Ελληνας ερευνά τη διεθνή αρχαιοκαπηλία

Ρεπορτάζ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ /ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ.gr

Πριν από μία εβδομάδα ο δρ Χρήστος Τσιρογιάννης εντόπισε κάτι ύποπτο σε κατάλογο διεθνούς οίκου δημοπρασιών. Eνα μαρμάρινο γυναικείο ειδώλιο Σαρδηνίας του 2000 π.Χ. και εκτιμώμενης αξίας 1,2 εκατ. δολαρίων εμφάνιζε παράξενα σημάδια. Ηταν σχετικά ακαθάριστο και κάτω από τον αριστερό μαστό και στη βάση του είχε μια μαύρη απόχρωση. Ο Ελληνας ερευνητής παράνομων αρχαιοτήτων και διεθνών αρχαιοκαπηλικών κυκλωμάτων στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης θυμόταν ότι κάπου το είχε ξαναδεί.

Ξεφυλλίζοντας φακέλους εμπόρων αρχαιοτήτων με χιλιάδες φωτογραφίες αντικειμένων κατάφερε να κάνει τη σύνδεση. Το ίδιο αρχαίο αντικείμενο εμφανίζεται σπασμένο σε έξι κομμάτια στο αρχείο του Τζιάκομο Μέντιτσι, του Ιταλού εμπόρου τέχνης που καταδικάστηκε το 2004 για αρχαιοκαπηλία. Μόλις έκανε την ταυτοποίηση ο Ελληνας ειδικός ενημέρωσε τις ιταλικές αστυνομικές αρχές, αλλά και αυτές των ΗΠΑ. Την περασμένη Πέμπτη ο οίκος Christie’s απέσυρε από τη δημοπρασία το ειδώλιο, ενώ Ιταλοί αρχαιολόγοι δημιούργησαν σελίδα στο Facebook στην οποία ζητούν τον επαναπατρισμό του αρχαίου αντικειμένου.

«Το ειδώλιο και στις δύο φωτογραφίες στα ίδια σημεία έχει “πατίνα”, μια επίστρωση ουσιών που αποκτά με το πέρασμα του χρόνου», λέει σε τηλεφωνική επικοινωνία ο δρ Τσιρογιάννης. «Μέταλλα, φυτά και ρίζες δέντρων μπορεί με τον χρόνο να έχουν αφήσει το αποτύπωμά τους. Αυτό συνήθως δεν καθαρίζεται από τους αρχαιοκάπηλους γιατί αποτελεί απόδειξη προς τους πελάτες τους ότι το αντικείμενο είναι αυθεντικό. Παράλληλα, όμως, μπορεί να μας δείξει ότι έχει βγει από λαθρανασκαφή».

Χίλιες ταυτοποιήσεις

Δεν ήταν η πρώτη φορά που προσπαθούσε να ξεσκεπάσει διεθνή αρχαιοκαπηλικά κυκλώματα. Την περίοδο 2004 - 2008 ο δρ Τσιρογιάννης συμμετείχε ως αρχαιολόγος σε 174 υποθέσεις δίωξης αρχαιοκαπηλίας στην Ελλάδα και την τελευταία δεκαετία έχει ταυτοποιήσει περίπου 1.000 αρχαία κομμάτια. Η επίμονη δουλειά του, συχνά αθόρυβη και στο παρασκήνιο των αστυνομικών ερευνών, προσπαθεί να ανασυνθέσει το ταξίδι των αρχαιοτήτων από τη γούβα κάποιας λαθρανασκαφής μέχρι τα ράφια μιας ιδιωτικής συλλογής.

Το 2006 ο δρ Τσιρογιάννης αποσπάστηκε με απόφαση του εισαγγελέα Ιωάννη Διώτη από το υπουργείο Πολιτισμού στο υπουργείο Δικαιοσύνης. Εργάστηκε ως πραγματογνώμονας στην υπόθεση της Σχοινούσας, μετά την ανακάλυψη αρχαιολογικού θησαυρού σε βίλα του νησιού. Συνεργαζόταν στενά με τον τότε επικεφαλής του τμήματος αρχαιοκαπηλίας στην Αθήνα, Γιώργο Γληγόρη, που δεν βρίσκεται πια στη ζωή.

«Ο Γληγόρης ζούσε και ανέπνεε για τη δίωξη», λέει ο δρ Τσιρογιάννης. «Θυμάμαι ότι είχαμε ταξιδέψει στην Κρήτη για μία αποστολή που κράτησε συνολικά τρεις ημέρες. Η έρευνά μας κατέληξε σε έφοδο. Δουλεύαμε μέχρι τα ξημερώματα και το επόμενο πρωί πήραμε το πλοίο για Πειραιά. Μόλις φτάσαμε στην Αθήνα ήρθε μια πληροφορία για αρχαιοκάπηλους στη Λαμία και φύγαμε αμέσως γιατί ο Γληγόρης το θεώρησε ευκαιρία. Αυτό ήταν το πάθος του, η αγάπη του για το αντικείμενο των ερευνών».

