μπαίνει μέσα μας, αλλά ασκεί μια ‘ μαγνητική’ επίδραση, όπως ακριβώς τα τηλεκατευθυνόμενα», λέει.
Γιατί γίνεται αυτό; Ένας λόγος φέρεται να είναι ότι το ίδιο το άτομο προσκάλεσε την δαιμονική επιρροή λόγω της ηθικής του. «Ένα άτομο το οποίο είναι βουτηγμένο στην αμαρτία, δίνει χώρο στο πονηρό για να μπει», αναφέρει σχετικά ο κ. Ιωαννίδης και προσθέτει: «Μια άλλη άποψη λέει ότι ένα άτομο με ευάλωτη ψυχολογία είναι πολύ πιο επιρρεπές στο να μαγνητίσει οντότητες από τον πνευματικό κόσμο, οι οποίες ‘κολλάνε’ πάνω του. Μια θεωρία λέει ότι το κάνουν αυτό για να παίξουν ή για να τραφούν. Η πιο ενδιαφέρουσα θεωρία όμως, είναι η περίπτωση του Ιωβ».
Ποια είναι αυτή; «Στην βιβλική περίπτωση του Ιωβ, ο ίδιος ο Θεός επιτρέπει στον Διάβολο να περιπαίξει με αυτόν καταστρέφοντας την ζωή του για να τον δοκιμάσει. Επομένως εδώ τίθεται ένα άλλο ζήτημα. Το γιατί ο Θεός επιτρέπει να δαιμονιστεί ο άνθρωπος είναι τροφή για σκέψη. Θεολογική μεν, αλλά τροφή για σκέψη».