Ερευνα από τη Βρετανία

Οταν έληξε και δεν ανανεώθηκε η σύμβασή του με το ελληνικό Δημόσιο ο κ. Τσιρογιάννης έφυγε για τη Βρετανία. Ξεκίνησε το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο του Cambridge και συνέχισε στο πλαίσιο της δικής του διατριβής να βοηθάει αφιλοκερδώς τις ελληνικές αρχές κάνοντας ταυτίσεις αρχαίων αντικειμένων. Σε ερώτημα της «Κ» εάν θα επέστρεφε ποτέ στην Ελλάδα για να κάνει την ίδια δουλειά απαντά: «Είμαι πιο χρήσιμος στην πατρίδα μου ευρισκόμενος στο εξωτερικό γιατί εργάζομαι χωρίς να μένω άνεργος λόγω της ειδικής φύσης της έρευνας που κάνω».

Ο εκλιπών προϊστάμενος του τμήματος αρχαιοκαπηλίας, Γιώργος Γληγόρης, του είχε δώσει πρόσβαση στα αρχεία των εμπόρων αρχαιοτήτων Τζιάκομο Μέντιτσι, Τζιανφράνκο Μπεκίνα και Σάιμς - Μιχαηλίδη. Συνολικά ο δρ Τσιρογιάννης έχει στη διάθεσή του πάνω από 80.000 φωτογραφίες αρχαίων αντικειμένων, τις οποίες αντιπαραβάλλει με εικόνες σε έντυπους και ηλεκτρονικούς καταλόγους διεθνών οίκων δημοπρασιών για να διαπιστώσει εάν υπάρχει ταύτιση. Μέχρι σήμερα μόνο από το αρχείο Σάιμς - Μιχαηλίδη, που έγινε γνωστό μετά την υπόθεση της Σχοινούσας, έχει ταυτοποιήσει 721 αρχαία αντικείμενα, μεταξύ των οποίων ελληνικά, αιγυπτιακά, ινδικά αλλά και κινέζικα.

Τα αρχαία αντικείμενα στην πλειονότητά τους απεικονίζονται σε αυτά τα αρχεία σε φωτογραφίες πολαρόιντ που έχουν τραβηχτεί από αρχαιοκάπηλους ή λαθρανασκαφείς τις δεκαετίες του ’70 και του ’80. «Το φιλμ πολαρόιντ τους είχε λύσει τα χέρια. Μπορούσαν να βγάλουν τις εικόνες μόνοι τους και να μη χρησιμοποιήσουν φωτογράφο εκτός κυκλώματος. Ηταν ο μόνος τρόπος που τους εξασφάλιζε ότι δεν θα προδοθούν», λέει ο δρ Τσιρογιάννης.

Η έρευνα πάνω σε αυτές τις εικόνες δεν είναι εύκολη υπόθεση. Η ποιότητα και η ηλικία τους δυσχεραίνουν το έργο του. «Πολεμάω συχνά με τις λεπτομέρειες, το ημίφως, το σκοτάδι. Υπάρχουν φορές που έχω κρατήσει διάφορα αντικείμενα ως αμφισβητούμενα και περιμένω να εμφανιστούν περισσότερα στοιχεία στο μέλλον», αναφέρει ο δρ Τσιρογιάννης.

Στο ειδώλιο της Σαρδηνίας, που εντόπισε πρόσφατα, η κυματοειδής λωρίδα μαύρης απόχρωσης που καλύπτει σχεδόν ολόκληρη τη βάση του αντικειμένου δεν αφήνει, σύμφωνα με τον ίδιο, περιθώριο για δεύτερες σκέψεις.

«Είναι μια εξόφθαλμη περίπτωση διεκδίκησης», λέει. «Το ίδιο αντικείμενο σπασμένο και ακαθάριστο υπάρχει σε φωτογραφία κατασχεθέντος αρχείου ενός εμπόρου αρχαιοτήτων, ο οποίος έχει καταδικαστεί για παράνομη διακίνηση αρχαιοτήτων. Η υπόθεση μιλάει από μόνη της». Το αντικείμενο εμφανίζεται τώρα να ανήκει σε μία από τις πέντε μεγαλύτερες ιδιωτικές συλλογές στον κόσμο, ενώ είχε περάσει και από δύο γκαλερί στη Νέα Υόρκη. Μία από αυτές, μάλιστα, ήταν ανακατεμένη σε υποθέσεις αρχαιοκαπηλίας.

Από την πολυετή ενασχόλησή του με την έρευνα των αρχαιοκαπηλικών κυκλωμάτων ο δρ Τσιρογιάννης έχει συμπεράνει ότι τα παρανόμως αποκτηθέντα αρχαία αντικείμενα επιτελούν διάφορους ρόλους για τους ιδιώτες συλλέκτες. Μπορεί για κάποιους να λειτουργούν ως διαφήμιση της οικονομικής τους άνεσης στον κοινωνικό τους περίγυρο, ή ως διαβατήριο για να εισέλθουν σε κάποια κλειστή κοινωνική ομάδα. Για άλλους μπορεί να αποτελούν ευκαιρία επένδυσης και πλουτισμού με τη μεταπώλησή τους.

Ο Ελληνας ερευνητής δεν γνωρίζει πόσα από τα αντικείμενα που έχει ταυτοποιήσει έχουν τελικά επαναπατριστεί. Συνεχίζει όμως το έργο του. «Πρέπει ο κόσμος να μάθει την αλήθεια για την προέλευσή τους», λέει.

"Καθημερινή" Αθηνών . 30/11/16